Էջ:Raffi, Collected works, vol. 10 (Րաֆֆի, Երկերի ժողովածու, հատոր 10-րդ).djvu/207

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

բերդում իբրև պատանդ պահեց, գուցե դրանով ազտվեր որդու հասցրած վնասներից: Մի օր խանը ասաց Սարգսին.—Խրատիր քո որդուն, որ դադարե չարագործությունից. նա Ղարաբաղի երկիրը ավերակ դարձրեց. Մազե-կամուրջը թողեց կարոտ մարդիկների անցուդարձից:—Ես Արզուման անունով որդի չունեմ, պատասխանեց ծերունի հայրը սառնասրտությամբ:— Ինչպե՞ս չունես, հարցրեց խանը բարկանալով: — Մի՞թե այս արյունարբու Արզումանը, որ իմ երկրները կողոպտում է, որ իմ շինականների տները հրդեհում է, որը ինձ ամեն օր հանգստություն չէ տալիս, մի՞թե այդ ավազակը քո որդին չէ: — Այո՛, իմ որդին չէ, պատասխանում է դառնացած ծերունին,— եթե նա իմ որդին լիներ, քեզ մինչև այսօր կենդանի չի պիտի թողներ և քո բերդի ավերակները քո գերեզմանը պիտի դարձներ…»

Խանը հրամայեց, իսկույն գլխատեցին հունդուգն ծերունուն: Իսկ Արզումանը սպանվեցավ Գանձակի պաշարման ժամանակ, որի մանրամասնությունները կտեսնենք հետո:

Չալաղան-Յուզբաշու պատմությունը կարճ է, նա բովանդակվում է հենց իր մականունի մեջ, որ ժողովուրդը տվել էր նրան: Դա բառացի թարգմանությամբ նշանակում է հափշտակող կամ ասպատակող հարյուրապետ: Եվ իրավ, նա ավելի մի ավազակապետ էր, քան թե զորապետ: Մինչև այսօր Ջրաբերդի գավառում, Երիցմանկաց վանքի հանդեպ, մի նեղ ձորի մեջ, որի երկու կողմից բարձրանում էին ահագին անտառապատ լեռներ, Թըրղի գետի ափի մոտ ցույց են տալիս մի հին ամրոցի ավերակներ: Այստեղ էր բնակվում «հափշտակող և ասպատակող հարյուրապետը»: Նրա իսկական անունը հայտնի չէ. ժողովուրդը իր սիրելի հերոսին կոչում էր իր արհեստի անունուվ: Այն ևս հայտնի չէ, թե որպիսի վախճան ունեցավ այդ քաջը: Միայն պատմում են, թե դա էր այն պատգամավորներից մեկը, որոնք անդադար դիմում էին դեպի ռուսաց արքունիքը և իրանց հայրենիքի փրկության համար օգնություն էին խնդրում: Երբ տեսան դիպլոմատիան չօգնեց, սկսեց գործել սրով:

XIII

Հայոց դաշնակից մելիքները նկատեցին, որ Փանահ-խանին իսպառ ոչնչացնելու համար և նրա կողմնակից երկու հայ մելիքներին (Մելիք-Շահնազարին և Մելիք- Միրզախանին) պատժելու համար պետք էր արտաքին ուժերից ևս օգուտ քաղել: