«պարսկական բարբառը»։ Այսպիսին են եղել գաղափարական այն ակունքները, որոնք նպաստել են Րաֆֆու լուսավորական հայացքների ձևավորմանը 1850-1860-ական թվականներին։
Իր լուսավորականության մեջ Րաֆֆին տիրապետող իրականության քննադատն է։ Նա ձգտում է այն բանին, որ փոխվի հայ ժողովրդի ապրած դժբախտ վիճակը, խորապես հավատացած լինելով, որ հարազատ ժողովուրդը` «քաջ, խելոք ազգը»-«ի՞նչպես բանալու չէ մտքի փակված պատուհանները, ընդունելու լուսավորության շողը։ Նա պողովատի նման ունի սաստիկ ձգտողություն դեպի ուսման մագնիսը»[1]։
Լուսավորել ժողովուրդը, լուսավորել ազգը-սա Րաֆֆու պահանջն է։ Համեմատելով քաղաքակիրթ ազգերին հայ ժողովրդի հետ, Րաֆֆին գրում է. «Այժմուս ազգը յուր տգիտության բանտի մեջ, ճգնավորների աղոթքին և վանականների աղերսանքին այնքան կարոտություն չունի, որքան փափագում է կրթության և քարոզության ախտահալած դեղին, այն զարթուցանուլական ձայներին, որ լսելով սթափվի յուր մահահրավեր թմրութենից, փակած աչքերը բանա և տեսնի լուսավոր աշխարհը, լուսավոր ազգերը, ինքն ևս աշխատի հասնել լուսավորության, ուրեմն և բարվոքել յուր գրությունը»[2]։
Ազգի լուսավորության հարցն արծարծող Րաֆֆին ընդառաջում էր ազգի կազմավորման պրոցեսի պահանջներին։ Նա տեսնում է, որ շատ ժողովուրդներ արդեն ինքնորոշված և անկախ են։ Նա ցանկանում է, որ հայ ժողովուրդը ևս ինքնորոշվի և ապրի իր ազգային անկախությամբ։ Րաֆֆին հավատացած էր, որ «ազգայնության գաղափարն» էպոխայի առաջնորդող գաղափարն է, և որ «նա տնօրինում է և բարվոքում մեր բարոյական և նյութական դրությունը, նա արտադրում է մեզ մեր մարդկայնության իրավունքները»[3]։ «Ամենայն հայ, իբրև անգամ հայկական հասարակության, յուր կարողության չափ պարտական է խնամք տանել ազգային մարմնի շինությանը»,— մտածել է Րաֆֆին:
Ինքնորոշված ազգերի կուլտուրական կյանքի դրական փորձը Րաֆֆին միշտ էլ բարձր է գնահատել։ Ֆրանսիան նա համարում է «հեղափոխության օրրան», եվրոպացի բժիշկը «Սալբի» վեպում դրական մարդ է։ Սակայն նա չի հանդուրժում նույն այդ «լուսավոր կոչված ազգերի այժմյան քաղաքականությունը.-այդ մեծ պոռնիկը...-գրում է «Սալբի» վեպի հեղինակը,-այն քաղցրախոս շրթունքների մեջ թաքուցած է մահաբեր թույնը»։ Արևմուտքի բուրժուական կառավարությունները «...այժմ խորամանկ քաղաքականությամբ ծծում են յուրյանց զոհերի արյունը և կողոպտում են նոցա ապրանքը»։ «Մեծամեծ վամպիրներ» -այսպիսի սպանիչ քննադատության է ենթարկել Րաֆֆին աշխարհակալ պետությունները, ասելով, որ «աշխարհի մեծամեծ արյուն թափողների պարծանքը դահիճի պարծանք է և մեծամեծ աշխարհակալների փառքը` մեծ ավազակների փառք»[4]։ Եվ Րաֆֆին համոզված էր, որ լուսավորությունը և քաղաքակրթությունը կարող են բերել այն ժամանակը, երբ «բռնաբարությունը կվերջանա, գերի եղած ազգերը ազատություն
