ԱՍՊԵՏԱԿԱՆ

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Զանգուն ու Արաքսը սեգ Ասպետական

Եղիշե Չարենց

ԿԱՊԿԱԶ

[ 41 ]

I


Մի հոգնած, տխուր տրուբադուր,
Օրերի գորշ ճամփեքին
Երգում էր հարվածը հատու,
Մահացու հարվածը իր տեգի։

Երգում էր նրանց երգը լուսե,
Մարմինները նրանց ալ֊կրակ,
Երգում էր սե՛րը նրանց սև
Ու վերքի արյունն ալվլան։

II


Երգում էր կարոտն իր արթուն,

Երգում էր ամո՛թը այն սև,
Որ կարող է դարձնել մարդուն
Գետնահար ստվեր մի նսեմ։
Իր մռայլ օրերի բանտում,
Աշխարհի գո՜րշ ճամփեքին

Երգում էր հեգ մի տրուբադուր
Մահացու հարվածն իր տեգի...

III


«․․․Հոգնած ու թույլ մի խաչակիր՝
Ես մի օր այն դղյակը մտա․
Ասպետի լաթեր էր հագիս,

Զրահներս՝ ժանգոտած ու թաց։

[ 42 ]

Ես դառնում էի սուրբ Քաղաքից
եվ սրտիս թագուհուն նվեր
Ես տանում էի ցա՛վը վերքիս
Ու կարոտս՝ բա՜րձր ու վեհ...

IV


Դարբասը շռինդով բացվեց․–
Մի զինվոր էր մառ ու մթին։
— Կտանես ողջու՜յնս ձեր վեհ
Ու խիզախ, անհա՛ղթ ասպետին։
Ասացի. ու կրկին փակվեցին

Դարբասները մութ ու մռայլ։
Հոգնած խրխնջում էր իմ ձին
Այն օտար ճամփեքի վրա։

V


Ու նորից մռայլ շռինդով
Բացվեցին դարբասները վեհ...

Եվ ասաց.— Ալֆոնս Անդոն
Ձեզ, խոնարհ, խնդրում է վեր։
Ու բռնեց ձիուս սանձից,
Հանեց զրահներս թաց։
Եվ ահա, ես՝ թողած իմ ձին՝

Այն մռայլ դղյակը մտա։

VI


— Ողջու՜յն պիլիգրիմ ասպետին.
Ձեզ ծառա՝ Ալֆոնս Անդո։
Ու իջավ գլուխս գետին
Մի անհուն ու խոր եռանդով։

Եվ երբ, շարժումով մի անփույթ,
Բարձրացրի աչքերս լուռ —

[ 43 ]

Ես տեսա աչքե՛րը նրա մութ
Ու մորուքը՝ ճերմակ ու սուր։

VII


Ծերունի էր Ալֆոնս Անդոն՝

Իննսուներեք տարեկան...
Բայց աչքերը՝ չոր ու անթով՝
Դեռ նայում էին չար ու ագահ։
Նա կարող էր լինել արքա
Մավրերի, կամ ցեղին Արաբ.

Նա կարող էր լինել բռնակալ —
Ամբո՛ղջ աշխարհի վրա։

VIII


Ծերունի էր Ալֆոնս Անդոն,
Բայց իրանը, պիրկ ու խիզախ՝
Նա պահում էր անմար խանդով

Բարձրահեռ, որպես սուր մի նիզակ։
Նա իր կուրծքը պահում էր հաստատ,
Պղնձե վահանի նման թեք,
Եվ իր քայլքը՝ բիրտ ու վստահ —
Նժույգի քա՛յլք էր երկաթե։

IX


—Ընդունե՜ք հարկը դղյակիս
Որպես ձեր հարկն հարազատ...
Եվ տվեք մեզ սուրբ Քաղաքի
Օրհնությունը, իբրև ընծա։—
Ես նրան դրախտ ցանկացա,

Ես նրան տվեցի երկու խաչ,—
Եվ հանկարծ լսեցի երգի ձայն,
Հնչեցին քնար ու ծնծղա։

[ 44 ]

X


․․․Ու մտան երկու գեղանի
Աղջիկներ՝ հուր–հրեղեն...

Մոտեցան կլոր սեղանին,
Դրեցին գավաթներ հողե։
Ու ճկուն շարժումով մի պարե՝
Իրենց սեգ ողջույնը տվին...
Ուխտավո՛ր, նման մի արև

Մի՛ անգամ թող կյանքդ արևի։

XI


Ուխտավո՛ր, մի՛ անգամ կյանքիդ
Օրերում տխուր ու մռայլ
Թող ցոլա հրահուր ու անգին
Այդպիսի մի բախտ քո վրա։

Թող բացվի այդպիսի մի լույս
Երկրային կյանքում քո խավար —
Եվ ապա՝ տանջանքին հլու՝
Թող սիրտդ հավիտյա՛ն նվա։

XII


Երկու լույս էին վառ նրանք...

Երկու բոց՝ սպիտակ ու սև,
Երկու խոլ արև հուրհուրան,
Երկու հուր հրաշքներ լուսե...
Մեկի բոյը— սեգ մինարեթ,
Մյուսինը— սև՛ մի սոսի.

Մեկը վառ, պայծառ մի արև,
Մեկը կաթ, արծաթ մի լուսին։

XIII


Բեդվինի խարույկներ էին խոլ
Սևամած աչքերը մեկի.

[ 45 ]

Մյուսի աչքերը — տխուր

Միրաժներ էին անմեկին։
Մեկի կուրծքը մզկի՜թ էր սպիտակ,
Մյուսինը — սե՜գ մի տաճար.
Մեկը բիլ գազե՛լ էր կապուտաչ,
Մեկը հուր նժո՜ւյգ սևաչյա...

XIV


Մեկը թիռ քայլում էր թեթև,
Թռչկոտում էր, որպես բիլ գազել...
Մյուսի քայլքն հրաթև —
Թռի՛չք էր դաշտերում ավազե...
Աշխարհում դեռ չի՛ երազել

Նման բախտ և ո՛չ մի արքա,—
Բայց այդ վառ բախտին տիրացել,
Տիրացե՜լ էր Անդոն չարկամ։
     

XV


Ու հոսում էր հուր—հրահուր,
Թափվում էր գինին սեղանին։

Ու տարփում էին բո՛ց մի մահու
Մարմինները նրանց գեղանի։
Ու քամում էր գավաթը հողե,
Ու նայում էր Անդոն չարկամ —
Կույսերին հո՜ւր—հրեղեն՝

Աչքերով չա՛ր ու ագահ։

XVI


Ու իջավ, որպես սև գիշեր
Եմ սրտին թախիծը մռայլ։
Ու մի ամպ՝ մութ—մշուշե՝
Ծանրացավ հոգուս վրա։

[ 46 ]

Ու ոռնաց մրրի՛կը իմ հոգում,
Ուրագանը շաչե՛ց ավազե—
Մի վա՛գր էր իմ սրտում մորմոքում,
Վիրավոր էր չա՜ր մի բազե։

XVII


Մոռացել էի արդեն ես

Իմ սրտի թագուհուն լուսե,
Որի դեմքը կյանքում հողմածեծ
Տարինե՜ր էի երազել։
Մոռացա կարոտը իմ վառ,
Մոռացա թագուհուն իմ անգին,

Որի մի՝ հայացքի համար
Ես դարձել էի խաչակիր։

XVIII


— Հանգի՜ստ ասպետիդ վաստակած —
Ու ոտքի ելավ Անդոն։
Մռայլ բարձրացավ ու գնաց,

Հեռացավ, որպես հուշ անթով։
Ու նրա ետևից գնացին
Աղջիկները հո՛ւր–գեղանի.․․
Իսկ ես... մինչև լույս մնացի՝
Կռթնած կլոր սեղանին։

XIX


Մինչև լույս մնացի կիսաքուն՝
Կռթնած կլոր սեղանին,
Մինչև լույս պարեցին իմ հոգում
Այն կույսերը հուր–գեղանի։
Մինչև լույս, ինչպես ալվլան

Երկու բոց, սպիտակ ու uև՝

[ 47 ]

Իմ հոգում պարեցին նրանց
Մարմինները լու՜յս ու լուսե։
 

XX


Եվ, ինչպես հավաքվում է քամին
Դաշտերում մառ ավազե,

Կամ ինչպես չար թշնամուն
Մոտենում են քայլերն հովազի,
Կամ ինչպես բեդվինը չարկամ
Հարձակվում է հեռվից հանկարծ—
Մի կարոտ խո՜ր ու ագահ

Իմ հոգում շաչեց ու ընկավ։

XXI


Մինչև լույս աղմկեց իմ հոգում
Այդ կարոտը, որպես ուրագան,
Մինչև լույս մռնչաց անքուն
Այդ կարոտը չա՜ր ու ագահ։

Մինչև լույս իմ հոգում շաչեց
Այդ կարոտը, որպես է՛գ մի հովազ,—
Ու ծեգին իմ սիրտը հողմածեծ
Անապա՜տ էր արդեն գորշավազ։
 

XXII


Անապատ էր արդեն գորշ ու շոգ

Իմ հոգին՝ տապ ու մթին,
Ուր անբավ կարոտը ճնշող
Հղանում էր տենդեր անմեկին։
Կախված էր իմ գլխին կարծես
Անշարժ ու շոգ մի արև—

Ու ծարավ արշավում էի ես
Դաշտերում անջուր—մոխիրե․․․

[ 48 ]

XXIII


Ու թվում էր, թե նորի՛ց, նորի՛ց
Ահա ես՝ խոլ մի խաչակիր —
Թռչում եմ դաշտերով մոխիրե՝

Ժանգոտած զրահներ հագիս։
Արշավում եմ անխոնջ ու ծարավ
Ու նորից եռանդ եմ ու վազք,—
Դաշտերով տոթ, գորշավազ
Արշավու՜մ եմ դեպի Դամասկ։

XXIV


Այն գիշերը ուշ լուսացավ,
Այն գիշերը տևեց մի դար։
Այն գիշերը անթի՜վ անգամ
Ես Կարմիր Քաղաքը մտա։
Այն գիշերը խեղդամահ արի

Իմ սրտում հազա՛ր սարացին,—
Եվ նայում էին ինձ խավարից
Այն կույսերը հուր—հրածին...

XXV


Առավոտը, մռայլ, բացվեց։
Դուրսը մութ էր, մրրիկ ու քամի։

Գլխիկոր՝ դեռ նստած էի ես՝
Կռթնած կլոր սեղանին։
Իմ սրտում անապատ էր արդեն,
Իմ սրտում կեսօ՛ր էր արդեն շոգ—
Երբ դղյակը դանդաղ զարթնեց.
{{տող|200}Լսեցի հեռու մի շշուկ։

XXVI


Ու վագրի նման վիրավոր
Ցատկեցի իսկույն ես տեղից․

[ 49 ]

Ու թռա անհուն ծարավով,
Ինչպես նետ՝ պոկված աղեղից։

Ու իջա ես դղյակի
Ներքնահարկը մռայլ ու մութ․
Ու խեղդում էր արդեն իմ հոգին
Մի կարոտ՝ համր ու անգութ։

XXVII



Եվ ահա աչքերով բոցակեզ

Ու սրտի վագրային խանդով —
Ես տեսա՝ դանդա՜ղ այնպես,
Լուռ, գնում էր Ալֆոնս Անդոն։
Ու նրա քայլերին դանդաղ
Հետևում էին հեզանազ,

Օրորուն քայլերով խանդոտ —
Այն կույսերը փայլ ու երազ...

XXVIII


Ես նայում էի անկյունից։
Հեռանում էին համրաքայլ․․․
Ու թվաց, թե հո՜ւր մի գինի

Լցվում է սիրտս ագահ։
Եվ ահա ես տեսա, որ թեթև
Այն կույսերը հուր—գեղանի
Ծերունի ասպետի ետևից
Հեզանազ, մտան բաղանիք․․․

XXIX


Մի առյուծ էր, որ—իմ սրտում
Վիրավոր՝ խոլ մռնչաց։
Իմ հոգում փոթորիկ էր պայթում․
Ճարճատում էր մրրիկ մի չար։

[ 50 ]

Ես կանգնել էի քարացած,

Ես զգում էի, որ հիմա
Կծալվեն ոտքերս հանկարծ
Հողմածեծ շամբերի նման։

XXX


Եվ ես էլ չիմացա— ինչպես
Հաջորդ վայրկյանին, խանդոտ—

Քարացել էի արդեն ես
Այն մռայլ, այն մութ դռան մոտ։
Եվ զգում էի ես միայն
Մի կարոտ՝ հուր—խելագար,
Որ մի էգ բորենու նման

Ուտում էր սիրտս ագահ։

XXXI


Ես կանգնել էի դռան մոտ,
Բայց տեսնում էի արդեն ես
Մարմինները նրանց խանդոտ
Մարմինները լույս ու հրկեզ։

Եվ տեսնում էի, որ մռայլ
Ծերունու անկար խանդով
Հրեղեն մարմինները նրանց
Չարչարո՛ւմ է Ալֆոնս Անդոն...

XXXII


Ես տեսնում էի կույսերի

Մարմինները՝ երկու ա՛լ—կրակ
Որ ծերի մութ գիշերին
Գալարվում էին ալվլան։
Ես տեսնում էի ծերունու
Մարմինը՝ չոր—հողագույն

[ 51 ]

Մի ճիվա՛ղ էր սև֊լրբենի,
Մի կարիճ էր Ալֆոնս Անդոն...

XXXIII


Ու փարվել էր Ալֆոնս Անդոն
Գալարուն ու տոթ կույսերին,
Ու խմում էր անհագ եռանդով

Քրտինքները նրանց ուսերի։
Քրտնքոտ ծնկերին էր փարում,
Ձեռքերով մարում էր երկու բոց,
Գրկում էր մեջքերը գալարուն,
Փարվում էր՝ չար ու անթով,

XXXIV



․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․

․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․


XXXV


Ես տեսնում էի մշուշում
Տարփանքով վառվող երկու բոց,

Երկուսի մեջտեղում— ծեր մի շուն․․․
Ու լալիս էր հոգիս հողմակոծ։
Որպես հուր երկու ժապավեն,
Երկու օձ՝ սպի՛տակ ու սև —
Ծերունու մարմինը փաթաթել,

Գալարվում էին օձաձև։

[ 52 ]

XXXVI



Ես նայում էի հուսահատ
Ու ճչում էր հոգիս խանդից
Եվ ուզում էր հոգիս— նզովված
Տիեզերքն ու կյանքը քանդի։

Կուտակվում էր կրծքում իմ տոչոր
Ահռելի ու սև մի սամում,—
Ես արդեն— մի վա՛գր էի չար,
Փոթորի՛կ էի ես անհուն։

XXXVII


Ես կարող էի բյուրավոր

Ոսոխներ խեղդել, հոշոտել,—
Հորդահոս արյան ծարավով
Արնահամ դիակներ ուտել։
Որպես չար, արնախում բորենի
Ես կարող էի սի՛րտը հանել —

Թե ընկած լիներ ծերունին
Իմ ճանկերը պիրկ ու անել։

XXXVIII


Բայց կանգնել էի ես քարացած
Ու խղճուկ էի, որպես շուն։
Լսվում էր ներսից երգի ձայն,

Ու պարում էին մշուշում։
Ու պարում էին երկու հուր,
Երկու բոց՝ սպիտակ ու սև —
Ու փարվում էին ծերունուն
Գալարքով խո՜լ֊օձաձև․․․

XXXIX


Պայթե՛ց փոթորիկը գլխիս
Եվ սիրտս ահեղ մռնչաց։

[ 53 ]

Մրրիկի պես շաչով մտա ներս,
Բորենու պես ագա՜հ ու չար։
Ու իջավ տեգս երկաթե

Նրա չոր կրծքին ծերուկ,–
Ու հաջորդ վայրկյանին արդեն
Թավալվում էր նա ա՜լ լճերում։

XL


Ու լցվեց բաղանիքը հանկարծ
Կանացի սուր ճիչերով․

Զգացի, որ կրծքիս ընկան,
Բռնեցին ինձ երկու ուրու։
Երկու բոց՝ սպիտակ ու սև,
Երկու հուր հրեշներ է՛գ․
Երկու չար ոսոխներ օձաձև,

Երկու խոլ չարքե՛ր հուսաբեկ։

XLI


Ու վայում էին կատաղի,
Ու ծեծում էին ինձ նրանք։
Նրանց դեմքը դարձել էր դեղին
Ու հայացքը՝ օձ ալվլան։

Այդ վայրկյանը հուր֊արյունի
Զառանցանք էր՝ խո՜լ միստերի․
Ու հոսում էր ալ մի գինի
Դեպի սիրտս նրանց զիստերից․․․

XLII


Ճանկռթում էին նրանք ինձ,

Գազազած՝ ձեռքերս կծում,
Ու թքում էին դեմքիս
Վահրով՝ դառն ու կծու։

[ 54 ]

Ու լուսե մատներով չարկամ
Իմ աչքե՜րն էին փորփրում.

Օ, մահու քա՜ղցր վայրկյան,
Օ, նզո՜վք, անե՜ծք, աններում։

XLIII


Զառանցանք էր, տենդ էր թվում
Այդ վրեժը չար էգերի։
Ու տրվել էի ես հլու

Նրանց չար, տանջող կամքերին։
Ու խփում էին երեսիս
Նրանք հուր֊թեթև ոտքերով։
Ու անհույս, սև մի կսկիծ
Լցվում էր սիրտս խռով...

XLIV


Եվ հանկարծ թողեցին նրանք ինձ
Ու հասան մեռած ծերուկին։
Կախվեցին նրա չոր դեմքից,
Փարվեցին կրկի՛ն, կրկի՛ն։
Ու ներկում էր արյունը նրա սև,

Ծերունու արյունը մութ —
Մարմինները նրանց լուսե,
Մարմինները՝ դառն ու անգութ։

XLV


Համբուրում էին ծերուկի
Սպիտակ շրթերը նրանք։

Ու ճչում էին դառնագին,
Ու կանչում էին— նրան։
Ու սրբում էին վերքի
Արյունը մազերո՜վ իրենց սև։—

[ 55 ]

Ու ընկած էի ես մեջքիս՝

Մերժված, խե՞ղճ ու անսեր...

XLVI


Ո՞վ երկինք, պայթի՛ր գլխիս,
Փոթորի՛կ, մազերիս տեղա՛.
Տատասկնե՛ր թող բացվեն ճամփիս,
Կայծակնն՛ր գլխիս թող շողան։

Կուրանա՛ն թող աչքերն իմ դաժան,
Չորանա՛ թող ձե՛ռքը իմ չար,
Թող գգվի ինձ մա՛հ տարաժամ,
Թող հոգիս դժոխքո՛ւմ ճչա...

XLVII


Ինձ գցին բանտը դղյակի,

Ինձ համար սուսեր սրեցին։
Բայց էլի լիքն Էր հոգիս
Այն սիրով հուր֊հրածին։
Ու մռայլ բանտից ես փախա,
Որ կյանքի գո՛րշ ճամփեքին

Երգեմ իմ այս սե՛րն արնահամ
Ու հատու հարվածը իմ տեգի։

XLVIII


Չուզեցի մեռնել բանտում
Ու թաղել սերս անհետ։
Ուզեցի լինել տրուբադուր,

Դղյակից—դղյակ թափառել։
Ուզեցի, որ լուռ չմնա,
Չմարի սիրտս հրկեզ,—
Ուզեցի ապրե՛լ մշտական,
Որ նրանց գովքը երգեմ։

[ 56 ]

XLIX



Երկու լույս էին վառ նրանք,
Երկու բոց՝ սպիտակ ու սև,
Երկու խոլ արև հուրհուրան,
Երկու հուր—հրաշքներ լուսե։
Մեկի բոյը— սեգ մինարեթ,

Մյուսինը— սև մի սոսի․
Մեկը— վառ, անմար մի արև,
Մեկը— կաթ, արծաթ մի լուսին։

L


Բեդվինի խարույկներ էին խոլ
Սևամած աչքերը մեկի,

Մյուսի աչքերը— տխուր
Միրաժներ էին անմեկին։
Մեկի կուրծքը մզկի՛թ, էր սպիտակ,
Մյուսինը— սե՛գ մի տաճար,
Մեկը— բիլ գազե՛լ էր կապուտաչ,

Մեկը— հուր—նժո՛ւյգ սևաչյա։

LI


Մեկը թիռ քայլում էր թեթև,
Թռչկոտում էր, որպես բիլ գազել,
Մյուսի քայլքն հրաթև—
Թռի՛չք էր դաշտերում ավազե։

Աշխարհում դեռ չի՛ երազել
Նման բախտ և ո՛չ մի արքա,
Բայց այդ վառ բախտին տիրացել,
Տիրացե՜լ էր Անդոն չարկամ․․․

LII


Ես կարող էի նրանց հետ

Աստծու գահին տիրանալ,

[ 57 ]

Դամասկի վրա հարձակվել
Մեն—մենակ՝ հա՛ղթ ու անահ։
Ես կարող էի, որպես շուն,
Հավիտյան նրանց ո՛տքը լիզել.—

Օ, նրանց ոտքերի՛ փոշում
Ինձ համար դրա՜խտ էր լուսե։

LIII


Բայց ահա— հոգնած մի տրուբադուր.
Օրերի գորշ ճամփեքին
Երգում եմ հարվածը հատու,

Մահացու հարվածը իմ տեգի։
Երգում եմ նրանց երգը լուսե,
Մարմինները նրանց ա՛լ֊կրակ,
Երգում եմ սե՛րը նրանց սև
Ու վերքիս արյո՛ւնն ալվլան։

LIV


Երգում եմ կարոտն իմ արթուն,
Երգում եմ ամո՛թը այն սև,
Որ կարող է դարձնել մարդուն
Գետնահար ստվեր մի նսեմ։
Ուխտավո՛ր, լսի՛ր հիմա դու․

Աշխարհի գո՜րշ ճամփեքին
Երգում է հե՛գ մի տրուբադուր
Մահացու հարվա՛ծը իր տեգի...»։