Բ․ Ա․ Ֆանարջյան Վ․ Բ․ Ֆանարջ[ան կերությունների նախագահ։ 1971-իէ։ ըն– տրվել է ՍՍՀՄ ոենտգենաբաննե [փ և ռադիոլոգների գիտ․ ընկերության նա– խագահության պատվավոր անդամ։ Պար– գևատրվել է Լենինի, Աշխատանքային կարմիր դրոշի, «Պատվո նշան» շքանշան– ներով, մի շարք մեդալներով։ Երկ․ Рентгенодиагностика заболеваний ор– ганов грудной клетки, Е․, 1957; Рентгенодиаг– ностика заболеваний пищеварительного трак– та, т․ 1–2, Е․, 1961–64; Рентгенодиагности– ка, 2 изд․, Е-, 1977․ Գրկ, Соколов Ю․ Н․, Памяти Варфо– ломея Артемьевича Фанарджяна (к 80-ле– тию со дня рождения), «Вестник рентгеноло– гии и радиологии», 1978, № 6, с․ 90–92․ Կ․ Բյանդսրյան
ՖԱՆԱՐՋՏԱՆ Վիկտոր Բարդուղի /հոսի (ծն․ 30․3․1929, Թիֆլիս), հայ սովետական ֆիզիոլոգ։ ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1982), ՍՍՀՄ ԳԱ թղթակից անդամ (1984), ՀԱԱՀ ԳԱ փոխպրեզիդենտ (1978-ից), Վրաց․ ՍՍՀ գիտ․ վաստ․ գործիչ (1980)։ ՍՄԿԿ անդամ 1953-ից։ Բ․ Ա․ Ֆանարշյանի որ– դին։ Ավարտել է Երևանի բժշկ․ ի ւստ–ը (1951)։ 1955-ից աշխատել է ՀՍՍՀ ԳԱ ֆիզիո– լոգիայի ինստ–ում, 1965-ից դիրեկտորի տեղակալ, 1967-ից կենտրոնական նյար– դայիՀւ հււակարգի լաբորաաորիայ խ վա– րիչ, ապա դիրեկտոր (1974–78 և 1983-ից)։ Գիտական աշխատանքները վերայ։ երում են նյարդային գործունեության, մասնա– վորապես ուղեղիկի և ուղեղաբնի գոյա– ցությունների ինտեգրատիվ մեխանիզմ– ների հետազոտմանը։ Ֆ․ ժամանակակից մեթոդական մակարդակով էապես լրաց– րել և վերանայել է մի շարք հիմնարար հարցեր, որոնք վերաբերում են ուղեղիկի կենտրոնաձիգ և կենտրոնախույս քամա– կարգերի կազմակերպմանը, նրա ւ եփա– կան ինտեգրատիվ գործունեությանը, ուղեղաբնային մի շարք շարժիչ զգացու– թյունների՝ կարմիր կորիզի, անդաստա– կային կորիզների, դիմային նյարդի կո– րիզի, տեսաթմբային կորիզների և ւնթա– կեղևային այլ կառուցվածքների ս| նապ– տիկ կազմակերպմանը։ Առաջ է բաշել պայմանական կապի ռեցեպտորային տարբերակումը և կենտրոնախույս մաս– նագիտացումն ապահովող երկու անջատ համակարգերի առկայության վարկածը։ Ցույց է տվել սկզբունքորեն նոր՝ ուղ ւղիկ– կեդևային ուդու առկայությունը, պսյմա– նավորված տեսաթումբ–կեդևային ոչ առանձնահատուկ պրոյեկցիաների ակ– տիվացմամբ։ Ուսումնասիրել է ուղ1ւդիկի և ուղեղաբնի մի շարք կառուցված [շների փոխհարաբերությունների բջջային մե– խանիզմները։ Ֆ․ ուղեղի ուսումնասիրության գծով Միջազգային կազմակերպության Մովե– տական ազգային կոմիտեի (ԻԲՐՈ) ան– դամ է, «Ինտերմոզգ» պրոբլեմային հանձ– նաժողովում թեմայի ազգային կուրատո– րը, Ի․ Պ․ Պավլովի անվ․ համամիութենա– կան ֆիզիոլոգիական ընկերության կենտ– րոնական խորհրդի նախագահության, մարդու և կենդանիների ֆիզիոլոգիայի կոմպլեքսային պրոբլեմների վերաբեր– յալ ԱՄՀՄ ԳԱ գիտական խորհրդի բյու– րոյի անդամ, «Ուղեղիկի կառուցվածքա– յին և ֆունկցիոնալ կազմակերպումը» պրոբլեմով պարբերաբար հրավիրվող Համամիութենական սիմպոզիումի կազ– մակերպիչ ու ղեկավար։ Երկ․ Регуляторные механизмы восходя– щего влияния мозжечка, Е․, 1966; О нейрон– ной организации эфферентных систем моз– жечка, Л․, 1975; Интегративные механизмы мозжечка, в кн․։ Частная физиология нервной системы, Л․, 1983; Das Kleinhim und das unsperifische thalamo-kortikale System․, Hett․ 3, Lpz․, 1966; Mechanisms Regulating the Activity of, Facial Nucleus Motoneurones –2․ Synaptic Activation from the Caudal Trige– minal Nucleus, «Neuroscience*, vol․ 9, № 4, 1983․ Ե․ Պապորսն, Ջ․ ասրգսրսն ՖԱՆԴ, պ ա ն գ վ ե, պ ա խ ու ի ն, ազ– գակից ժողովուրդների (յաունդե, բուլու, բենե, բետի ևն) խումբ։ Բնակվում են Կամերունի հվ–ում, Հասարակածային Գվինեայում և Գաբոնի հս․ շրջաններում։ Ընդհանուր թիվը՝ ավելի քան 2,48 մլն (1983)։ Լեզուն պատկանում է բանաոէ լեզվաընտանիքի հս–արմ․ խմբին։
ՖԱՆԵՐ (գերմ․ Furnier, < ֆրանս․ four- nir – դարսել), նրբատախտակ, թերթավոր փայտանյութ, որն ստացվում է առավելապես ծլեպված շպոնի կենտ թվով (3–9 և ավելի) շերտերի սոսնձու– մով (փայտաթելքի նկատմամբ շպոնի թերթերի խաչաձև տեղադրումով)։ Ֆ․ ստա– նում են կեչուց, լաստենուց, սոճուց, հա– ցենուց, հաճարենուց ևն։ Տարատեսակնե– րը լինում են մետաղապատ, ամրանավոր– ված, հրակայուն։ Կախված խոնավության ազդեցության նկատմամբ ունեցած դի– մադրությունից՝ տարբերում են ջրակա– յուն, միջին և սահմանափակ ջրակայու– նության Ֆ–ներ։
ՖԱՆՏԱԶԻԱ (< հուն (pavTaata – երևա–, կայություն), գործիքային երաժշտ․ պիես, որում կարևոր նշանակություն ունի երա– ժըշտ․ մտքի ազատ զարգացումը, իմպրո– վիզացիան։ XVI դ․ կիթառի, լյուտնյայի և ստեղնավոր նվագարանների համար ստեղծվել են պոլիֆոնիկ Ֆ–ներ՝ նման ռիչերկարին և աոկկաաին։ XVII–XVIII դդ․ հաճախ կիրառվել է որպես ֆուգա– յի, երբեմն՝ սոնատի նախանվագ (Մո– ցարտի դո–մինոր ֆանտազիան և սո– նատը)։ XIX դ․ Ֆ․ մերձեցել է սոնատին (Բեթհովենի դաշնամուրի «Quasi una fan– tasia» 2 սոնատը, այդ թվում՝ «Լուսնի սո– նատը»)։ Հաճախ Ֆ–ները ստեղծվում են որպես սոնատային ձևի ազատ տարբե– րակներ (Շումանի, Շոպենի դաշնամուրի Ֆ–ները), երբեմն կառուցվածքով մոտիկ են սիմֆոնիկ պոեմին (Շուբերտի «Թէաիա– ոաշրջիկը» դաշնամուրային Ֆ․)։ Միաժա– մանակ տարածում է գտել վիրւդուոզ պիե– սի ձևով Ֆ․, հիմնված օպերաների, բա– լետների թեմաների (Լիստի դաշնամու– րային Ֆ․ Մոցարտի «Դոն ժուան» օպերա– յի թեմաներով ևն), ժող․ երգերր մշակման վրա։
ՖԱՆՏԱՆ, գյուղ ՀՍՍՀ Հրազդանի շրջա– նում, Գութանասար լեոան հս․ իսոորուոին, շրջկենտրոնից 12 կմ հվ–արմ․։ Կոլտնտե– սությունն զբաղվում է անասնապահու– թյամբ, հացահատիկի, կերային կուլտու– րաների, ոսպի, ոլոռի, կտավատի մշա– կությամբ։ Ունի միջնակարգ դպրոց, Ֆանտաե ակումբ, գրադարան, կապի բււժանմունք, հեռախոսակայան, կենցաղսպասարկման տաղավար, կինո, բուժկայան, ձիթհանք։ Հացահատիկի բարձր բերք աճեցնելու համար սոցիալիստական Աշխատանքի հերոսի ․կոչման են արժանացել Մ․ Սար– գըսյանը, Տ․ Հովհաննիսյանը և Ս․ Վար– դանյանը։ Ֆ–ում է ծնվել Փառքի 3 աստի– ճանի շքանշանների ասպետ Գ․ Մ․ Ոպան– յանը։ Հիմնադրվել է 1829-ին։ ՖՍՇԻձՍ՛ (իտալ․ fascismo < fascio – փունջ, կապուկ, միություն), քսքդ․ հոսանք, որը առաջ է եկել կապիտ․ երկրներում, կապիտալիզմի ընդհանուր ճգնաժամի ժամանակաշրջանում և արտահայտում Է իմպեր․ բուրժուազիայի առավել հետա– դեմ և ագրեսիվ շրջանների շահերը։ Իշ– խանության գլուխ կանգնած Ֆ․ բացա– հայտ տեռորիստական դիկտատուրա Է՝ ուղղված դեմոկրատ, բոլոր ազատություն– ների ու առաջադեմ հասարակական շար– ժումների ճնշմանը։ Ֆ–ի սոցիալ․ հիմքը կապիտ․ հասարակության առավելապես միջին շերտերն են։ Ֆ–ի բնորոյ գծերն են՝ մարտնչող հակակոմունիզմը ռասայա– կանությունը, շովինիզմը, բռնությունը, առաջնորդի պաշտամունքը, տոտալիտա– րիզմը, անհատի համընդհանուր հսկո– ղությունը, հասարակական էյանքի բո– լոր ոլորտների ռազմականացումը, ագ– րեսիան։ Ֆ–ի գաղափարախոաււթյան հիմ– քում ընկած են ժ․ Գոբինոյի և Լապուժի ռասայական գաղափարները, Ֆ․ Նիցշեի և Օ․ Շպենգչերի հէսկադեմոկրատ․ ըմբըռ– նումները, հակասեմիաիզմը, գեոպուիաի– կան, պանգերմանիզմը։ Այդ գաղափար– ներն իրենց առավել ցայտուն արտահայ– տությունը գտան Ա․ Հիտլերի «Իմ պայքա– րը» («Mein Kampf») գրքում (1925)։ Լայ– նորեն օգտագործելով պրոպագանդայի ամբոխավարական հնարները, ժողովըր– դին ներարկելով շովինիստական ու զավ– թողական տրամադրություններ՝ Ֆ․ դառ– նում է հասարակական առաջադիմության
