իբրև հսկայական մի ձեռք, որ դուրս է գալիս զանգվածից ու պահում մարդկային երկու էակ (Rodin)»:
Սակայն չմոռանանք ուղղումներ ու լրացումներ։ Երբ մարդը ջրի մասին գաղափար է տալիս ձեռքերը ծալելով խմելու անոթի ձևով, ապա դա ոչ բոլորովին պրիմիտիվ կամ, ավելի ճիշտ, բոլորովին ոչ պրիմիտիվ զարգացման ստադիա է, ինչպես այդ կարծում է Դեոննան։
Այն տեղը, որ բանականությունն օգնում է ձեռքին, ենթակա է վերաշարադրման, հաշվի առնելով հենց բանականության առաջացումը ձեռքի ակտիվությունից։
Նույն առարկայի վերաբերյալ էր ընդհանուր դատողություններով հաբեթաբանական ըմբռնմանը ավելի մոտիկ է Լյուդվիգ Նուարեն, երբ ասում.[1]
«1. Մարդկային բանականությունը, բնության մեզ ծանոթ ուժերի մեջ ամենահզոր այս ուժը, որ առավելապես հարկադրում է բնությանը ծառայելու իրեն,— մարդկային բանականությունը մտածող սուբեկտի առջև երևան է գալիս երկու հավասարապես նշանավոր ֆենոմեններով, որոնք առերևույթ միմյանցից միանգամայն անկախ են, բայց իրականում անխզելիորեն կապված են իրար հետ. դրանք են՝ մարդկային խոսքն ու մարդկային աշխատանքը:
«2. Լեզուն մտքի մարմինն է, այն յուրատեսակ անհրաժեշտ միջոցը, որով իրացվում է միտքը։ Միայն անմտությամբ կամ խոսքերն ի չարը գործադրելու հետևանքով կարելի է անասուններին վերագրել բանականությունը և մտածողություն»։
Բայց մենք նույն հիմքն ունենք խոսելու ‘ձեռքի’ մասին, երբ մարդկությունը ուներ միայն կինետիկ լեզու կամ ձեռնալեզու։
Իհարկե, լավ է, որ հունական և լատինական փիլիսոփաները, իսկապես եվրոպացիների կողմից հարցասիրության նյութ եղած բացառապես հույն և լատին կլասիկ մտածողները՝ սկսած 5-րդ դարից մեր թվ. առաջ մինչև առաջին դարն ընկած ժամանակամիջոցում՝ հասել են մինչև ձեռքի՝ իբրև ստեղծագործական տարրի կարևորության մտքին, բայց մարդկային լեզուն ինքը՝ աշխարհի հնագույն ականատեսն այս հարցի առթիվ, ավելի
- ↑ Ludwig Noiré, Das Werkzeug und seine Bedeutung für die Entwickelungsgeschichte der Menschheit (Mainz, 1880) գրքից վերարտադրում եմ ըստ Ի. Դավիդզոնի վերևում մեջ բերված թարգմանության, էջ 39։
