վող ջերմությամբ: է. ա. կիրառվում է լույսի աղբյուրներում, քիմ. սինթեզում, էլեկտրաեռակցման համար: Բարձր լար– ման շղթաներում վտանգավոր (վնասա– կար) երևույթ է. այն վերացնելու համար կիրառվում են աղեղնամարիչ զանազան սարքեր:
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԴԱՇՏ, էչեկարամագնի– սական ղաշւոի դրսևորման մասնավոր ձև: Պայմանավորված է էլեկտրական լից– քերով: Ստեղծվում է նաև ժամանակի ընթացքում վւովւոխվող մագնիսական դաշ– տով: Բնութագրվում է լարվածությամբ (տես Լարվածություն էլեկտրական դաշտի):
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԴՈԴ, տես Հավաքովի ղողեր էլեկտրատ եղակայան– Ք Ի:
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ՄԻԱ–
ՎՈՐՆԵՐԻ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐ, էլեկտրական և մագնիսական մեծությունների միավոր– ների չափման համակարգեր: էլեկտրա– կան միավորներից են լիցքի, հոսանքի, պոտենցիալի, էլեկտրական դաշտի լար– վածության, էլեկտրական ինդուկցիայի, ինդուկցիայի հոսքի միավորները, մագ– նիսականից՝ մագնիսական դաշտի լար– վածության և ինդուկցիայի, մագնիսական հոսքի, ինդուկտիվության միավորները: Ֆիզիկական այլ մեծությունների միավոր– ների հետ դրանք խմբավորվում են միա ւ]որների տարբեր համակարգերում (տես Միավորների համակարգեր): Միավորների էլեկտրա– ստատիկ բացարձակ համա– կա ր գ ու մ (CGSE) հիմնական միա– վորներն են սանտիմետրը (սմ), գրամը (գ) և վայրկյանը (վրկ). երբեմն չորրորդ հիմնական միավոր են համարում վա– կուումի դիէլեկտրիկ թափանցելիությու– նը: CGSE համակարգում էլեկտրակա նության քանակի միավորը, որը հատուկ անվանում ւունէւ, որոնվում է Կորոնի, օրենքի հիման վրա: Միավորների էլեկտրա– մագնիսական բացարձակ համակարգում (CGSM) հիմնական միավորները նույնն են, ինչ CGSE հա– մակարգում (սանտիմետր, գրամ, վայր– կյան. երբեմն հիմնական միավոր է հա– մարվում նաև վակուումի մագնիսական թափանցելիությունը), սակայն ածանցյալ միավորների սահմանման համար օգ– տագործվում են էլեկտրամագնիսական երևույթների օրինաչափությունները, մասնավորապես, հոսանքների մագնի– սական փոխազդեցությունը: Այդ պատ– ճառով միևնույն մեծությունների միավոր– ները CGSE և CGSM համակարգերում ունեն տարբեր չափայնություն (տես Չա– փայնության վերւուծություն): CGSM համակարգում հոսանքի միավոր է ընդուն– ված այն հոսանքը, որն անցնելով վա– կուոլ մու մ միմյանցից 1 սմ հեռավորու– թյան վրա գտնվող բարակ, անվերջ եր– կար զուգահեռ հաղորդիչներով, դրանց յուրաքանչյուր սանտիմետրի միջև ստեղ– ծում է Փոխազդեցության 2 ղն ուժ: Այս համակարգում մագնիսական դաշտի լար– վածության միավորը կոչվում է էրստեդ (է), մագնիսական ինդուկցիայինը՝ գաուս Մեծություններն ու դրանց նշանակումները MKSA, CGSE և CGSM համակարգերի համապատասխան միավորների կապը էլեկտրականության քանակ q Հոսանք I Պոտենցիալ Ս Ունակություն C Դիմադրություն R Մագնիսական դաշտի լարվա– ծություն H Մագնիսական ինդուկցիա B Մագնիսական հոսք Փ Ինդուկտիվություն Լ կուլոն=3»109 CGSE միավոր=10 -1 CGSM միավոր ամպեր=3 • 109CGSE միավոր=10 -i CGSM միավոր վոլտ= 1/300 CGSE միավոր=108 CGSM միավոր ֆարադ=9*1011 CGSE միավոր=10 -՝9 CGSM միավոր օհմ=1/9-10“ CGSE միավոր=109CGSM միավոր ամպեր _յ>77.108 CGSE միավոր–1,26-10 –2 էրստեդ մետր վեբեր քւոեէւլա)=1/3-10« CGSE միավոր=104 գաուս քառ, մետր վեբեր=1/300 CGSE միավոր=108 մաքսվել հենրի=1/9-1011 CGSE միավոր=109 CGSM միավոր (գս), մագնիսական հոսքինը՝ մաքսվել (մքս): Դաուսյան սիմետրիկ հա– մակարգ ու մ (CGS) վակուումի դի– էլեկտրիկ և մագնիսական թափանցելիու– թյունները մեկի են հավասար, հետևաբար էլեկտրական մեծությունների միավորնե– րը համընկնում են CGSE, իսկ մագնի– սական մեծություններինը՝ CGSM համա– կարգի համապատասխան միավորներին: Սակայն CGS համակարգի կիրառման դեպքում էլեկտրամագնիսական երևույթ– ներ նկարագրող շատ հավասարումների մեջ բացահայտ տեսքով մտնում է համե– մատակաեության՝ l/c-ի (c-ն լույսի արա– գությունն է վակուումում) հավասար չա– վւային գործակիցը: Տես նաև Գաուսյան համակարգ: Ներկայումս լայնորեն կիրառվում է գործնական միավորների համակարգը (MKSA), որի հիմ– նական միավորներն են մետրը (մ), կի– լոգրամը (կգ), վայրկյանը (վրկ) և ամ– պերը (ա). մյուս միավորներից են վոլտը (վ), կուլոնը (կ), օհմը ևն: MKSA համա– կարգում (երբեմն կոչվում է էւաԱ ճորջիի համակարգ՝ իտալացի ինժեներ Ջորշիի անունով, որը 1901-ին առաջարկել է այդ համակարգի նախատիպը) ածանցյալ միավորների սահմանման համար օգ– տագործվող հավասարումները գրվում են այսպես կոչված ռացիոնալացված տես– քով (հավասարումների մեջ ավելանում է Ax գործակիցը): MKSA-ն, որպես բաղ– կացուցիչ մաս, մտնում է Միավորների միջազգային համակարգի մեջ: Տարբեր համակարգերի միավորների կապն արտահայտված է վերևի աղյուսա– կում: Ր. Խաչատրյան
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ &ՏԻՉ, Էլեկտրական շղթա, որով միայն որոշակի տիրույթի (թա– փանցիկության կամ թողունակ տիրույթ) հաճախականությունների փոփոխական հոսանք է անցնում: Է. զ. գծային պասսիվ քառաբևեռ Է, որի աշխատանքի հիմքում ընկած է ինդուկտիվության կոճերի դի– մադրության ուղիղ համեմատական և կոնդենսատորների դիմադրության հա– կադարձ համեմատական կախումը հո– սանքի հաճախականությունից: Է. զ–ները լինում են՝ ստորին հաճախականություն– ների (թափանցիկության տիրույթը՝ 0–co^.), վերին հաճախականությունների (թափանցիկության տիրույթը՝ co«.–- օօ), շերտային (թափանցիկության տիրույթը՝ cocotf.) և Փակոցային (ռեժեկտորային, անթափանցիկության տիրույթը՝ (օս.–(Օվ.): Է. զ–ները լայնորեն կիրառվում են ռա– դիոտեխնիկայում, կապի բնագավառում: Ր. Կարա՛պետյան.
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԷՆԵՐԳԻԱ, տես էներգիա:
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԻՄՊՈՒԼՍ, տես Իմպոււս:
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԼԻՑՔ, էւեկտրամագնի– սական -դաշտի նյութական աղբյուր: Էլեկ– տրոնի և պրոտոնի հայտնադործումն ապացուցեց, որ Է. լ. տարրական մասնիկ– ների ներքին հատկությունն Է: Էլեկտրա– կան բոլոր երևույթները պայմանավոր– ված են Է. լ–երի գոյությամբ, շարժումով և փոխազդեցությամբ: Մասնավորապես, Էլեկտրաստատիկ վանման կամ ձգողու– թյան երևույթների բնույթը բացատրվում է երկու տիպի (դրական և բացասական) լիցքերի գոյության Փաստով: Նույնանուն լիցքերը վանում են միմյանց, տարանուն– ները՝ ձգում (տես ԿոնԼոնի օրենք): Է. լ. ընդհատ Է. յուրաքանչյուր մարմնի լիցքը (մարմինը կազմող տարրական մասնիկ– ների դրական և բացասական լիցքերի հանրահաշվական գումարը) հավասար Հ տարրական էւեկարական փցքի բազմա– պատիկին: Է. լ–ի մեծությունը չափվում Է CGSE համակարգի (տես Էւեկարական և մագնիսական միավորների համակարգեր) միավորով կամ կոււոնով:
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԼԻՑՔԻ ՊԱՀՊԱՆՄԱՆ
ՕՐԵՆՔ, բնության ֆունդամենտալ օրենք– ներից մեկը, ըստ որի՝ Էլեկտրամեկու– սացված փակ համակարգի Էւեկարական չիցբերի հանրահաշվական գումարը ցան– կացած պրոցեսի դեպքում մնում է անփո– փոխ: Ցուրաքանչյուր մասնիկ բնութա– գրվում է որոշակի էլեկտրական լիցքով, ուստի է. I- պ. օ. կարելի է համարել մաս– նիկների թվի պահպանման հետևանք: Մակրոսկոպիկ մարմինների էլեկտրակա– նացման ժամանակ տեղի է ունենում լից– քավորված մասնիկների վերաբաշխում՝ առանց դրանց թվի է* պ, օ. ճիշտ է նաև տարրական մասնիկնե– րի ֆիզիկայում, ուր Փոխակերպման պրո– ցեսների հետևանքով մասնիկների թիվը չի պահպանվում:
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԿԱՏԾ, Էւեկարական սքարսքման տեսակ գազերում; (Տես Կայ– ծային պարպում):
ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔ, լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժում: Է.
