Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/139

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

անասնապահությամբ, դաշտավարու– թյամբ, պտղաբուծությամբ։ Ունի միջ–նակարգ դպրոց, կուլտուրայի տուն, գրա–դարան, բուժկայան, կինո։ Գ–ի մասին առաջին հիշատակությունը վերաբերում է XIII դ․։ ճարտարապետական նշանա–վոր հուշարձան Գնդեվւսնքի հետ միասին Գ․ հիմնել է Սյունյաց Սոփի տիկինը։ Պատմական հուշարձաններից են նաև Որոտանից սկիզբ առնող և այժմ էլ գոր–ծող 22 կմ ջրանցքը (XI դ․), Աստվածածին եկեղեցին (XYII դ․)։ Գ–ից հվ–արմ․ գըտ– նըվող ժայռից («կոմունարների քար») դաշնակցականները 1921-ին Արփայի կիր– ճըն են նետել մի խումբ բոլշևիկների։ Կա աղբյուր–հուշարձան։

ԳՆԴԵՎԱՆՔ, X–XYII դդ․ ճարտարապե–տական համալիր, վանք։ Գտնվում է Գնդե– վւսզից հս․, ձորի մեջ, Արվւա գետի ձախ ափին։ 936-ին կառուցել է տվել Սյունյաց Սոփի իշխանուհին՝ գործակալ–նկարիչ Եղիշեի ձեռքով։ 999-ին կառուցվել է եկեղեցու արմ․ գավիթը, 1008-ին, վան–քապատկան հողերը ոռոգելու համար 22 կմ երկարությամբ ջրանցք, XYII դ․՝ վանքը շրջապատող պարիսպներն ու բնա–կելի սենյակները։ Պահպանվել են բազ–մաթիվ վիմագրական արձանագրություն–ներ։ Վանքի մասին մանրամասն տեղե–կություններ է հաղորդում Ստեփանոս Օրբելյանը։ Սոփի իշխանուհու շինարա–րական արձանագրության մեջ նշված է– «Մատանի էր անակն Վայոց ձոր, շինեցի զսա և եդի ակն ի վերա»։ Եկեղեցին կա–ռուցված է կանոնավոր մշակված բազալ–տե քարերից։ Ըստ հատակագծային հո–րինվածքի քառաբսիդ գմբեթավոր կա–ռուցվածք է՝ արլ․ կողմի երկու ավանդա–տներով։ Ներքին խաչաձև հորինվածքը իր դրսևորումն է գտել արտաքին ծավա–լային ձևերում։ Խաչաթները մշակված են եռանկյունաձև հատվածքի խորշերով։ Ներսում, առագաստևերի վրա, կաև չորս ավետարանիչների խորհրդանշանների բարձրաքանդակներ։ Եղել ևն նաև որմ–նանկարներ, որոնք, ըստ Մտեփանոս Օրբելյանի, կատարել է Եղիշեն։ Արլ, Գնդեվանքը հարավ–արևելքից (եկեղեցին՝ 936, գավիթը՝ 996), վերանորոգվել է 1971-իե աբսիդում պահպանվել են Քրիստոսի ֆիգուրի առանձին դրվագներ։ Ավելի ուշ շրջանի գործեր են ավանդատների մուտ–քերից վերն պատկերված ֆիգուրները (կատարման վարպետությամբ աչքի է ըևկնում աստվածամոր պատկերը)։ Գա– Մոսկվա], սովետական կոմպոզիտոր, ման–կավարժ։ Արվեստաբանության դ–ր (1943)։

ՌՍՖՍՏ արվեստի վաստ․ գործիչ (1927)։ 1901–09-ին սովորել էՊետերբուրգի կոն–սերվատորիայում։ 1923-ից դասավանղել է Մոսկվայի Գնեսինների անվ․ երաժշտ․ ուսումնարանում։ 1925–36-ին եղել է Մոսկվայի, 1935–44-ին՝ Լենինգրադի կոն–սերվատորիայի, 1944–51-ին՝ Մոսկվայի Գնեսինների անվ․ երաժշտական–ման– կավարժական ինստ–ի պրոֆեսոր։ Աշա–կերտներից են՝ Ա․ Խաչատրյանը, Տ․ Խրեն– նիկովը, Տ․ Մտեփանյանը, Ա․ Տեր–Ղևոևդ– յանը, Մ․ Բարխուդարյանը։ Գրել է հուշեր Կոմիաասի մասին, «Աբրահամի մանկու–թյունը» օպերան (1923), սիմֆոնիկ կամե–րային գործեր, կատարել ժող․ երգերի (այդ թվում՝ հայկական) մշակումներ։ Արժանացել է ՍՍՏՄ պետ․ մրցանակի (1946)։ Գրկ․ Гнесин М․ Փ․, Статьи, воспо–минания, материалы, сост․ Р․ Глезер, М․, 1961․ Ա․ Բուդաղյան

ԳՆԵՍԻՆԱ Ելենա Ֆաբիանովնա [18(30)․ 5․ 1874, Դոնի Ռոստով – 4․6․1967, Մոսկ– վա], սովետական դաշնակահարուհի–ման– կավարժ։ ՌՍՖՍՏ արվեստի վաստ․ գոր–ծիչ (1935)։ Մ․ Ֆ․ Գնեսքւնխ քույրը։ 1893-ին ավարտել է Մոսկվայի կոնսերվատորիան։ Մոսկվայի Գնեսինների անվ․ երաժշտա–կան ուսումնարանի (1895-ից) և Երա– ժըշտական–մանկավարժական ինստ–ի (1944-ից) հիմնադիրներից է և դիրեկտո–րը (պրոֆեսոր՝ 1943-ից)։ Աշակերտներից են՝ Ա» Խաչատրյանը, Լ․ Օբորինը, Ա․ Բա– բաջանյանը։ Երաժշտական–մանկավար– ժական աշխատությունների հեղինակ է։ Ա․ Բուդաղյան

ԳՆԵՐԻ ՄԱՍՇՏԱԲ, մետաղադրամի (ոս–կի կամ արծաթ) կշռաչափ, որն ընդուն–ված է տվյալ երկրում որպես դրամական միավոր։ ՍՍՏՄ–ում Գ․մ–ի դերը կատա–րում է ռուբլին (100 կոպեկ), որի ոսկու պարունակությունը հավասար է 0,99 ց–ի (1975)։ Ռուբլին կոպեկին հարաբերվում է այնպես, ինչպես 100-ը 1-ի*․ Ապրան–քի արժեքի փոփոխությունը չի ազդում Գ․ մ–ի վրա։ Այսպես, ոսկու արժեքի փո–փոխման ժամանակ նրա որոշակի քանա–կության արժեքը միշտ պահպանում է միևնույն հարաբերակցությունը։ (Տես նաև Դրամ)՝․

ԳՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿՈՄԻՏԵ, ՏՍՍՏ Մի–նիստրների սովետի, գնագոյացման միու– թենական–հանրապետական մարմին։ Ստեղծվել է 1970-ի փետրվարին։ Ունի ծանր արդյունաբերության, մթերային և արդյուևաբերական ապրանքների, կոմու–նալ ու կենցաղային ծառայությունների, գյուղատնտեսական արտադրանքի և ընդ– հաևուր տևտեսական ու պևտտևսչության բաժիններ։ Խնդիրն է մշակել, կաւոա–րելագործել գների համակարգը և գնա–գոյացման մեթոդները՝ դրանով իսկ նպաս–տելով տնտհաշվարկի իրականացմանը, արտադրության առանձին ճյուղերի տեխ–նիկական առաջընթացին, արտադրանքի որակի բարձրացմանը, ծախսերի իջեց–մանը, փոխանակելի արդյունքների հա–մար միասնական գների ապահովմանը, մեծածախ ու մանրածախ գների և դրույք–ների միջև եղած անհամապատասխանու– Գնդեվանքի եկեղեցու (X դ․) ներքին տեսքից մի մաս վիթն ունի արլ–արմ․ ձգված համաչափու–թյուններ։ Տս․ պատի երկայնքով տեղա–վորված են ուղղանկյուն ևատակագծով երկու սենյակներ (արմ–ը թերևս ծառայել է որպես գրատուն)։ Պարիսպները և ևվ․ ու արմ․ պատերի երկայնքով ձգվող թա–ղածածկ սենյակները բնորոշ են XYII դ․ հայկ․ ճարտարապետությանը։ Ուշագրավ է նաև համալիրի հվ․ կողմում սեղանա– տունը, որը մեծ դահլիճ է, նկուղով, օժան–դակ սենյակներով ու կրակարանով։ Ս․ Մնաց ական յան

ԳՆԵԿԱՆՏ, գյուղ Արևմտյան Տայաստա– նում, Վանի վիլայեթի Մոկս գավառում, Բառ ձորաևովտի լանջին։ 1909-ին ուներ 32 տուն հայ բն․։ Զբաղվում էիև խաշնա–րածությամբ, մասամբ՝ մեղվաբուծությամբ և գզրարությամբ։ Կար եկեղեցի (Մ․ Նշան և Մ․ Գևորգ կրկնակ անուններով)։ Բնա–կիչները տեղաևանվելև զոհվել են 1915-ին, վւրկվածները գաղթել են Արևելյան Տա– յասաան և այլուր։

ԳՆԵՅՍ (գերմ․ Gneis), թերթային կառուց–վածքի մեւոամորֆային ապար։ Կազմված է դաշտային սպաթներից, քիչ քանակու–թյամբ՝ քվարցից, փայլարներից, խառ–նուրդների ձևով հանդիպում են նռնաքար, սիլիմանիտ, դիսթեն, ստավրոլիտ ևն։ Գ․ առաջանում է հրային (օ ր թ ո– գնեյսներ) և ևստվածքային (պ ա– րագնեյսներ) ապարների ուժեղ փոխակերպման հետևանքով։ Լայնորեն տարածված է մինչքեմբրյան ապարների շրջաններում (Բալթիական և Սիբիրական վահաններ, Ուկրաինական բյուրեղային զանգված, Ավստրալիա, Կենտրոնական Աֆրիկա ևն)։ ՏՍՍՏ–ում տարածված է Արզականի բյուրեղային զանգվածում, այլ վայրերում։ Օգտագործվում է որպես ճա– նապարհաշինանյութ և երեսպատման սա–լիկներ պատրաստելու համար։

ԳՆԵՍԻՆ Միխայիլ Ֆաբիանովիչ [21․1 (2․2)․1883, Դոնի Ռոստով – 5․5․1957,