ՃԺԳ. Միթե՞ պատմությունը կրկնվում է կամ
Նորից բանակցային տրամաբանությունը փոխելու
անհրաժեշտության մասին
Հին, բայց ոչ հնացած խոսք է. պատմությունը կրկնվում է: 20-րդ դարում Ռուսական կայսրությունը 2 անգամ (թեև երկրորդ անգամ ՍՍՀՄ անվանումով) տրոհվեց՝ 1917-18թթ. և 1991թ.: 2 անգամ էլ Հարավային Կովկասում առաջացան պետություններ, 2 անգամ էլ տարակարծություններ առաջացան այդ պետությունների սահմանների վերաբերյալ և 2 անգամ էլ այդ իրավիճակը հանգեցրեց պատերազմների: 2 անգամ էլ այդ պատերազմներում հայոց բանակը (նկատի ունեմ Հարավային Կովկասի մասով) հաղթող դուրս եկավ:
Առաջին անգամ միջազգային հանրությունը Հայաստանի Հանրապետությանը համոզեց-պարտադրեց հայկական զինված ուժերը դուրս բերել Ղարաբաղից կամ նորերը չտեղակայել այնտեղ: Օրինակ, լայնորեն հայտնի է Արևելյան Անդրկովկասում Անտանտի երկրների զինված ուժերի հրամանատար բրիտանացի գեներալ Վիլյամ Թոմսոնի (William Thomson) 1918թ. դեկտեմբերի 2-ին (ինչպիսի խորհրդանշանական ամսաթիվ) ներկայիս Բերդաձոր գյուղում զորավար Անդրանիկին փոխանցված նամակի պատմությունը: Նամակով Թոմսոնն Անդրանիկին հորդորում էր այլևս առաջ չշարժվել և չմտնել ԼՂ, քանի որ առաջիկայում Փարիզի խաղաղության վեհաժողովում քննարկվելու էր նաև Հարավային Կովկասի նորաստեղծ պետությունների սահմանների հարցը: Ակնարկն այն էր, որ պետք չէր ավելորդ բարդություն ստեղծել. առանց այդ էլ Արցախը հայաստանյան էր լինելու, քանի որ բացառապես հայաբնակ էր: Հետագայում ղարաբաղցիներն առանց Անդրանիկի էլ կարողացան ընդհանուր առմամբ պաշտպանել իրենց երկրամասը, իսկ Ադրբեջանի Հանրապետությունը, չնայած հավակնություններին և հոխորտանքին, երբեք՝ անգամ Թուրքիայի ռազմական օժանդակությամբ, ի վիճակի չեղավ լիակատար վերահսկում (effective control) սահմանել ԼՂ նկատմամբ: Նկատի ունեմ իհարկե մինչ այն պահը, երբ ղարաբաղցիները կերան բոլշևիկյան կուտը:
Թոմսոնը ճիշտ էր կամ մասամբ ճիշտ էր: Փարիզի վեհաժողովը որոշեց, որ Լեռնային Ղարաբաղը, ինչպես նաև Դաշտային Ղարա-
