«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 7.djvu/598»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Բոտ՝ ստեղծվում է էջ
 
չNo edit summary
Էջի մարմին (ներառվելու է).Էջի մարմին (ներառվելու է).
Տող 1. Տող 1.
իզոտոպ սպինների վեկտորական գումա¬
իզոտոպ սպինների վեկտորական գումարին, զույգությունը են։ Մ-ների չափերը,
ինչպես նաև դրանցում էլեկտրական լիցքի և մագնիսական մոմենտի բաշխումը՝
րին, զույգությունը են։ Մ-ների չափերը,
ֆորմֆակտորները, փորձնականորեն ամենից լավ որոշվում են Մ-ներից բարձր
ինչպես նաև դրանցում էլեկտրական լից¬
քի և մագնիսական մոմենտի բաշխումը՝
ֆորմ ֆակտորները, փորձնականորեն ամե¬
նից լավ որոշվում են Մ-ներից բարձր
էներգիայի էլեկտրոնների առաձգական
էներգիայի էլեկտրոնների առաձգական
ցրման ժամանակ։ Ռ․ Հոֆստեդերի, Մ․
ցրման ժամանակ։ Ռ․ Հոֆստեդերի, Մ․
Ցարյանի և այլոց փորձերը հաստատեցին,
Ցարյանի և այլոց փորձերը հաստատեցին,
որ Մ-ների շառավիղներն արտահայտվում
որ Մ-ների շառավիղներն արտահայտվում
են R= ГоА1/3 բանաձևով, որտեղ г0= 1,07 •
են R= rоА1/3 բանաձևով, որտեղ г0= 1,07 • 10^-13 սմ։

• 10՜13 սմ։
Արդի միշուկային ֆիզիկայում Մ-ների
Արդի միշուկային ֆիզիկայում Մ-ների
հատկությունների նկարագրման համար
հատկությունների նկարագրման համար
օգտագործվում են տարբեր միջուկային
օգտագործվում են տարբեր միջուկային
մոդեչներ, որոնցից ամենատարածվածը
մոդելներ, որոնցից ամենատարածվածը
կաթիլային, թաղանթային և ընդհանրաց¬
կաթիլային, թաղանթային և ընդհանրացված մոդելներն են։ Կաթիլային մոդելի
օգնությամբ Ն․ Բորը և Ցա․ Ֆրենկելը բացատրել են Մ-ների ճեղքման և միջուկային որոշ ռեակցիաների մեխանիզմը։ Թաղանթային մոդելը հաջողությամբ մեկնաբանում է Մ-ների էներգետիկ մակարդակները և ճշգրիտ բացատրում «մոգական» Մ-ների կայունությունը, այնպես,
ված մոդելներն են։ Կաթիլային մոդելի
ինչպես իներտ գազերի քիմ․ իներտությունը բացատրվում է լրացված էլեկտրոնային թաղանթներով։
օգնությամբ Ն․ Բորը և Ցա․ Ֆրենկելը բա¬

ցատրել են Մ-ների ճեղքման և միջուկա¬
Ընդհանրացված մոդելը ոչ միայն ընդհանրացնում է կաթիլային և թաղանթային մոդելների հիմնական հատկությունները, այլև թույլ է տալիս կատարել նոր կանխագուշակումներ։
յին որոշ ռեակցիաների մեխանիզմը։ Թա¬
Բարձր էներգիաների ֆիզիկայում տարրական մասնիկների և Մ-ների փոխազդեցության նկարագրության համար երբեմն օգտվում են Մ-ի օպտիկական մոդելից,
ղանթային մոդեա հաջողությամբ մեկ¬
որը Մ․ դիտարկում է իբրև որոշակի բեկման ցուցիչ և կլանման գործակից ունեցող
նաբանում է Մ-ների էներգետիկ մակար¬
դակները և ճշգրիտ բացատրում «մոգա¬
կան» Մ-ների կայունությունը, այնպես,
ինչպես իներտ գազերի քիմ․ իներտությու¬
նը բացատրվում է լրացված էլեկտրոնա¬
յին թաղանթներով։ Ընդհանրացված մո¬
դելը ոչ միայն ընդհանրացնում է կաթի¬
լային և թաղանթային մոդելների հիմնա¬
կան հատկությունները, այլև թույլ է տա¬
լիս կատարել նոր կանխագուշակումներ։
Բարձր էներգիաների ֆիզիկայում տար¬
րական մասնիկների և Մ-ների փոխազդե¬
ցության նկարագրության համար երբեմն
օգտվում են Մ-ի օպտիկական մոդելից,
որը Մ․ դիտարկում է իբրև որոշակի բեկ¬
ման ցուցիչ և կլանման գործակից ունեցող
մի համասեռ գունդ։
մի համասեռ գունդ։
Միջուկային բոլոր մոդելներն էլ մոտավոր բնույթ ունեն և աշխատանքային վարկածների դեր են կատարում։ Մինչդեռ Մ-ների առավել կարևոր հատկությունների հետևողական բացատրությունը,
Միջուկային բոլոր մոդելներն էլ մոտա¬
հիմնված ֆփգրկական ընդհանուր սկըզբունքների և նուկլոնների Փոխազդեցության վերաբերյալ հայտնի տվյալների վրա, մնում է արդի ֆիզիկայի չլուծված հիմնական պրոբլեմներից մեկը։
վոր բնույթ ունեն և աշխատանքային վար¬
Գրկ- Ландау JL Д․, Смородинский Я․ А․, Лекции по теории атомного
կածների դեր են կատարում։tՄինչդեռ
Մ-ների առավել կարևոր հատկություննե¬
րի հետևողական բացատրությունը,
հիմնված ֆփգրկակաՆ ընդհանուր սկըզ-
բունքների և նուկլոնների Փոխազդեցու¬
թյան վերաբերյալ հայտնի տվյալների
վրա, մնում է արդի ֆիզիկայի չլուծված
հիմնական պրոբլեմներից մեկը։
Գրկ- Ландау JL Д․, Смородин-
ский Я․ А․, Лекции по теории атомного
ядра, М-, 1955; Бете Г․, Моррисон Ф-,
ядра, М-, 1955; Бете Г․, Моррисон Ф-,
Элементарная теория ядра, пер․ с англ․,
Элементарная теория ядра, пер․ с англ․,
Տող 56. Տող 29.
Тартаковский В․ К-, Лекции по
Тартаковский В․ К-, Лекции по
теории ядра, М․, 1972․tԿ․Իսպիրյան
теории ядра, М․, 1972․tԿ․Իսպիրյան

ՄԻՋՈՒԿԱՅԻՆ ԵՐԿՐԱՖԻՋԻԿԱ, միջու¬
կային երևույթների վրա հիմնված երկրա-
ՄԻՋՈՒԿԱՅԻՆ ԵՐԿՐԱՖԻՋԻԿԱ, միջուկային երևույթների վրա հիմնված երկրաֆիզիկական մեթոդների ամբողջություն։
ֆիզիկական մեթոդների ամբողջություն։
Ներկայումս Մ․ ե-ի մեջ տարբերում են
Ներկայումս Մ․ ե-ի մեջ տարբերում են
երեք հիմնական ուղղություն՝ ռադիո¬
երեք հիմնական ուղղություն՝ ռադիո¬

18:24, 4 Հուլիսի 2015-ի տարբերակ

Այս էջը սրբագրված չէ

իզոտոպ սպինների վեկտորական գումարին, զույգությունը են։ Մ-ների չափերը, ինչպես նաև դրանցում էլեկտրական լիցքի և մագնիսական մոմենտի բաշխումը՝ ֆորմֆակտորները, փորձնականորեն ամենից լավ որոշվում են Մ-ներից բարձր էներգիայի էլեկտրոնների առաձգական ցրման ժամանակ։ Ռ․ Հոֆստեդերի, Մ․ Ցարյանի և այլոց փորձերը հաստատեցին, որ Մ-ների շառավիղներն արտահայտվում են R= rоА1/3 բանաձևով, որտեղ г0= 1,07 • 10^-13 սմ։

Արդի միշուկային ֆիզիկայում Մ-ների հատկությունների նկարագրման համար օգտագործվում են տարբեր միջուկային մոդելներ, որոնցից ամենատարածվածը կաթիլային, թաղանթային և ընդհանրացված մոդելներն են։ Կաթիլային մոդելի օգնությամբ Ն․ Բորը և Ցա․ Ֆրենկելը բացատրել են Մ-ների ճեղքման և միջուկային որոշ ռեակցիաների մեխանիզմը։ Թաղանթային մոդելը հաջողությամբ մեկնաբանում է Մ-ների էներգետիկ մակարդակները և ճշգրիտ բացատրում «մոգական» Մ-ների կայունությունը, այնպես, ինչպես իներտ գազերի քիմ․ իներտությունը բացատրվում է լրացված էլեկտրոնային թաղանթներով։

Ընդհանրացված մոդելը ոչ միայն ընդհանրացնում է կաթիլային և թաղանթային մոդելների հիմնական հատկությունները, այլև թույլ է տալիս կատարել նոր կանխագուշակումներ։ Բարձր էներգիաների ֆիզիկայում տարրական մասնիկների և Մ-ների փոխազդեցության նկարագրության համար երբեմն օգտվում են Մ-ի օպտիկական մոդելից, որը Մ․ դիտարկում է իբրև որոշակի բեկման ցուցիչ և կլանման գործակից ունեցող մի համասեռ գունդ։ Միջուկային բոլոր մոդելներն էլ մոտավոր բնույթ ունեն և աշխատանքային վարկածների դեր են կատարում։ Մինչդեռ Մ-ների առավել կարևոր հատկությունների հետևողական բացատրությունը, հիմնված ֆփգրկական ընդհանուր սկըզբունքների և նուկլոնների Փոխազդեցության վերաբերյալ հայտնի տվյալների վրա, մնում է արդի ֆիզիկայի չլուծված հիմնական պրոբլեմներից մեկը։ Գրկ- Ландау JL Д․, Смородинский Я․ А․, Лекции по теории атомного ядра, М-, 1955; Бете Г․, Моррисон Ф-, Элементарная теория ядра, пер․ с англ․, М․, 1958; Давыдов А- С․, Теория атом¬ ного ядра, М․, 1958; Ситенко А․ Г․, Тартаковский В․ К-, Лекции по теории ядра, М․, 1972․tԿ․Իսպիրյան

ՄԻՋՈՒԿԱՅԻՆ ԵՐԿՐԱՖԻՋԻԿԱ, միջուկային երևույթների վրա հիմնված երկրաֆիզիկական մեթոդների ամբողջություն։ Ներկայումս Մ․ ե-ի մեջ տարբերում են երեք հիմնական ուղղություն՝ ռադիո¬ մետրիկ, միջուկային և ռադիացիոն մե¬ թոդների մշակում ու կիրառում։ Ռադիո¬ մետրիկ մեթոդները հիմնված են բնական ռադիոակտիվ տարրերի ռա¬ դիոակտիվության երևույթների հետազոտ¬ ման վրա և օգտագործվում են հիմնակա¬ նում այդ ու նրանց հետ համահարաբե- րակցող տարրերի (հազվագյուտ հողեր, մոլիբդեն, ֆոսֆոր) հանքավայրերի որոն¬ ման և հետախուզման համար։ Մ ի ջ ու- կային մեթոդները հիմնված են ապարներում ու հանքանյութերում միջու¬ կային ճառագայթման (գլխավորապես նեյտրոնների) ազդեցությամբ ընթացող միջուկային ռեակցիաների օգտագործման վրա Ա կիրառվում են ոչ ռադիոակտիվ տարրերի (օրինակ, բերիլիումի, բորի, մանգանի, պղնձի, ցինկի) քանակություն¬ ների որոշման համար․։ Ռադիացիոն մեթոդները հիմնված են ռադիոակ¬ տիվ ճառագայթումների և ապարների ու հանքանյութերի փոխազդեցության վրա և օգտագործվում են նրանց մեջ հանքա¬ յին բաղադրամասերի քանակությունների որոշման համար։ ՄԻՋՈՒԿԱՅԻՆ ՋԵՆ£, զենք, որի ոչնչաց¬ ման միջոցը միջուկային լիցքն է,։ Մ․ զ․ մի ամբողջություն է՝ բաղկացած միջու¬ կային ռազմամթերքից, այն նպատակա¬ կետին հասցնելու միջոցից (հրթիռ, տոր¬ պեդ, ինքնաթիռ, հրետանային արկ), ինչ¬ պես նաև կառավարման միջոցներից, որոնք ապահովում են ռազմամթերքի նը- պատակակետին դիպչելը։ Տարբերում են միջուկային և ջերմամիջուկային զենքեր։ Մ․ զ-ի գործողությունը հիմնված է միջու¬ կային պայթյունի ոչնչացնող գործոնների օգտագործման վրա։ Որպես զանգվածա¬ յին ոչնչացման զենք, Մ․ զ․ նախատեսված է կարճ ժամանակամիջոցում վարչական կենտրոնների, արդ․ և ռազմ, օբյեկտ¬ ների ավերման, զորքերի խմբավորում¬ ների, նավատորմի ուժերի ոչնչացման, զանգվածային ավերման գոտիներ, ջրա¬ ծածկումներ, հրդեհներ, միջավայրի ռա¬ դիոակտիվ վարակում առաջացնելու հա¬ մար։ Մ․ զ․ բարոյական և հոգեբանական ուժեղ ներգործություն է ունենում մարդ¬ կանց վրա։ Միջուկային ռազմամթերքի հզորությունը գնահատվում է ւորոտի- լային համարժեքով (եռնիտ- րոտոլուոլ քիմ․ պայթուցիկ նյութի պայ¬ մանական լիցքի այն զանգվածը, որի քայ¬ քայման էներգիան հավասար է տվյալ միջուկային պայթյունից անջատվող էներ¬ գիային)։tժամանակակից միջուկային ռազմամթերքի տրոտիլային համարժեքը մի քանի տասնյակ ա-ից մինչև մի քանի տասնյակ մլն ա տրոտիլ է և չավւվում է կիլոտոննաներով (կա) ու մեգա տոննա¬ ներով (Մա)։ Ըստ նշանակման, լիցքերի հզորության, միջուկային ռազմամթերքը նպատակակետին հասցնող միջոցների ռազմ, հնարավորությունների Մ․ զ․ ըն¬ դունված է բաժանել ստրատեգիա¬ կանի (խոր թիկունքում ստրատեգիա¬ կան կարևոր օբյեկտների ոչնչացման հա¬ մար․ գտնվում է պետության ռազմա՜քա¬ ղաքական բարձրագույն ղեկավարության տնօրինության տակ), օպերատիվ- տակտիկականիt(օպերատիվ- տակտիկական խորության վրա գտնվող օբյեկտների ոչնչացման համար) և տակ¬ տիկականի (տակտիկական գոտում տեղաբաշխված զորքերի, ռազմ, տեխնի¬ կայի, թիկունքի և այլ օբյեկտների ոչըն- չացման համար)։ Մ․ գ-ի գործադրման դեպքում կարող են հասցվել առանձին, խմբային կամ զանգվածային միջուկային հարվածներ։ Միջուկային ռազմամթերքի պայթյունի դեպքում առաջանում են մի շարք ոչնչաց¬ նող գործոններ՝ հարվածային ալիք, լու¬ սային ճառագայթում, թափանցող ռադիա¬ ցիա, ռադիոակտիվ վարակում և էլեկտ¬ րամագնիսական իմպուլս։ Հարվածա¬ յին ալիքն ազդում է իր ճանապար¬ հին գտնվող բոլոր օբյեկտների վրա՝ կոր- ծանելով բազմահարկ շենքեր և սպանելով թաքստոցում չգտնվող մարդկանց։ Լ ու- սային ճառագայթ ու մը հալում, ածխացնում, դեֆորմացնում և բոցավա¬ ռում է նյութերը, կենդանի հյուսվածքնե¬ րը տարբեր աստիճանի ծանր այրվածք¬ ներ են ստանում։ Թափանցող ռա¬ դիացիան (գամմա-ճառագայթների և նեյտրոնների հոսք, որի ազդեցությունը տևում է 10—15 վրկ) առաջացնում է ճա¬ ռագայթային հիվանդություն։tՏեղանքի և այնտեղ գտնվող օբյեկտների ռադիո¬ ակտիվ վարակ ու մը տեղի է ունե¬ նում միջուկային պայթյունի ամպից ռա¬ դիոակտիվ նյութեր թափվելու և մակած¬ ված ռադիացիայի (պայմանավորված մի¬ ջուկային պայթյունի ակնթարթային նեյտ¬ րոնային ու գամմա-ճառագայթման ազդե¬ ցությամբ՝ շրջակա միջավայրում ռադիո¬ ակտիվ իզոտոպների առաջացմամբ) հե¬ տևանքով․ մարդկանց և կենդանիներին վնասում է, հիմնականում, արտաքին ճառագայթմամբ, որի ազդեցությունը նը- ման է թափանցող ռադիացիայի ազդեցու¬ թյանը։ էլեկտրամագնիսական ի մ պ ու լ ս ը (միջուկային պայթյունի դեպքում առաջացող կարճատև էլեկտրա¬ կան ու մագնիսական դաշտեր) ազդում է անտենաների, հաղորդալարերի, կաբե¬ լային գծերի և կապի միջոցների վրա, շարքից հանում դրանք։ Միջուկային լից¬ քերի կառուցվածքային յուրահատկու¬ թյունները կարող են մեծապես ազդել ոչնչացնող գործոնների հարաբերակցու¬ թյան վրա․ օրինակ, նեյտրոնային զ և ն ք ու մ միջուկային լիցքերն ունեն նեյտրոնային առատ ճառագայթում։ Մ․ զ-ի ստեղծումը կապված է միջուկա¬ յին ֆիզիկայի զարգացման հետ։ XX դ․ 40-ական թթ․ ԱՄՆ-ի մի խումբ գիտնա¬ կաններ մշակեցին միջուկային պայթյուն¬ ների ֆիզ․ սկզբունքները, որոնց հիման վրա իրականացվեց պայթեցումը (տես Ատոմային ռումբ)։ 1952-ին ԱՄՆ-ում պայ¬ թեցվեց ջերմամիջուկային սարք՝ 3 Մտ հզորությամբ, իսկ 1954-ին փորձարկվեց ամերիկյան առաջին ջերմամիջուկային ավիացիոն ռումբը։ ՍՍՀՄ-ում ջերմամի¬ ջուկային ռումբը փորձարկվել է 1953-ի օգոստ․ 12-ին։ 60-ական թթ․ Մ․ զ․ ներդըր- վել է զինված ուժերի բոլոր տեսակներում և վճռական ազդեցություն գործել զորքերի ու նավատորմի կազմակերպական կա¬ ռուցվածքի վրա՝ փոխելով մարտավարու¬ թյան ու պաաերազմավարության նախկին պատկերացումները։ Այժմ Մ․ զ․ ունեն ՍՍՀՄ-ը, ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան և Չինաս¬ տանը։ Գիտատեխնիկական առումով Մ․ զ․ արտադրելու հնարավորություն ունեն ևս ավելի քան 30 երկիր։ Մ․ զ․ մեծ սպառնա¬ լիք է ստեղծել մարդկության համար։ Ամե¬ րիկյան մասնագետների հաշվումներով 20 Մա հզորությամբ ջերմամիջուկային լիցքի պայթյունը կարող է գետնին հա¬ վասարեցնել բոլոր տեսակի շենքերը 24 կմ շառավղով և ոչնչացնել ամեն մի