կերպով քննության տակ դրվի մեր Աստվածաշնչի թարգմանությունը։
Անմահ և երկնային հիշատակի արժանավոր Խորենացին տալիս է մեզ մի քանի հիշատակարանք. այդ խնկելի ծերունին լսեցնում է մեզ մի քանի տող բան Գողթան երգիչներից, նա ցույց է տալիս մեզ փոքր թե շատ այն տեղերը, ուր պիտո էր մտածել, թե կենտրոնացած էին մեր դպրությունը և կրոնը, կամիմ ասել, այն մեհյանները, որ գտանվում էին Աշտիշատ, Արտաշատ, Տարոն և այլ տեղեր։
Շատ ազգեր, յուրյանց հեթանոսության ժամանակ, սովոր էին յուրյանց մեռելների հետ թաղել զանազան հիշատակարանք, դրամներ, ոսկեղեն և արծաթեղեն զարդեր, կամ թե ուրիշ այնպիսի բաներ, որ գալոց օրերում լույս կարող էին տալ պատմության. մի՞թե չէ կարելի մտածել, որ հայք ևս ունեցած լինեին այս սովորությունը։ Գուցե թե եղած ևս լինի այս հայերի մեջ, բայց սոցա անուսումնասիրությունը, որի մասին ինքը Խորենացին բողոքում է, հառաջ է քան թե այլ ամենայն սովորություն։ Լուսավորչից հարյուրավոր տարիներ հետո կանգնեցան Բագրատունյաց և Ռուբենյաց թագավորությունքը, չեմ ասում Արշակունյաց թագավորության շարունակությունը Լուսավորչից հետո, բայց և այս պայծառ օրերը հայերի, անցել են առանց մի ծառայություն ցույց տալու ազգին, քրքրելով և մշակելով հեթանոսական հնությունը կամ նորա մնացած և կամ կորած հիշատակարանքը։
Այո՛, հնախոս գիտությունը ավելի ծաղկած է այսօր և ավելի շատ գործեր է կատարում, քան թե սորանից հինգ հարյուր տարի հառաջ, և արծաթը, ոսկին կամ այլ անփուտ բաներ, եթե կային մեր մեռելների վերա, գուցե մնացին և մինչև այժմ, բայց բանը այս է, որ մեր մեջ ուժ չմնաց ներկայումս այդ բաները փորելու և քրքրելու, չնայելով այն վերին աստիճանի կարոտության, որ զգում է մեր պատմությունը, որի շատ երեսները դատարկ են, եթե եվրոպականի ակնոցով նայենք այդ պատմության վերա։
Նամակիս խորհուրդը այն է, որ խնդրեմ Ձեզանից, Հիշատակարանիդ միջնորդությամբ, առաջարկել մի խնդիր — մի՞թե չէ կարելի մի ընկերություն կազմել մեր ազգի անդամների մեջ, այսպիսի անունով. «Հայոց պատմության և հնության ընկերություն» այնպես, որ անդամ լինելու ցանկություն ունեցող հայը վճարե ամենայն տարի երեք մանեթ արծաթ, մինչև որ ընկերության գանձարանը ուժ առնու և կարողանա ինքնորեն գործ կատարել, առանց վերստին ծանրաբեռնելու յուր պատվելի անդամքը։ Ես մտածում եմ, որ Տաճկաստանի հայերի մեջ ևս կլինին
