г. այլ նա որդի Հայոլ էր, և աւե- ո չ յիւրեանց լեզուն ասի առատ լի քան ղՀայ առատատուր]) ։ Մխհթարյանք ոչ միայն Փարիզ տպած, այլ ձեռագիր օրինակներ ևս ունին Ասողիկի գրքից• և ոչ միայն այսչափ, այչ և նո'լյնիսկ Վարգանի գրվածքի հին և նոր օրինակները պահում են վերը չակերտներով մեք բերված խոսքերը, բայց այս բոլոր վկայությանը հակառակ Մխիթար- յանք ընտրում են և տպում են այն օրինակը, որ չուներ այգ բանըւ Եվ որպես թե հերիք չէր այս, թերևս հայտնի ո գվո վ հավելված քա¬ րոզելով։ Մեր ընթերցողը տեսանելով որ Վարդանից 250 տարի առաջ Ա- սողիկն է ասել այդ բանը, և Վարգանի պատմությունը այգ ժամանակ¬ ների վերաբերությամբ, գրեթե արտագրություն է Ասողիկից, արդյոք ի՞նչ կարձիք պիտի ունենա բո՜ւն այդ ծանոթությունը գրող Մխիթարյանի ոգու մասին, արգարև շատ զվարճալի խնդիր է այս։ ճշմարիտ ասելով, եթե մենք լինեինք ընթերցողի տեղը, ապա իսկույն կասեինք (ւՄխիթարեանն յապալէ, քաջայայտ իսկ է թէ որով ոգւով, որ ոչ կայի լեզու ն ո ց ա առատ, և չլինեն ի ն ք ե ա ն ք ո ր պ է и ասեն նյ>։ Ահա թե գիտության որքան վնասակար է պղտոր նախապաշարմուն¬ քը և կուսակցական նախանձահուզությունը: Եթե փոքր և գրեթե չնչին բաների մեջ այսպե՞ս, որ բնավ Մխիթարյանց դավանությանը չէ դիպ¬ չում, ո՞րչափ ևս առավել այն բաներում, որ հակառակ է պապականու¬ թյան։ <րՈր ի փոքուն անիրաւ է՝ ի բա ղմին հաւատարի՞մ լինի»։ Միթե փոխո՞ւմ է ինձը յուր խայտուցները։ Իրավ որ, «որդի մարգոյ եկեալ գտանիցէ արգեօք հաւատս յերկրի»։ Ինչ որ Մխիթարյանք մինչև այս օրս տպել են, ամեն տեղ այս խար- դավանակ հոգին է եղել նոցա առաջնորդը. մինչև անգամ բառարանին մեջ։ Անցյալները մի բարեկամի մոտ տեսա Չամչյան երեք հատոր պատ¬ մությունը, որի առաջին հատորի աոաջին երեսում մեր լուսահոգի Եփ֊ րեմ կաթողիկոսը յուր ձեռքով (ըստ որում ստորագրությունը և կնիքը կա) գրել է, Սաղմոսի հետևյալ խոսքերը. <րՊատմեցին ինձ անօրէն ղխորհուրգս, այլ ո՜չ որպէս զօրէնս քո]>։ Կատարյալ իրավունք է ունե¬ ցել Սրբազնագույն Հայրապետըւ Եթե ախորժելի չէ Մխիթարյանց այսպիսի թաներ լսել, թող խար¬ դախությունը յուրյանը բան ու գործ չշինեին և թող ուսանին պատկառել ճշմարտության երեսից։ Մխիթարյանք, որոշյալ դիտավորությամբ ընտրելով տպել այն օրի¬ նակը, թերի են գտանվել այգ պատմության նաև այլ տեղերում, որ թեև մեր համառոտության սահմանը բնավ չէ ներում մեզ, բայց մի օրինակ 300
