հայ ազգը։ Բարձր ու լուրջ խորհրդածությունների առատ ու գեղեցիկ նյութ։ Եվ անկասկած շատ խոսք կլինի այդ տոնի նշանակության ու հայոց գրականության վրա. բայց չորս հարյուր տարուց հետո հայոց տպագրությունը, հայոց գրականությունը ինչ խնդիրներ, ինչ հոգսեր է հանում մեր առջև։ Սրանց հանդեպ էլ պետք է լինեն այն առաջարկությունները, որոնց մասին խոսում է մեր ընկերը։
Այդ խնդիրներից, այդ հոգսերից մեկը, թերևս կենտրոնականն ու մեծը այն է, որ աշխարհքի ամեն ծայրում հայ գրողը չի կարողանում նվիրվել գրականությանը և իր գործով պարապում է ի միջի այլոց։ Հույս էլ չկա, որ կփոխվի այդ դրությունը, որովհետև պատճառը շատ է հիմնական, ազգը փոքր է, ընթերցող հասարակությունը քիչ է, գրականության շուկան — սահմանափակ։ Այս տեսակ փոքր ազգերի մեջ գրականությունը միշտ պահվում է անհատի, հասարակության թե պետության՝ արտաքին միջամտությամբ ու օժանդակությամբ։ Մեր մեջ էլ մի քանի անգամ հրապարակավ խոսք է եղել –գրականությունն ապահովելու մի ձև գտնել, բայց միայն խոսք է եղել և երբեք գործի չի անցել։ Այժմ պատեհ ժամանակ է և գրական այս համազգային տոնին հեշտ կարելի էր մի անգամ ընդմիշտ վճռել այդ հին խնդիրը՝ հիմնելով ու հաստատելով մի ուժեղ գրական ֆոնդ։ Ընդհանուր հայոց ազգի հիմնած մի ուժեղ ֆոնդ—հայոց գրականության համար։ Այդ ֆոնդը կփոխեր հայոց ամբողջ գրականությունը, կյանքի քմահաճույքներից կազատեր տաղանդավոր մարդկանց, խանգարված հներին գործի կդներ, սկսնակ նորերին ուժ կտար ու առաջ կքաշեր։ Դա կլիներ առաջիկա մեծ տոնի ամենագեղեցիկ հավերժացումը։ Եվ անպատճառ պետք է լինի այդ համազգային հոգացողությունը՝ եթե ճշմարիտ է, որ ամբոխներն ու ժողովուրդները գրականությամբ են ազգ դառնում ու մտնում կուլտուրական ազգերի շարքը, եթե գրականությունը ազգի հոգին է, եթե նրա փառքն ու պարծանքն է, ինչպես հայտնի է լուսավոր աշխարհքներում ամեն օր, իսկ մեզանում կրկնվում է հոբելյանների ժամանակ։
9 Երկ․ ժողովածու հատոր IV
132
