Մի տեղ հանդես են մտել երկու աշուղներ։ Նրանք մրցություն են անում միմյանց հետ։ Որպես մի զույգ համարձակ մենամարտողներ, տաքացած, բորբոքված կռվում են։ Դա հանճարի և մտավոր ճարտարության կռիվ է։ Նրանցից մեկը երգով առաջարկում է մի հարց, մյուսը պետք է իսկույն պատասխանե նույնպես երգով։ Երկուսի երգեցողության հանգերը չափերը և եղանակը պետք է միաձև լինեն։ Հարցը և պատասխանը կատարվում է զարմանալի արագությամբ, հանպատրաստից։ Նա հաղթված է համարվում, երբ պատասխանում է անճիշտ կամ խիստ անագան։ Հաղթողը խլում է իր հակառակորդի սազը, մուղաների նրան պարգևած քնարը—դա բանաստեղծի մրցանակն է։
Ես հետո շատ անգամ մտածում էի, երբ մինչև այսօր վանքերի տոնախմբությունների ժամանակ հայտնվում են աշուղները, որպես ժողովրդական բանաստեղծներ, ցույց տալու իրանց հանճարը և մրցանակ ստանալու,— չէ՞ որ դա միևնույն հին սովորությունն է, որ մնացել է կռապաշտական դարերից, երբ մեր երգիչները հայտնվում էին մեհենական տոներում։ Բայց որտեղ մնացին նրանց ստեղծագործության պտուղները։
Մի այլ տեղ սազանդարներն ածում են զուռնա և նաղարա։ Նրանք կանգնած են տափարակի վրա։ Այնտեղ հավաքվել է զվարճասեր բազմությունը։ Պար են բռնել․ դա կոչվում է յալլի կամ գուանդ: Տղամարդիկ, կանայք և աղջիկներ, միմյանց ձեռքից բռնած, կազմել են մի բոլորակ շղթա։ Նվագածուները կանգնած են բոլորակի կենտրոնում։ Խայտաճամուկ շղթան պտտվում է նրանց շուրջը։ Կնիկների երեսները քողարկած են, իսկ աղջիկներինը բաց են։ Մի տղամարդ, գույնզգույն թաշկինակը ձեռքում, դրոշակի նման փռփռացնելով, տանում է պարագլուխը։ Նա սկսել է մի ջանգյուլում և ամեն անգամ երգում է մի տուն, ամբողջ խորը կրկնում էր նրա խոսքերը։
Իսկ երբեմն երգում են հերթով։ Այն ժամանակ մրցություն է լինում տղամարդերի և աղջիկների մեջ։ Նրանք պատասխանում են միմյանց զանազան սրախոսություններով։
Պարի եղանակը կամ ձևը պահպանվում էր ոտքերի զանազան տեսակ շարժվածքներով։ Երբեմն շղթայի բոլորակ շարքը ստանում է ոլոր֊մոլոր ձև, այն ժամանակ կազմվում է մի կատարյալ լաբիրինթոս։ Բայց երբեք խաղացողները չեն խառնվում միմյանց։
— Կուզե՞ս մենք էլ պար բռնենք,— հարցրի Մարոյից։
— Չէ՛, գնանք ուրիշ բաներ մտիկ անելու,— պատասխանեց նա։
