աուլների ընկերություն, 1963-ին՝ տրավ– մատոլոգնէրի և օրթոպեդների համամիու– թենական Iընկերություն։ Արտասահման– յան օրթոպեդիական խոշորագույն հիմ– նարկություններից են Պադուայի համալ– սարանի կլինիկան, Հռոմում՝ պրոֆ․ Զ․ Մոնսաչելլիի կլինիկան, Փարիզում՝ «Կոշեն» կլինիկան, ԱՄՆ–ում՝ Մեյոյի ֆոնդի խոշոր կլինիկան (Սան Ֆրանցիս– կո) են։ 1§29-ից գործում է օրթոպեդիա– կան վիրաբուժության և տրավմատոլո– գիայի մ՜իջազգային ընկերությունը (ՍՍՀՄ–ը փնդամ է 1963-ից)։ Օ–ի խնդիր– ները լուսաբանվում են «Օրտոպեդիա, տրավմաաոլոգիա ի պրոտեզիրովանիե» («Ортопедия, травматология и протези– рование», Ւաւրկով, 1927-ից), արտասահ– մանյան՝ «Ռեվյու դը օրտոպեդի» («Re– vue d’orthopedie», Paris, 1890-ից) և այլ ամսագրերում։ Պատմական աղբյուրները վկայում են, որ հայ բժիշկները մարմնի տարբեր հատ– վածների քնածին և ձեռքբերովի ծռվածու– թյունները J բուժել են յուրահատուկ եղա– նակներովդ կոշտ ուռուցքները մաշեցնե– լու և ծռված ոսկրերը ուղղելու նպատակով վիրակապի ձևով օգտագործել են «խոնավ զուֆան» |(ոչիւարի դմակի բրդի վրայի ճարպը՝ ներծծված խոտերի կաթնահյու– թերով)։ XII –XIII դդ․ Անիում, Սանահի– նում, Տարյոնում, Տաթևում գոյություն են ունեցել բժշկարաններ, որտեղ հիմնակա– նում զբաղվել են օրթոպեդիական հիվան– դությունների բուժումով։ Ամի րդովբսթ Ամասիացու «Օգուտ բժշկության» (1469, հրտ․ 1940) աշխատությունում մանրա– մասն նկարագրված է հենաշարժական ապարատի բնածին և ձեռքբերովի հի– վանդությունների կլինիկական պատկե– րը, դրանց! բուժման մեթոդները։ XVIII դ․ վերջին և XIX դ․ սկզբներին օրթոպեդիա– կան հիվանդությունների բուժմամբ զբաղ– վել են վիրաբույժներ Պետրոս Քալան– թարյանը,] Պողոս Անտոնյան–Շաշյանը, Սանվել Շաշյանը, Սարգիս Թևոսյան– ԱվետումյԱւնը և ուրիշներ։ Արևելյան Հա– յաստանը Ռուսաստանին միանալուց հե– տո օրթոպյեդիական հիվանդների բուժու– մը տարվել է ավելի կազմակերպված ձե– վով։ Այդ ժամանակաշրջանում աշխատել են դիպլոմավոր բժիշկներ Մ․ Լոռու–Մելիք– յանը, Գևորգ Տեր–Կարապետյանը (Տեր– Կարապետով), Հովհաննես Հովհաննիս– յանը (կայոարել է ծռաթաթության, մկա– նային ծու|սվզության շտկման և այլ վի– րահատություններ) և ուրիշներ։ Հայաս– տանում գիտական օրթոպեդիական ծա– ռայությունը կազմակերպվել է սովետա– կան կարգերի հաստատումից հետո։ Երե– վանի համալսարանի բժշկ․ ֆակուլտե– տում Օ․ է դասավանդել Հ․ Քեչեկը, իսկ գործնականն պարապմունքները վարել Են Ա․ Շարիպսնյանը, Հ․ Միրզա–Ավագյանը, Մ․ Կարապետյանը և ուրիշներ։ 1930-ին к․ ՄիրզԱւ–ԱվԱւգյէսնի և Ք․ Պետ– րոսյանի նախաձեռնությամբ II կլինիկա– կան հիվանդանոցում բացվել է օրթոպե– դիական բաժանմունք՝ 15 մահճակալով, 1939-ին այդ բաժանմունքը III կլինիկա– կան հիվանդանոցում վերակազմվել է Օրթոպեդիական կլինիկայի։ 1936-ին I կլինիկական հիվանդանոցում կազմակերպվել է մանկական Օ–ի կաբի– նետ, միաժամանակ ֆիզիոթերապիայի ինստ–ում՝ օրթոպեդիական ձևախախտում– ներ շտկող մարմնամարզական կաբինետ– ներ։ 1945-ին, Ք․ Պետրոսյանի նախաձեռ– նությամբ, կազմակերպվել է օրթոպեդիա– յի և վերականգնողական վիրաբուժու– թյան ԳՀԻ (1959-ից՝ օրթոպեդիայի և տրավմատոլոգիայի ԳՀԻ, 1961-ից՝ Ք․ Պետրոսյանի անվ․), բացվել են մեծա– հասակների և մանկական Օ–ի բաժան– մունքներ։ ՀՍՍՀ–ում օրթոպեդ–բժիշկնե– րի պատրաստմանը, օրթոպեդիական կա– բինետների, բաժանմունքների և կլինի– կաների ստեղծմանը նպաստել են Ի․ Իսա– հակյանը, Ս․ Հովհաննիսյանը, Գ․ Մի– նասյանը, Մ․ Մուշեղյանը, Հ․ Աստվածա– տուր յանը, Ի․ Հովսեփյանը, Մ․ Թում– յանը և ուրիշներ։ 1962-ից գործում է ՀՍՍՀ օրթոպեդների և տրավմատոլոգների գի– տական ընկերությունը։ Հանրապետու– թյունում գործում են օրթոպեդիական ստացիոնարներ (մեծահասակներինը՝ 65, մանկականը՝ 200 մահճակալով), ման– կական Օ–ի հանրապետական հիվանդա– նոց (Մասիսի շրջանում)։ Ողնաշարի ծռումներով (սկոլիոզ) երեխաները բուժ– վում են մասնագիտացված գիշերօթիկ դպրոցում (Նորք)։ Բնածին կեղծ հոդերի բուժման և օրթոպեդիական որոշ վիրա– հատություններից հետո առաջացած ոսկ– րային խոռոչները փակելու նպատակով, որպես խթանող և պատվաստանյութ օգ– տագործվում է ինստ–ում մշակված ոսկ– րային մատրիքսը (հատուկ եղանակով մշակված ոսկրային հյուսվածք)։ Ծնկա– հոդի ձևախախտող արթրոզների բուժման և վնասված մահիկների հեռացման հա– մար ՄՍՀՄ–ում առաջին անգամ Երևանում (1985) կիրառվել է հոդադիտակ (արթրոս– կոպ)։ Օրթոպեդիական որոշ հիվանդություն– ների բուժման համար (ոսկրերի երկա– րացում ևն) կիրառվում են ճնշող–ձգող ապարատներ (Իլիզարովի, Գուդուշաու– րիի, Վոլկով–Հովհաննիսյանի ևն)։ Շ․ Վարդանյան,
ՕՐԹՈՏՐՈՊԻԶՄ, տես Տրոպիզմներ։
ՕՐԻԳԵՆԵՍ, տես Որոգինես։
ՕՐԻԵՆՏԱԼԻձՄ երաժշտության մեջ (< լատ․ orientalis – արևելյան), եվրոպ․ արվեստագետների ստեղծագոր– ծական հետաքրքրությունը Արևելքի ժո– ղովուրդների պատմության, նյութական ու հոգևոր հուշարձանների, գրականու– թյան և արվեստի հանդեպ։ Օ․ երաժշտ–յան մեջ ունեցել է մի քանի շրջան։ Առաջինը կապված է հին և միջին դարերի հետ, երբ սկիզբ են առել առևտր․ և քաղ․ կապերը Եվրոպայի և Ասիայի, Հս․ Աֆրիկայի ժո– ղովուրդների միջև։ Հետաքրքրությունը Արևելքի նկատմամբ վերելքի նոր շրջան է ապրել Վերածննդի դարաշրջանում։ Առավել վառ և հետևողականորեն այն արտահայտվել է օպերային ժանրում։ XVII–XVIII դդ․ ստեղծվել են զգալի թվով օպերաներ, որոնց սյուժեն վերցված էր Արևելքի ժողովուրդների կյանքից։ Իտալ․ և գերմ․ կոմպոզիտորների օպե– րաների մի զգալի մասը նվիրված Էր հայ Ժողովրդի պատմության առանձին դրվս]գների (Տ․ Ալինոնիի «Տիգրանը՝ Հայաստանի թագավոր», Մ․ Բոնոչինիի, Ա․ Մկարլատտիի, Ք․ Վ․ Գլյուկի «Տիգրան» օպերաները, Գ․ Ֆ․ Հենդելի «Ռադա– միսՄ»-ը ևն)։ Օ–ի զարգացման նորագույն շրջա՚ւում (XIX–XX դդ․) զգալիորեն ընդ– լայնվել են արլ․ թեմատիկայի արտացոլ– ման շրջանակները, կոմպոզիտորները ձըգ– տել ւն յուրացնել և կիրառել արլ․ երա– ժըշտությանը բնորոշ արտահայտչամի– ջոցներ։ Մեծ էր ռուս կոմպոզիտորների (Մ․ Գլինկա, Մ․ Բալակիրև, Ց․ Կյուի, Ա․ Բորոդին, Ն․ Ռիմսկի–Կորսակով) հե– տաքրքրությունը և ստեղծագործական ներդրումը արլ․ պոեզիայի, արվեստի, երաօ շտ․ ավանդույթների կիրառման գոր– ծում։ Արևմտաեվրոպ․ կոմպոզիտորներից բազւ աթիվ օրիենտալ գործեր են ստեղծել հատ յապես ֆրանս․ կոմպոզիտորները (ժ․ Բիզե, Ս․ Ֆրանկ, Մ․ Ռավել, Ա․ Ռուս– սել, I․ Հոնեգեր, Օ․ Մեսսիան)։ Արլ․ երա– ժըշտության տեսական հարցերով զբաղ– վել են Կ․ Զաքսը (Գերմանիա), Հ․ Ֆար– մերը (Անգլիա), սովետական երաժշտա– գետ! եր Վ․ Վինոգրադովը, Ի․ Ցոլյանը, Զ․ 1‘իխայլովը։ Հայ կոմպոզիտորական դպրոցի սկզբնավորման և զարգացման առածին շրջանում Օ–ին որոշ տուրք են տվել Տ․ Չուխաճյանը, Գ․ Ղորղանյանը, Ա․ էպենդիարյանը։ ԳրԱ․ Դ ի լ Շ․, Արևելյան արվեստին ազդե– ցությ սնները Արևմուտքի մեշ, Պնեեն–ժնև, 1929։ Соколова Т․, У истоков русского ориентализма, «Вопросы музыкознания», Сб․ ст․, т․ 3, М․, 1960․ Մ․ Հարությունյան ՕՐԻՍ, ուտկալներ, ժողովուրդ Հընդ– կաստանում, Օրիսա նահանգի հիմնական բնակչությունը։ Թիվը՝ 26,02 մլն (1983)։ Լեզուն օրիան Է, պատկանում է հնդեվ– րոպ։ ընտանիքի հնդարիական խմբին։
ՕՐԻՆԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, պետ․ մարմինների, պաշտոնատար անձանց, քաղաքացիների և հսյաարակական կազմակերպություննե– րի կողմից օրենքների, դրանցից բխող այլ ակտերի անշեղ կատարումը։ Դասա– կարգային պատմ․ երևույթ Է, պայմանա– վորված է հասարակության տնտ․ բազի– սով։ Օ․ դեմոկրատիայի հիմնական տար– րերից Է, արտահայտում է օրենքի առաջ բոլորի հավասարությունը։ Բուրժ․ Օ․ ար– տահայտում է օրենքի բարձրագույն ուժը հանւհն բուրժուազիայի դասակարգային շահերի։ Իմպերիալիզմի դարաշրջանում բուրժուազիան ճիգեր է գործադրում «․․․ազատվել իր իսկ ստեղծած և իր հա– մար I անտանելի դարձած օրինականու– թյունից» (Լենին Վ․ Ի․, Երկ․ լիակտ․ ժող․ հ․ 20, Էջ 19)։ Սոցիալիստական Օ․ կոչված է ապահովելու մարդու կողմից մարդու շահագործման վերացումը, սոցիալիզմի և կոմունիզմի կառուցումը, արտահայ– տում՛ է ամբողջ աշխատավորության կամ– քը։ Սոցիալիստ․ Օ–յան ամրապնդմանը մեծագույն նշանակություն էր տալիս Վ, Ի Լենինը։ Օ․ կոչված է պաշտպանելու սոցիալիստ, դեմոկրատիան կամայակա– նություններից, իշխանությունը չարաշա– հելու երևույթներից, քաղաքացիների իրա– վունքները ոտնահարող իրավախախտում– ներիս։ Զարգացած սոցիալիստ, հասարա– կարգում կատարելագործվում են Օ–յան
