Մակար կաթողիկոսի նկատմամբ ժողովրդի ունեցած սառը վերաբերմունք Րաֆֆին բացատրում է նրանով, որ վերջինս Հանդիսանում էր կառավարության և ոշ թե ժողովրդի ընտրելին, այդ իսկ պատճառով նա Մակարի ընդունելությունը համարում է պոլիցիական»։
Բանակցությունները, որը վարում էր Մակար կաթողիկոսը իշխան Դոնգսւկովի հետ վերաբերում էր հայկական ծխական դպրոցները վերստին բացելու խնդրին (տե՛ս այս հատորում, 67 ծանոթագրությունը)»
Նամակն առաջին անգամ որոշ կրճատումներով (հանված է Մակար կաթողիկոսի վերաբերյալ ամբողջ հատվածը) հրապարակվե1 է «Արարատ» ամսագրում, Ամբողջական տեքստը տպագրվել է Հայաստանի կոոպերացիա» երկշաբաթաթերթում, ինչպես նաև (կրճատ ձևով) տեղ է գտել Րաֆֆի Գրականության մասին» ժողովածվում (էջ 313)
Արտատպված է «Հայաստանի կոոպերացիա», երեկշաբաթաթերթից, 1920 թ.,.¥ 17, էջ 715, 72. [ԼԵՈՅԻՆ]
Լեոյի և Րաֆֆու նամակագրությունից մեղ է հասել երկու պատառիկ միայն. Այն հանգամանքը, որ էեոյին հայտնի էր որոշ մանրամասնություններ և Րաֆֆին նոր լրացուցիչ տեղեկություններ էր հաղորդում իր բարեկամին, հիմք է տալի՛, ասելու, որ նրանց միջև եղել է պարբերական նամակագրություն, Րաֆֆին էեոյին տեղեկացնում է, որ Արծրունին տակավին չի համաձ այն ել, որ 9..մենք ընկերաբար կատարենք լրագրի (9Ս'շակի») հրատարակման գործը» և ցանկանում է 9... առաջվա նման mb Г և կաոավարիչ լինել», Րաֆֆին ցաէ հայտնում, որ իր և Աըծըունու միջև համաձայնություն չկայանալու պատճառով ստիպված է թողնել аսիրած լրագիրը»։
Նամակը որոշ կրճատումներով (“ ) աոաջին անգամ հրապարակել է էեոն.
Արտատպված է Լեոյի 9Գրիգոր Արծրունի» աշխատությսմէից, աե ա երրորդ հատոր, էջ 328 (Բ"իֆլիս, 1905 թ.)* 1818 8 6
73. [ՄԵԼՔՈՆ ♦ԱՆՑԱՆԻՆ]
Բարեկամական ջերմություն ունեցող այս նամակը Րաֆֆին գրել է Մելքոն Փանյանի Մոսկվայից տեղափոխվելու առիթով. Մ. Փանյանր ագուլեցի էր, պետք է ենթադրել, որ նա Րաֆֆուն գրած իր
նամակում ակնարկել է, որ ցանկանում է հեռանալ մայրաքաղաքի աղմուկից կյանքի վերջին օրերը անցկացնել 9հայրենյաց գրկում»,
Րաֆֆին ցանկություն է հայտնում Ւիֆլիսո,մ տեսնել նրան և սեղմեչ բաընկա մական ձեռքը։
Նամակն առաջին անգամ հրապարակվել է Արարատ» ամսագրում,
Արտատպված է նույն ամսագրից, 1913 թ., J6 6—7, էջ 584»
