մուսուլմանական մշակույթի ու արլ․ քրիս–տոնեության կարևոր օջախ։ Աբբասյան– ների խալիֆայության կազմավորումից և մայրաքաղաքը 762-ին Բաղդադ տեղափո– խելուց հետո Դ․ մնացել է որպես համա–նուն նահանգի գլխավոր քաղաք։ X– XVI դդ․ Գ ին տիրել են ֆաթիմյանները, սելջուկները, այուբյանները, մամլուքնե– րը և ուրիշներ։ Մամլուքների տիրապետու–թյան շրջանում Դ․ դարձել է քարավանային առևտրի, արհեստների, ինչպես և մուսուլ–մանական աստվածաբանության կենտ–րոն։ 1516-ից մինչև առաջին համաշխար–հային պատերազմի (1914–18) վերջը եղել է Օսմանյան կայսրության մեջ։ 1920– 1943-ին Դ․ ֆրանս․ ենթամանդատային Սիրիայի վարչական կենտրոնն էր։ 1943-ից Սիրիայի անկախ հանրապետության մայ–րաքաղաքն է։ Ունի սննդի, տեքստիլ, ցեմենտի, ապակու արդյունաբերություն, հեռուստացույցնևրի ևավաքման, դեղո–րայքի գործարաններ։ Զարգացած են ար–հեստները (ոսկե, արծաթև, փայտե, կաշ–վե իրերի արտադրություն, գորգագոր–ծություն)։ Երկաթուղիներով և ավտոխճու–ղիներով կապված է Ամմանի (Տորդանան), Բեյրութի (Լիբանան) և Տոմս, Տամա, Տալեպ քաղաքների հետ։ Ունի միջազ–գային օդանավակայան, համալսարան, գյուղատնտ․ և պոլիտեխնիկական ինստ– ներ, երաժշտությաև արլ․ ինստ․, բարձ–րագույն ինդուստրիալ դպրոց։ Դ–ում են գտնվում Դամասկոսի ակադեմիան, Արաբական ակադեմիան (մեդրեսե Ադի– լիա, 1222), Ազգային գրադարանը (մեդ–րեսե Զաքարիա, 1277), համալսարանի գրադարանը, Ազգային թանգարանը, Ազեմի պալատը (ժողովրդական արվես–տի թանգարան), Ռազմական թանգարա–նը։ Գործում են դրամատիկական և տիկ– նիկային թատրոններ, ւիսատա–վավերա– գրական ֆիլմերի երկու կինոստուդիա։ Դամասկոսի ՜ՀՄՄ բասկեաբոլիսաուհիները մրցակիցների հեւո Պահպանվել են հին և միջնադարյան ճարտ․ հուշարձաննևր։ Տռոմեական շըր– ջանից մնացել են քաղաքային պարիսպ–ների գիծը, դարպասները։ Միջնադարյան հուշարձաններից են Օմայաևների մզկի–թը (705–715), Նուր Էդ–դինի հոսպիտալը (1154-ից հետո), Սալահ Էդ–դիևի դամբա–րանը (XII դ․)։ Տայերը Դ–ում հաստատվել են դեռևս մ․ թ․ ա․ I դարից, Տիգրան Բ Մեծի օրոք (83, մ․ թ․ ա․)։ Սակայն ևնում կազմակերպ–ված համայնք չի եղել։ Սիմեոն Լեհացին XVII դ․ Դ–ում հիշատակում է միայն 5– 6 տուն։ Տայերը զանգվածաբար Դ․ են գաղթել առաջին համաշխարհային պա–տերազմի տարիներին (1915–16), երբ այն դարձավ տարագիր հայերի հավաքա–տեղի (հայ գաղթականության թիվը այդ–տեղ երբեմն հասել է 30 հզ․)։ 1976-ին Դ–ում բնակվում էր շուրջ 5 հզ․ հայ, որոնք զբաղվում էին արհեստներով (հատկա–պես՝ ոսկերչությամբ) և առևտրով, կան մտավորականներ։ Տամայնքի ազգային, հասարակական, մշակութային, կրթական ու մարզական կյանքը կազմակերպում են զանազան միությունները։ ՏԲԸՄ Դ–ի մաս–նաճյուղը գործում է 1913-ից, ՏՄՄ՝ 1921-ից, ՏՄԸՄ՝ 1922-ից, ՏԵՄ՝ 1937-ից, Տայ համալսարականների միությունը՝ 1966-ից ևև։ Տայկ․ առաջին դպրոցը Դ–ում հիմնը– վել է 1849-ին․ այժմ գործում են Ազգային թարգմանչաց երկրորդականը (հիմնվել է 1898-ին), Կյուլապի Կյուլպենկյան–Սա– հակյանը, Տայ Ավետարանականը (ման–կապարտեզի և ևախակրթարանի բաժին–ներով) ևն վարժարաններ։ Առաջին ևա– յերեն պարբևրականը («Ազգային խամա–ճիկներ», վիմատիպ) լույս է տևսել 1918– 1919-ին։ Տամայնքը սերտ կապի մեջ է Սովետական Տայաստանի հետ, որտեղից ստանում է դասագրքեր, գեղարվեստա–կան ու մասնագիտական գրականու–թյուն, թերթեր, ամսագրեր ևև։ Դ–ից հայ–րենիք ուսումնառության են գալիս հայ երիտասարդներ, իևչպես նաև ուսուցիչ– ևեր՝ վերապատրաստման դասընթացներ անցնելու համար (տես նաև Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն, Տայերը Սիրիայում մասը)։
ԴԱՄԱՍԿՈՍԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ, պե–տություն Ասորիքում, մ․ թ․ ա․ XI–VIII դդ․։ Տիշատակվում է Աստվածաշնչում, եգիպ–տական և աշշուրա–բաբելոնյան աղբյուր–ներում։ Տիմնել են մ․ թ․ ա․ XII – XI դդ․ Ասորիք ներթափանցած արամեական վաչ– կաաուն ցեղերը։ Կենտրոնը եղել է Դա– ւէւսսկոս քաղաքը։ Մ․ թ․ ա․ X դ․ սկզբին այն ենթարկվել է Իսրայելի Դավիթ թա–գավորին, սակայն նույն դարի կեսին անկախացել է։ Թաբրիմհոն և Բեն–Ադադ I (իշխել է մ․ թ․ ա․ մոտ 914–880) գահա–կալների օրոք Դ․ թ․ հզորացել է, Ասո– րիքում ձեռք բերել գերիշխող դիրք։ Րեն– Ադադ II թագավորը (իշխել է մ․ թ․ ա․ մոտ 880–844) գլխավորել է Ասորիքի իշխանու–թյունների հակաասորեստանյան խմբա–վորումը։ Գազաիլի թագավորման ժամա–նակ (մ․ թ․ ա․ մոտ 844–804) Դ․ թ․ հպա–տակվել է Ասորեստանին, հարկ վճարել նրան։ Ուրարտու պետության հզորության շրջանում (մ․ թ․ ա․ VIII դ․), երբ Տյուսի– սային Ասորիքը ենթարկվում էր ևրա ազ–դեցությանը, Դ․ թ․ եղել է անկախ։ Բեն– Ադադ III թագավորը (մ․ թ․ ա․ VIII դ․ առաջին կեսին) Ասորեսաանի դեմ պայ–քարում հարել է Ուրարւոուին և աջակցու–թյուն ստացել նրանից։ Ասորեստանի Թըգ– լատպալասար III թագավորը (մ․ թ․ ա․ 745–727) ջախջախել է Ասորիքի հակա–ասորեստանյան խմբավորումը և ևվաճել Դ․ թ․։ Մ․ թ․ ա․ 732-ին Դ․ թ․ դադարել է գոյություն ունենալուց։
ԴԱՄԱՍԿՈՍԻ ԽԱԼԻՖԱՅՈՒԹՅՈՒՆ, տես Օմայաևների խաւիֆայություն։ ԴԱՄԲ (հոլ․ dam), հ ո ղ ա թ ու մ բ, հո–ղային պատվարին նմանվող հիդրոտեխ–նիկական կառույց։ Լինում են ճնշու–մային և անճնշումային։ ճնշումային Դ–երը ծառայում են գետերի և ծովերի առափնյա ցածրավայրերը ողողումից պաշտպանելու, ջրանցքները թմբապատելու (պաշտպանա–կան Դ–եր) համար։ Անճնշումային Դ–երի միջոցով փոխում են ջրի հոսքի ուղղու–թյունը՝ հունը կարգավորելու և ուղղելու (տես Կարգավորման կառույցներ), նա–վարկության պայմանները լավացնելու նպատակով։ Անճնշումային Դ–երը լինում են չողողվող և ողողվող։ Նայած հոսքի ուղղության ևկատմամբ Դ–երի ունեցած դիրքին, նրանց անվանում են լայնական կամ երկայնական։ Դ–երը, հիմնականում, կառուցվում են տեղական շինանյութերից՝ քարից, ավազային կամ ավազա–կավային գրունտից, տորֆից։
ԴԱՄԲԱՆԱԿԱՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆ, հայ միջնադարյան գրականության մեջ տարածում գտած գրական տեսակ։ Դա այն ստեղծագործությունն է (գլխավորա–պես չափածո), որը նվիրվել է որևէ անձ–նավորության և մեծ մասամբ կատարվել թաղման արարողության ժամանակ։ Իր առանձնահատկություններով աղերսվում է հայկ․ ժող․ լացուկոծի երգերին («Լա–լեաց բանաստեղծութիւն»), ինչպես և ևուն․ ու ասորական դամբանական ճառե–րին։ Մեզ հասած Դ․ բ–ների զգալի մասը անտիպ է– ձեռագրերում հանդիպում են այլևայլ անվանումներով՝ «ողբ», «ողբք», «ողբանք», «տաղ գերեզմանական», «բան ողբերգական» ևն։ Ոճական–արտահայտ–չական առումով նրան բնորոշ են պատ–կերման հակադրության եղանակը, պատ–մական զուգահեռները, չափազանցու՜ թյունը, հռետորական դիմումը, բացա–կանչությունն ու հարցը։ Դ․ բ․ են գրել Դավթակ Քերթողը (VII դ․), Վարդան Տայ– կազնը (XII դ․), Խաչատուրը (XII – XIII դդ․), Ստեփանոս Թոխաթցին (XVI – XVII դդ․), Տովհաննես և Սիմեոև Կաֆա– յեցիները (XVII դ․), Դավիթ Սալաձորցին (XVII դ․) և ուրիշներ։ Դամբանական չա–փածո ողբերի նմանությամբ ուշ միջնա–դարում հորինվել են բազմաթիվ մեռելա– ողբեր, որոնք կատարվել են հուղարկա–վորության ժամանակ, ամեն անգամ հար–մարեցվելով հանգուցյալին։ Գրկ․ Աբեղյան Մ․, Երկ․, հ․ 3, Ե․, 1968, Էշ 409-13։ Ն ու յ ն ի, Երկ․, հ․ 4, Ե․, 1970, Էշ 479–83։ Խաչատրյան Պ․ Մ․․ Հայ միջնադարյան պատմական ողբեր, Ե․․ 1969, Էշ 30 – 33։ Պ․ Խաչատրյան
ԴԱՄԲԱՐԱՆ, 1․ հնագիտության մ և ջ․ հանգուցյալի թաղման տեղ։ Տին Դ–ները կոչվում էին նեկրոպոլիս, քրիստո–նեական և մուսուլմանակաև թաղումնե–րի տեղը՝ գերեզմանոց։ Առաջին թաղում–ները եղել են պալեոլիթի շրջանում։ Թա–ղումը հիմնականում սովորույթ է դարձել մեզեոլիթի շրջանում։ Քարի դարում եղել են հողադամբարաններ (հողածածկ ար–հեստական բլուրներ), դոչմեններ, կրոմ–լեխներ, բրոնզի դարում՝ քարարկղային դամբարաններ, դամբարանաբչուրներ, թաղման համար հատուկ օթյակներ ևև։ Բրոնզի դարում ցեղային առաջնորդներին մեծ մասամբ թաղել են սայլերի ու կառքե–
