ներում՝ Փոքր էդդայում (տես էւդա) և սագաներում։ Հայտնի է մոտ 2!i0 Ս–ի բանաստեղծություն։ Հնագույն Ս․ եղել են նորվեգացիները։ Ս․ հորինել են ւիառա– բանող երգեր, պարսավող ոտանավոր– ներ ե, տարբեր առիթներով, աււանձին բանաստեղծություններ։ Ամենա! այտնի սկալդը իսլանդացի էգիլ Սկալլոգրիմ– սոնն է (X դ․)։ Ս–ի բանաստեղծություննե– րում, որպես կանոն, արձանագրված են հորինման ժամանակի փաստերը, այս պատճառով էլ դրանք համարվւււմ են պատմ․ հուսալի սկզբնաղբյուրներ։
ՍԿԱԼԻՁԿԱ (Skalicka) Վլադիմիր (ծն․ 1909, Պրագա), չեխ լեզվաբան։ Չէխոսլո– վակիայի ԳԱ թդթ․ անդամ (1964)։ Սովո– րել է Պրագայում, Բուդապեշտում, Հել– սինկիում (1927–33)։ 1936-ից՝ Կարլովի համալսարանի (Պրագա) դսաախոս, պրոֆ․ (1946-ից)։ Պրագայի լեզվաբանա– կան խմբակի անդամ։ Հետազոտում է տեսական լեզվաբանության և լեզվաբա– նական տիպաբանության խնդիրները։ Տի– պաբանության մեջ համակարգային– ֆունկցիոնալ ուղղության4 բնույթս բանու– թյան հիմնադիրն է։
ՍԿԱԼՅԱՐ (< լատ․ scalaris – աստիճա– նաձև, աստիճանական), ս կ ա լ յ ա ր մ և ծ ու թ յ ու ն, մեծություն, որի յուրա– քանչյուր արժեքը, ի տարբերություն վեկ– տորի, կարելի է արտահայտել մե1 (իրա– կան) թվով և դրա հետևանքով Ս–ի ար– ժեքների համախումբը կարելի է պատկե– րել գծային սանդղակի վրա։ Ս–ի օրինակ– ներ են երկարությունը, զանգվածը, ժա– մանակը, մակերեսը, շերմաստիճսնը ևն։
ՍԿԱԼՅԱՐ ԱՐՏԱԴՐՅԱԼ, տես ՎեՆտորա– կան հաշիվ։
ՍԿԱԼՅԱՐ ԴԱՇՏ, տես Դաշտի տեսու– թյուն ։ՍԿԱՀԱԿ, տարբեր նյութերից (արծաթ, պղինձ, փայտ, կավ են) պատրաստված փոքր սկահ՝ գավաթ, բաժակ։ Փայտյա –ՆՆր^ւ վրս Փորագրվում, իսկ արծաթյա և պղնձյա Ս–ների վրա նաև դրվագվում Սկահակ, ար– ծաթ, մանյ արուրք (Կարին, 1780) Սկահակ «Վաս– պուրականէ (գործ՝ Հ․ Ազաոյանի, 1961, Հարւստանի ժող․ արվեստի թանգարան, Երե– վան) են երկրաչափական, բուսական (խաղողի ողկույզ, նուռ են) զարդանախշեր, թռչնա– պատկերներ։ Արծաթյա Ս–ները պատ– րաստվում են նաև մանրարուրք եղանա– կով։ Ն․ Ավագյան
ՍԿԱՆԴԵՐՐԵԴ (Scanderbeg, 8кёп<1егЬеи) Գեորգ Կաստրիոտի (Kastrioti) (մոտ 1405–1468), թուրք նվաճողների դեմ ալբան ժողովրդի ազատագր․ պայքարի ղեկավար, Ալբանիայի ազգ․ հերոս։ Կաստ– րիոտի իշխանական տոհմից։ Մանուկ հա– սակում պատանդ է տրվել թուրք, սուլ– թան Մուրադ II-ին, հետագայում ծառա– յել նրա զորքում։ Զորավարական տաղան– դի համար ստացել է բեյի (բեգի) տիտ– ղոս, ի պատիվ Ալեքսանդր Մակեդոնացու կոչվել Իսքենդեր բեյ (Ալեքսանդր ան– վան թուրք, արտասանությունը, աղա– վաղված՝ Ա․)։ Թաքուն պատրաստվել է սուլթանի դեմ պայքարի, կապեր հաստա– տել նրա արտաքին և ներքին հակառա– կորդների հետ։ 1443-ին Ս․ 300 հեծյալով լքել է թուրք, ճամբարը, մեկնել Ալբանիա։ Հենվելով ազատ գյուղացիության վրա՝ արշավանք է սկսել ալբան, հողերից թուր– քերին վռնդելու համար։ Նոյեմբ․ 28-ին հռչակվել է Կաստրիոտի իշխանության ղեկավար։ Բազմաթիվ բերդերից վտարել է թուրք, կայազորները, ազատագրել երկ– րի մեծ մասը, ձգտել է միավորել ալբան ֆեոդալներին, ժող․ աշխարհազորը վե– րածել կանոնավոր բանակի։ Շուրշ քա– ռորդ դար ալբան ժողովուրդը Ս–ի գլխա– վորությամբ հաշողությամբ դիմագրավել է թուրք, զավթիչներին, որոնք փորձում էին վերականգնել իրենց իշխանությունը։ Ս․ ուներ պետ․ և զինվորական գործչի արտասովոր տաղանդ, հաղթահարել է ներքին և արտաքին քաղ․ մեծ դժվարու– թյուններ՝ ալբան ֆեոդալների անշատո– ղական նկրտումները, Վենետիկի ու պա– պի շահախնդիր քաղաքականությունը են։ Ալբանիայի ժող․ Հանրապետությունում սահմանված Հ Սկանդերբեգի շքանշան։ Գրկ․ Георги Кастриоти-Скендербег․ 1468– 1968, София, 1970․
ՍԿԱՆԴԻՆԱՎՅԱՆ ԹԵՐԱԿՂԶԻ, ամենա– մեծ թերակղզին Եվրոպայում (հս– արմ–ում)։ Երկարությունը ifnin 1900 կմ Է, լայնությունը՝ մինչե 800 կմ, տարածությու– նը՝ մոտ 800 հզ․ կմ2։ Ողողվում է Բալթիկ, Հյուսիսային, Նորվեգական և Բարենցի ծովերով։ Մայրցամաքային սահմանը պայ– մանականորեն տանում են Բոտնիկ ծո– ցի հս․ մասից մինչե Վարանգեր ֆիորդը։ Արմ․ և հս․* ափերը զառիվայր են, բարձր, մասնատված ֆիորդերով, հվ․ և արլ․ ափե– րը ցածր են, ժայռոտ, հաճախ՝ ստորշըր– յա։ Թերակղզու մեծ մասը զբաղեցնում են Սկանդինավյան լեռները, (ամենաբարձր գագաթը՝ Գալհյոպիգեն, 2470 մ), որոնց արլ–ից հարում է Նորլանդ սարահարթը, դրանից հվ․ տարածվում են Միշին Շվե– դական լճային դաշտավայրը և Մմոլանդ գմբեթաձե բարձրությունը (մինչե 377 մ)։ Ռելիեֆի հիմնական գծերը կապված են Մ․ թ․ Բալթիական վահանի սահմանում գտնվելու և կալեդոնյան ծալքավոր կա– ռուցվածքի հետ, որը նեոգեն–անթրոպո– գենում ենթարկվել է զգալի ուղղաձիգ տե– ղաշարժման ու հարթեցման ի հաշիվ սառ– ցադաշտային Էկգարացիայի և կուտակ– ման։ Օգտակար հանածոներից կան եր– կաթի հանքանյութ, պղինձ, տիտան, անագ։ Կլիման արմ–ում ծովային է, արլ–ում՝ բարեխառն, անցումային։ Գե– տային ցանցը խիտ է, գետերը՝ սահան– քավոր, շրառատ, գերազանցապես կարճ և հարուստ հիդրոէներգետիկ պաշարնե– րով։ Կան բազմաթիվ լճեր (Վենեռն, Մե– լարեն, Վեթեռն են), սառցադաշտեր (տա– րածքը մոտ 5 հզ․ կմ2)։ Անտառները գրա– վում են տարածքի 43% –ը։ Հս–ում տունդ– րան ու ասեղնատերև անտառներն են, հվ–ում՝ խառն և լայնատերև անտառները, արմ–ում՝ տորֆաճահիճները։ Կենդանի– ներից կան որմզդեղն, աղվես, նապաս– տակ, լեմինգ, եղշերու։ Ափամերձ ժայռե– րին և կղզիներում կան թռչնաշուկաներ։ Ս․ թ–ում են գտնվում Շվեդիան, Նորվե– գիան և Ֆինլանդիայի հս–արմ․ մասը։
ՍԿԱՆԴԻՆԱՎՅԱՆ ԼԵԶՈՒՆԵՐ, հնդեվրո– պական լեզվաընտանիքի գերմ․ լեզվա– խմբի հս․ ենթախումբը, որի մեջ մտնում են դանիերենը, շվեդ․, նորվ․, իսլանդ․ և ֆարերերենը։ Շվեդ․, դանիերենը և նորվ․ շատ մոտ են միմյանց, դա պայմանավորված է նրանց սերտ ազգակցությամբ, ինչպես նաև ավե– լի ուշ ժամանակաշրշանում նրանց պատմ․ ււերտ շփումով ու փոխազդեցությամբ։ Կղզիներում խոսվող Ս․ լ․՝ իսլանդ․ և ֆարերերենը, դուրս են մնացել պատմ․ ընդհանուր զարգացումից և աչքի են ընկ– նում բազմաթիվ յուրահատկություններով, առաշին հերթին բառապաշարի և քերակա– նական կառուցվածքի արխսփկությամբ։ Ս․ լ․ ունեն մի շարք ընդհանուր հնչյու– նական և քերականական առանձնահատ– կություններ, որոնցով տարբերվում են մյուս գերմ․ լեզուներից։ Հնչյունական առանձնահատկություններից են՝ բառա– սկզբի j-ի անկումը, բարձրացող երկբար– բառների առաշացումը, բաղաձայնների առնմանման բազմաթիվ դեպքեր։ Ձևա– բանական կարևոր առանձնահատկու– թյուններն են տ, տէ՜ով կազմված անդրա– դարձ–կրավորական բայաձևերը, վեր շա– ղիր որոշիչ հոդը։ Սկանդինավյան բար– բառների տարածման հնագույն շրշանը սահմանափակվում է Սկանդինավյան թե– րակղզու հվ․ մասով և մոտակա կղզինե– րով։ Սկզբնապես աննշան բարբառային տարբերություններն ուժեղանում են V– VI դդ․՝ կապված սկանդինավյան ցեղերի տարածման հետ՝ մի կողմից դեպի Հս․ Սկանդինավիա, մյուս կողմից՝ դեպի Յուա– լանդիա և հարևան կղզիները։ Արևմտա– սկանդինավյան բարբառների հիման վրա ձևավորվում է նորվ․, արլ․-սկանդինավյան բարբառների հիման վրա՝ շվեդ, և դա– նիերենը։ IX–X դդ․ տեղի է ունենում Իս– լանդիայի և Ֆարերյան կղզիների գաղու– թացումը նորվ․ գաղութարարների կող– մից, որի հետևանքով կազմավորվում են իսլանդ․ և ֆարերերենը։ Առաշին գրավոր հուշարձանները, որոնց մեշ արտացոլումն են գտնում Ս․ լ․ յուրա– հատկությունները, VIII–XI դդ․ ռունագիր արձանագրություններն են (տես Ռուներ), որոնք գրված են, այսպես կոչված, կըրտ– սեր ռունագրերով։ XII–XIII դդ․ Սկան– դինավիայում տարածվել է լատ․ գիրը և երևան են եկել առաշին հին–սկանդինավ–
