ԷՇՆ Ոհ ՇՈՒՆԸ
(էջ 223)
Նույն առակը ռուսերեն լեզվով («Собака и осел») Աբովյանը օգտագործել է իր՝ Նոր տեսական և գործնական քերականութիւն ռուսաց վասն հայոց» դասագրքի (տես՝ Աբովյանի արխիվ, № 27 ա.) «Երկրորդ հատվածում» («Բացատրութիւնք բառից և խօսից ի նախընթաց առասպելս»։
Սյուժեն ըստ երևույթին՝ ինքնաստեղծ է կամ վերցված՝ Ժողովրդական խոսք ու զրույ–
ՍՈԽՆ ՈՒ ՍԽՏՈՐԸ
(Էջ 224—225)
Միայն վերնագիրը հիշեցնում է Մ. Գոշի ԾԵ. Սոխ և Խստոր առակը (տես «Առակը Մխիթարայ Գոշի», 1854 թ.), իսկ սյուժեն ինքնուրույն հղացման արդյունք Է, ըստ երևույթին, ինքնակենսագրական ատաղձ ունի։ Այդ երևում է առակի վերջաբանից, որտեղ Աբովյանը ակնարկում է իրեն հայտնի «սող, սխտոր մարդկանց», որոնք փոխանակ «իրենց այիբն ծածկեն», շատ անգամ... վախտ բեվախտ ուրիշին են փուդ դնում»։ «Էս ա մեզ էրում, Էս մեզ խորովում»— ասում է Աբովյանը»:
ԱՂՎԵՍՆ ՈՒ ԳեԼԸ
(էջ 226—227)
Սյուժեն վերցված է Վ. Այգեկցուց (տես II. Марр. Сборники притч Варлана, II. стр. 85 —86. «ԱղուԷս և թղթատար գայլ»), իսկ գեղարվեստական մշակումը ամբողջովին ինքնուրույն է։ Բարոյախոսականն էլ հիմնովին տարբեր է Այգեկցու առակի բարոյախոսականից։ Աբովյանն առակին տվել է ինքնակենսագրական շեշտ, որն զգալի է հատկապես քառատող նախաբանում։ Աբովյանն, ըստ երևույթին, ամենից առաջ իր հալածական վիճակը նկատի ունի, երբ ասում է, թե՝
|
Այս առակի վերջին մասը օգտագործված է «Աղասու խաղի» մեջ, ուր մի առիթով Աբովյանն ասում է՝
|
(Տես Աբովյանի երկերի սույն հատորը, էջ 30)։
Դժվար է, սակայն, որոշել, թե ո՞րն է որին նախորդել, այս առակը «Աղասու խաղ»–ից առաջ է գրված, թե՞ հետո։ Երկուսի էլ գրության թվականն անհայտ է.
ԱՂԻ ԳՆԱՑՈՂ ԱՉԱՌԸ
(Էջ 229)
Սյուժեն հեսռավոր կերպով իշեցնում է Լաֆոնթենի «Ըսպընդակեր էշն ու աղակիր էշը» առակը (տես «Առակք Լաֆոնթենի». թարգմանեաց Մեսրոպ Նուպարյանց, 1900 թ., էջ 47—48), բայց, իհարկե, Աբովյանի առակը նրա հետ ոչ մի կապ չունի և ամբողջովին ինքնուրույն է։