ԵԶՐ Ա ՓԱՌԱԺՆԱԿԵՐՏՑԻ (ծն․ թ․ անհտ.․– 641), Հայոց կաթողիկոս 630-ից։ Հաջորդել է Քրիստափոր Բ Ապահունուն։ Ծնվել է Նիգ գավառի Փառաժնակերա գյուղում։ Ե․ Փ–ու օրոք բյուզանդացինեբի և արաբների նվաճողական սպառնալիք–ները ծանրացրել էին Հայաստանի քաղ․ կացությունը։ Այդ իրավիճակից օգտվելով՝ Հերակլիոս կայսրը բյուգանդական ն հայկ․ եկեղեցիների կամ դավանանքի միասնության առաջարկով նրան կանչել է Կարին։ 4 հայ եպիսկոպոսի ու 3 վար–դապետի ուղեկցությամբ Ե․ Փ․ գնացել է Կարին, արաբական ներխուժման վտան–գի դեմ Բյուզանդիայից օգնություն ակն–կալելու հույսով առերես ընդունել է կայ–սեր առաջարկը։ Այդ առթիվ Կարինի եկե–ղեցում կայսեր և կաթողիկոսի ներկայու–թյամբ կատարվել է հանդիսավոր եկեղե–ցական արարողություն, Կարինի մայր եկեղեցուն կից հիմնվել է Միաբան Ս․ Աստվածածին եկեղեցին։ Վերադառնա–լով Դվին՝ Ե․ Փ․ առաջնորդվել է հայ եկե–ղեցու հին սկզբունքներով, զբաղվել շի–նարարական ու բարենորոգչական գոր–ծերով (վերակառուցել է Էջմիածնի կա–թողիկեն, Հռիփսիմեի ու Գայանեի վկա–յարանները)։ Հայ պատմիչները խստորեն պախարակում են Ե․ Փ–ուն՝ կայսեր պա–հանջն ընդունելու համար։ Իսկ Դվինի Ս․ Գրիգոր եկեղեցու փոկակալ (ավագ լուսարարապետ) Հովհանն անարգել է Ե․ Փ–ուն, որի համար արտաքսվել է Դվինից։ Ե․ Փ․ վախճանվել է ծեր հասա–կում։ Հավանաբար թաղվել է Դվինում։ Գրկ․ Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, հ․ 1, ԿՊ, 1912, էջ 685 – 706։
ԵԶՐԱՅԻՆ ԱՆԿՅՈՒՆ, տես Թրջում։
ԵԶՐԱՅԻՆ ԻՆԴԻՐ, խնդիր, որ պահան–ջում է տված տիրույթում որոշված ֆունկ–ցիաների որնէ դասից գտնևլ այդ տիրույ–թի եզրագծի վրա տված պայմաննե–րին բավարարող ֆունկցիան։ Բնության կոնկրետ ևրնույթներ (ֆիզիկական, քի– ւՏիա^աՆ ԱՆ) Նկարագրող ֆունկցիաները, որպես կանոն, մաթեմատիկական ֆիզի–կայի ինչ–որ հավասարումների լուծումներ են։ Նման որնէ հավասարման լուծումնե–րի բազմությունից հետաքրքրական լու–ծումը միարժեքորեն որոշելու համար տրվում են, այսպես կոչված՝ եզրային կամ սկզբնական պայմաններ։ Եզրային պայմանները տրվում են լուծումների որոշ–ման տիրույթի միայն եզրային կետերում, իսկ սկզբնական պայմանները կարող են տրվել նաև տիրույթի ներքին կետերի որևէ բազմությաև վրա։ Օրիևակ, d2u(xi> x2) Շ2u(xi, x2) -=0 (1) Փ և փ ֆուևկցիաևերը համարվում եև ևախօրոք տրված։ Եթե x2 առաևցքի ֆի–զիկական իմաստը ժամանակն է, ապա (1) հավասարման (2), (3) պայմաններին բա– կարարող u(x,t) լուծումը նկարագրում է (0․0) և • (0,/) կետերում ամրացված ծայ–րերով / երկարության առաձգական լարի տատանումները։ Առհասարակ, և զ ր ա– յ ի ն կոչվում են այն խնդիրները, որոն–ցում (xi, ․․․, xn) = x անկախ փոփոխական–ների տարածության G տիրույթում փըն– տըրվում է Du(x) = 0, x £ G (4) հավասարման u(x) = u(xi, ․․․, xn) լու–ծումը, որը G տիրույթի Տ սահմանի վրա բավարարում է Bu(y) = 0, У 6Տ (5) եզրային պայմանին։ Այստեղ D-ն և B-ն տված օպերատորներ են, ընդ որում, D-ն որպես կանոն, դիֆերենցիալ կամ ին– տեգրա–դիֆերենցիալ օպերատոր է։ D, В օպերատորների և Տ–ի բնույթից կախ–ված, (4), (5j խնդիրը կոչվում է առաջին եզրային (կամ Դիրիխլեի), երկրորդ եզ– ո д2 բային (կամ Նեյմանի) նն։ Եթե D = V 1 = 1 ^ (Լապլասի օպերատոր), ապա բավակա–նաչափ ողորկ սահման ունևցող սահմա–նափակ տիրույթում Դիրիխլեի խնդրի լուծումը միշտ գոյություն ունի ն միակն է․ ընդ որում, մասնակի տեսքի որոշ տի–րույթներում այդ լուծումը գրվում է բա–ցահայտ տեսքով։ Օրինակ, ո=1 դեպ–քում այդ լուծումը – 1<х<1 միջակայ–քում ունի u(x) = -^- (f2–fi)x+ -у№+ fi) տեսքը, որտեղ fi = u( 1), f2=u(l)։ Ե․ խ–նևրի ուսումնասիրման համար լայնո–րեն օգտագործվում են ինտեգրալ ևավա– սարումների (պոտենցիալի), ապրիորի գնահատականների ն վերջավոր տարբե–րությունների մեթոդները։ Գրկ․ Петровский И․ Г․, Лекции об уравнениях с частными производными, 3 изд․, М․, 1961; Тихонов А․ Н․, Са–марский А․ А․, Уравнения математи–ческой физики, 3 изд․, М․, 1966; Б и ц а д- зе А․ В․, Краевые задачи для эллиптичес–ких уравнений второго порядка, М․, 1966; Владимиров В․ С․, Уравнения ма–тематической физики, М․, 1967․ Ե&ՐԱՅԻՆ ԿԵՏ, տես Տուցոչոգքւական տարածություն։ Ե&ՐԱՇՐՋԻՉ, պատրաստման, տեղափոխ–ման կամ փաթթոցման ժամանակ շին–վածքները շրջող մեխանիզմ։ Օգտագործ–վում է դարբնոց–դրոշմիչ, ձուլման ն այլ արտադրամասերում, պահեստներում՝ բեռնման–բևռնաթափման աշխատանք–ների համար։ Դարբնոցային արտադրա– մասերում կիրառվող պարզագույն շղթա–յական Ե․ կախվում է կամրջաձև ամբար–ձիչի կեռից։ Բեռնունակությունը մինչն 200 տ է։ Դարբնոցային ն գլոցվածքային արտադրամասերում լայնորեև կիրառվում են ավելի բարդ տիպի Ե–ներ՝ կախովի և հատակի մանիպուլյատորներ (բեռնունակությունը՝ 0,75-ից մինչն 75 տ)։ ԵԹԵՐ (<հուն․ схЮлр – օդի վերին շեր–տերը), էթեր, հասկացություն, որով արտահայտել են զգայական ընկալմանը անմատչելի, անկշիռ նյութի մասին պատ– կերացումները։ Փիլիսոփայության մեջ Ե․ հաճախ ևամարվել է ինքնուրույն հիմ– նատարր կամ մյուս հիմնատարրերի (հուր, ջուր, օդ) բաղկացուցիչ մաս։ Ըստ հունա–կան դիցաբանության, Ե․ օդի ամենավե–րին՝ զուլալ և թափանցիկ շերտն է՝ սատ–կածների բնակատեղին։ Ֆիզիկայում Ե․ (տիեզերական Ե․ կամ լ ու ս ա յ ի ն Ե․ անվամբ) պատ–կերացվել է ամբողջ տիեզերքն ու նյութի մասնիկների միջն եղած տարածությունը լցնող ամենաթափանց միջավայր, որին տարբեր ժամանակներում վերագրել են տարբեր հատկություններ*․ Մասնավորա–պես, էլեկտրամագնիսական ալիքների տեսության զարգացման շրջանում Ե․ հա–մարվել է էլեկտրամագնիսական փոխ–ազդեցությունների ու դրանց (օրինակ, լույսի) տարածման անևրաժեշտ միջա–վայրը։ Տետագայում, սակայն, պարզվեց, որ այդ պատկերացումն անհիմն է․ դրա–նով անկարելի էր բացատրել լուսային ալիքների լայնականությունը (այս դեպ–քում Ե․ պետք է ունենար բացարձակ պինդ մարմնի հատկություններ) ն երկնային մարմինների շարժմանը Ե–ի ցույց տված դիմադրության բացակայությունը։ Եվ, վեր–ջապես, Ե–ի գոյության ապացուցման բոլոր փորձերն (օրինակ, Մայքեչսոնխ փորձը) ապարդյուն էին։ Արդի ֆիզի–կայում Ե․ երբեմն նույնացվում է ձգողու–թյան դաշտին (հարաբերականության ընդհանուր տեսությունում) և ֆիզիկա–կան վակուումին (դաշտի քվանտային տեսությունում)։ Վ․ Պողոսյան
ԵԹԵՐԱՅԻՆ ՅՈՒՂԵՐ, օրգանական ցնդող հեղուկ նյութերի խառնուրդներ, ստաց–վում են եթերայուղատու բույսերից և պայմաևավորում դրաևց հոտը։ Սեևյա– կային ջերմաստիճանում Ե․ յ․ թափանցիկ, դյուրաշարժ կամ մածուցիկ, անգույն կամ գունավոր (դեղին, կանաչ եև) հեղուկներ են։ Լուծվում են օրգ․ լուծիչներում, բու–սական հ կենդանական ճարպերում, հազ–վագյուտ՝ ջրում։ Օդում, լույսի ազդեցու–թյամբ արագ օքսիդանում են, խեժանում և փոխում իրեևց հոտը։ Ե․ յ–ի հիմևակաև բաղադրիչ մասը տերւկեններն եև։ Ե․ յ–ից անջատված է մոտ հազար օրգանա–կան նյութ՝ հագեցած, չհագեցած, ալի– ֆատիկ, արոմատիկ, տերպենային, ցիկ–լավոր ածխաջրածիններ ն դրանց թթված– նավոր ածանցյալները՝ սպիրտներ, ալ– դեհիդներ, կետոններ, եթերներ, օքսիդ–ներ, լակտոններ, ինչպես նան հետերո– ցիկլավոր միացություններ։ Ե․ յ․ պարու– նակող բույսերը շատ են։ Արդ․ նշանա–կություն ունեն ավելի քան 200-ը։ Տար–բեր բույսեր պարունակում են տարբեր քանակի Ե․ յ․, օրինակ, վարդը՝ 0,07– 0,1%, մեխակը՝ 20–22%։ Ե․ յ․ ստաց–վում են հիմնականում երեք եղանակով՝ ջրային գոլորշիներով թորում, ցածրաեռ լուծիչներով լուծահանում ն մամլում։ Ե․ յ․ օգտագործում են բժշկության մեջ և կոսմետիկայում, սննդի և քիմ․ արդյու– ևաբերությաև մեջ (ևուրբ օրգ․ սիևթեզ– ևերի համար, օրիևակ, պինինը՝ կամֆո–րայի և սկիպիդարի սինթեզում), օծա–նելիքի, լաքերի և ևերկերի արտադրու– թյաև բնագավառում։ ՏՍՍՏ–ում Ե․ յ․ արտադրում են երեսնական թվականնե–
