իսկական քաջագործություններ են կատարում, արհամարհում են մահը, նետվում են կրակի մեջ, արյուն են տալիս, սպանում են նենգ և դաժան թշնամուն։
Վարդանը իր վարքագիծը հիմնավորում է նրանով, որ թշնամին շատ անգամ է թալանել ու անմեղ արյուն թափել, իսկ այժմ եկել է հատուցման ժամը, և պատասխան պետք է տա նա։ «Բոլորը ավազակներ են, սկսյալ վալիից, փաշայից, մինչև վերջին մուդիրը և գայմագամը։ Մի ավազակ մի ուրիշ ավազակի հետ քույր և եղբայր են»[1],— ասված է վեպում։ Վեպում ասպարեզ է բերվում հայերին զինելու և ակտիվ պաշտպանության գործը կազմակերպելու հարցը։ Զարմանալի նմանություն կա Րաֆֆու և բուլղար ժողովրդի կլասիկ գրող «Լծի տակ» հռչակավոր վեպի հեղինակ Իվան Վազովի մտքերի միջև։ Բուլղար և հայ ժողովուրդների համանման կյանքի պայմանները և ազգային ազատագրական պայքարի պահանջները, իրարից անկախ ստեղծագործող երկու հեղինակներին հանգեցրել էին միևնույն մտքին։ Ընթերցողը հիշում է Կրալիչ—Օգնյանովին, որը ջաղացում երկու հրեշի—հարստահարող թուրքի սպանելուց հետո, այսպես է ասում. «Մենք միայն երկուսին սպանեցինք, իսկ սրանց նման դեռ հազարավոր գազաններ կան։ Բուլղար ժողովուրդը միայն այն ժամանակ ազատ շունչ կքաշի, երբ բոլորը կացիններ կվերցնեն ու կոչնչացնեն այդ արյունախումներին»[2]:
Հայ ժողովրդի անձնապաշտպանության միտքը Րաֆֆին հիմնավորում է նաև տեսականորեն, նույն այս տարիներին, գրելով «Մարդը գոյության կռվի մեջ» աշխատությունը։ «Համբերությունը մահ է»,— քարոզում է Դուդուկչյանը: Նարոդնիկական պրոպագանդիստի հայկական կերպարը — Դուդուկչյանը, երազում գոռում է. «Գյուղացիներ… հասավ ժամը… ձեր արյունով պիտի գնեք… ձեր ազատությունը… ներկան… ապագան… մեզ է պատկանում… ցույց տվեցեք… քաջեր… որ թուրքի… երկաթե գավազանը… բոլորովին չէ մահացրել… ձեր մեջ կյանքը… և … ազատության… զգացմունքը… Կրակի… , և… սրի մեջ… պիտի գտնենք… մեր… փրկությունը… Դեպի առաջ… քաջե՛ր… »[3]։
Վարդանը և Դուդուկչյանը անլուր տանջանքների են ենթարկվում, պարզ գիտակցելով, որ իրենք կընկնեն, «բայց մեր անկումը ճանապարհ կբացանե մեր հետևողների առջև, նրանք կանցնեն մեր դիակների վրայով»։ Սակայն Դուդուկչյանը լավ է ըմբռնում, որ եթե անձնազոհ անհատները մեռնեն, նրանց հետ կմեռնի և նրանց գաղափարը, իսկ ժողովրդի միտքը սպանել չի կարելի: «Ժողովուրդը մի մեծ վարժապետ է։ Նրա մի հատիկ ասածի մեջ անհուն փիլիսոփայություն կա»,— ասում է Դուդուկչյանը։ Հենց նա էլ «աշխատում է զինվորել ժողովուրդը և նրան պաշտպանողական դիրքերի մեջ դնել»։
«Ջալալեդդինը» արտացոլում էր նույն իրականությունը, ինչ որ «Խենթը», նույն հիմնական մտքերը, ինչ որ «Խենթը»։ Տարբերությունը գեղարվեստական նկարագրության խտացման մեջ է։ «Ջալալեդդինը» գրված է ավելի վարպետորեն, հավաք և կուռ սյուժեով, ուժեղ է և իր ընդհանրացումներով։ Այս է պատճառը, որ հեղինակի երկերի թվում այն ավելի շատ և ավելի հաճախ է թարգմանվել այլ լեզուներով, ամենից առաջ ռուսերեն լեզվով, տպագրվել է ռուսերեն մի քանի անգամ, մտել է Մ. Գորկու խմբագրությամբ լույս տեսած «Сборник армянской литературы» գիրքը»: