յումին, պողպատ և նիոբիում, ալյումին և տիտան, տիտան և մոլիբդեն ևն)։ Օգտա–գործում են կոնստրուկցիաների ամրու–թյունն ու կրակակայունությունը բարձրաց–նելու, զանգվածը փոքրացնելու (թան–կարժեք և դեֆիցիտ մետաղները տնտե–սելու) համար կամ որպես ուրույն հատ–կություններով նյութ։ Պատրաստում են հիմնականում երկու տարբեր մետաղների (կամ համաձուլվածքների) նախապատ–րաստուկների միաժամանակ գլոցմամբ (կամ մամլմամբ)։ Գալվանական եղանա–կի դեպքում ավելի թանկարժեք մետաղի շերտը քսում են էլևկտրալիտիկորեն։ Առա–վել կարծր (թանկ և դեֆիցիտ) համա–ձուլվածքները մակահալում են պողպատին էլեկտրատաքացումով (կտրող գործիքնե–րի և դրոշմոցների արտադրության դեպ– ք ում)։ ԵՐԿ ՄՈԼԵԿ ՈՒԼԱՅԻՆ ՌԵԱԿՑԻԱՆԵՐ, տես Քիմիական ռեակցիայի կարգ։
ԵՐԿՆԱԾԱՌ (Ailanthus), սիմարուբազ– գիների ընտանիքի ծառերի ցևղ։ Տերևնե–րը հերթադիր են, բարդ, կենտ փետրավոր։ Դեղնականաչավուն մանր ծաղիկները հա–վաքված են հուրանաձև ծաղկաբույլում։ Տայտնի է 15 տեսակ՝ տարածված Տարա–վային և Արևելյան Ասիայում, Ավստրա– լիայում։ ՍՍՏՄ–ում և ՏՍՍՀ–ում Երկնածառի ճյուղը ծաղիկներով․ ա․ առէշքային ծաղիկ, p․ վարսանդային ծաղիկ, գ․ պտուղներ աճում է 3 տեսակ․ Ե․ գ ի ր ա լ դ ի, Ե․ վիլմորենի և Ե․ սովորական կամ չինական հացի։ Ե․ աճում է նույնիսկ չոր և քարքարոտ հողերում։ Բազմացվում է (աշնանը, գարնանը) սեր–մերով և արմատածիլերով։ Բնափայտն օգտագործվում է որպես շինանյութ, վա–ռելիք, ինչպես նաև թղթի արդյունաբերու–թյան մեջ։
ԵՐԿՆԱՅԻՆ ձՈհԳԱՀԵՌԱԿԱՆ, տես Երկն– ուորւո։
ԵՐԿՆԱՅԻՆ ԿՈՈՐԴԻՆԱՏՆԵՐԻ ՀԱՄԱ–ԿԱՐԳԵՐ, թվերի որոշակի համակարգեր, որոնց օգնությամբ որոշվում է լուսատու–ների և օժանդակ կետերի դիրքը երկնո– էորւոի վրա։ Աստղագիտությունում օգ–տագործվող Ե․ կ․ հ–ից յուրաքանչյուրը համապատասխան ձևով ընտրված բևե– ռային կոորդինատների համակարգ է։ Ե․ կ․ հ․ որոշվում են երկնոլորտի մեծ շրջանով կամ նրա բևեռով։ Կախված այդ շրջանի ընտրությունից՝ Ե․ կ․ հ․ կոչվում են հորիզոնական, հասարակածային, խա– վարածրային, գալակտիկական։ Ե․ կ․ հ․ օգտագործվել են դևռևս հին դարերում։ Որոշ համակարգերի նկարագրությունը պարունակվում է հույն երկրաչավւ Էվկ–լիդեսի (մոտավորապևս III դ․ մ․ թ․ ա․) Նկ․ 1„ երկնա–յին կոորդի* նատների հո* րիզոնական համակարգ աշխատանքներում։ Տիպարքոսի (II դ․ մ․ թ․ ա․) աստղացուցակը (հայտնի է Պտղոմեոսի «Ալմագեստից») պարունա–կում է 1022 աստղի դիրքն ըստ խավարա– ծրային համակարգի։ Տորիզոնական համակար– գ ու մ հիմնական շրջանը NESW մ ա– թեմաւոիկական կամ իրական հորիզոնն է, իսկ բևեռը՝ դիտման վայրի Z զենիթը (նկ․ 1)։ о լուսատուի դիրքը որոշելու համար դրանով և զենիթով տա–նում են մեծ շրջան, որը կոչվում է տվյալ լուսատուի բարձրության շրջան։ Կոոր–դինատներից մեկը հորիզոնի ու լուսա–տուի միջև ընկած բարձրության շրջանի աղեղն է և կոչվում է լ ու ս ա տ ու ի բարձր ու թյ ու ն (հ)։ Տաճախ հ–ի Փոխարեն օգտագործում են լուսատուի զենիթային հեռավորությու– ն ը (z), որը հավասար է զենիթի և լուսա–տուի միջև ընկած բարձրության շրջանի Za աղեղին։ Մյուս կոորդինատը՝ A ազի–մուտը, հորիզոնի աղեղն է, որը չավւվում է միջօրեականի ու հորիզոնի հատման կե–տից՝ հարավի Տ կետից արևմուտքի ուղղու–թյամբ մինչև տվյալ լուսատուի բարձրու–թյան շրջանը։ Այս համակարգը, սովորա–բար, օգտագործվում է լուսատուների օրա–կան շարժումներն ուսումնասիրելիս։ Առաջին հասարակածային համակարգ ու մ հիմնական շրջանը QyQ՝ երկնային հասարակածն է, իսկ բևեռը՝ աշխարհի հս․ P բևեռը (նկ․ 2)։ օ լուսատուի դիրքը որոշելու համար դրա* նով և P բևեռով տանում են մեծ շրջան, որը կոչվում է հակման շրջան։ Կոորդինատներից մեկը հասարակածի ու Նկ․ 2․ երկնային կոորդինատների առաջին և երկ–րորդ հասարակա–ծային համակար–գեր լուսատուի միջև ընկած հակման շրջանի աղեղն է և կոչվում է լուսատուի հ ա կ ու մ (Ց)։ Երբեմն, հակման փոխարեն վերցնում ևն բևեռային հեռավորու– թ յ ու ն ը (p), որը հավասար է հս․ բևե–ռի և լուսատուի միջև ընկած հակման շըր– ջանի Pa աղեղին։ Մյուս կոորդինատը՝ է ժամային անկյունը, հասա–րակածի QM աղեղն է․ որը չափվում է հասարակածի և երկնային միջօրեականի հատման Q կետից մինչև լուսատուի հակման շրջանը, երկնոլորտի պտտման ուղղությամբ։ Երկրորդ հասարակածա–յին ևամակարգը առաջինից տար–բերվում է միայն երկրորդ կոորդինատով։ ժամային անկյան փոխարեն վերցվում է լուսատուի a ուղղակի ծագ ու մը՝ երկնային հասարակածի 7M աղեղը, որը չափվում է երկնոլորտի պտտման հակառակ ուղղությամբ 7 գարնանային գիշևրահավասարի կետից մինչև տվյալ լուսատուի հակման շրջանը (նկ․ 2)։ Այս կոորդինատներն անկախ են երկնոլորտի օրապտույտից և հարմար են աստղացու–ցակներ ու աստղային քարտեզներ կազ–մելիս։ 0 Նկ․ 3․ երկնային կոորդինատների խավարածրային համակարգ Խավարածրային համա– կա ր գ ու մ հիմնական շրջանը EyE՝ խավարածիրն Է, բևեռը՝ խավարածրի П բևեռը (նկ․ 3)։ cr լուսատուի դիրքը որո–շելու համար դրանով և П կետով տանում են մեծ շրջան, որը կոչվում է տվյալ լու– սատուի լայնության շրջան։․ Կոորդինատ–ներից մեկը խավարածրի ու լուսատուի միջև ընկած լայնության շրջանի աղեղն է և կոչվում է խավարածրային լ ա յ ն ու թ յ ու ն (P)։ Մյուս կոորդինա–տը՝ խավարածրային երկայ– ն ու թ յ ու ն ը (X), խավարածրի yM աղեղն է՝ 7 կետից մինչև տվյալ լուսատուի լայ–նության շրջանը և չավւվում է Արևգակի տարեկան շարժման ուղղությամբ։ Խա– վարածրային կոորդինատները, սովորա–բար, օգտագործվում են արեգակնային համակարգի մարմինների շարժումներն ուս ոււաա սիրելիս։ Գալակտիկական համա– կա ր գ ու մ հիմնական շրջանը BDB՝ գալակտիկայի հասարակա–ծը ն է» այսինքն՝ երկնոլորտի մեծ շըր– ջանը, որը զուգահեռ է Երկրից երևացող Ծիր կաթնի սիմետրիայի հարթությանը և գալակտիկայի հարթության հետ կազմում է 62° անկյուն, բևեռը՝ այդ շրջանի G բևեռը (G և G՝ գալակտիկայի բևեռներն են, նկ․ 4)։ Գալակտիկայի հա–սարակածի դիրքը երկնոլորտի վրա կա–րելի է որոշել միայն մոտավոր ճշտու–թյամբ։ Սովորաբար, այն տրվում է հս․
