առիթ ունեցաւ տեսնելու, ծիսական եւ բարոյական եկեզեցու տարբերութիւնը եւ խորապէս ըմբռնեց, որ քրիստոնէութիւնը ոչ թէ ծէս, այլ բարք ու գործ է ամենից առաջ։
Դորպատը թողնելիս Նազարեանը 28 տարեկան էր: Այստեղ զարգացան նրա բնաւորութեան եւ աշխարհայեացքի Հիմնական գծերը: Լինելով քահանայի որդի եւ բարեպաշտ ու գթառատ մօր զաւակ՝ նա ինքը մի բարեսիրտ մարդ էր՝ կրօնական հակումներով: Ներսիսեան դպրանոցը շեշտեց այդ հակումները եւ պատուաստեց ազգային զգացում: Դորպատը մաքրեց նրա հոգին նախապաշարումներից, առանց ձեռք տալու նրա բնաւորութեան հիմունքներին: Գերմանական ազգային շարժումը սնունդ տուեց նրա ազգասիրական զզացումներին եւ դերման աստուածարանութիւնը՝ որին նա հմտացաւ խորապէս՝ գոհացում տուին նրա կրօնական հարցասիրութեան: Բոլոր կրօնական մարդիկ ընդհանրապէս իդէալիստներ են ընթացիկ մտքով,
այսինյն օտար են գործնական կեանյւին եւ նրա բազմատե¬ սակ մտահ ոզ ութիւններին : ,ազարեանի կեանըն այնպէս ընթացաւ , որ նրա իդէալիստական Հակումները գնալոլվ զարգացան : Լէնելով լք երին աստիճանի ուսումնասէր պատանի դ նա լի ո վին գոՀացում տուեց իր ուսման անյագ տենչանքին Գորպատի նպաստաւոր մրթ~ նոլորտում եւ ութ տարի շարունակ զիշեր ու ցերեկ աշխատելով , որ նոյն է թէ կապուելով դր^^րի^ նա առիթ չունեցաւ իրական կեանըի ժխորր տեսնելու եւ «կրակոտ ասիական մանուկը^ դարձաւ մի մասնագէտ ^ մի առանձնասենեակի մարդ , որ գործ ունէր սկըզ– րունրների եւ դաւանանքներ ի , դասական լեզուների եւ մատենագի¬ տութեան եւ ոչ գործնական կեանյւի Հետ : Ազ ատ լով առօրեա յ կեանյւի մանր Հոզսերից եւ ունենալով մի տիրական կիրՀ միայն - ու սանել՝ ն րա բնաւորու թհնը պաՀպանեց իր պատանեկան մայրու¬ թիւնը անաղարտ եւ այդպիսով մշակուեց այն միամիտ % վերացա¬ կանդ փորը ինչ ծիծաղելիդ ըայց եւ ազնիլ , շիտակ ու մաըուր ^ա– զարեանըդ որ ներկայանում է մեզ սակաւաթիլ ժամ անակակիցնե րի յիշոզութեան միջէՏ : ո ւսումնսւսէր Հայրը ել բարեպաշտ մայրը միշտ ապրեցին նրա մ է ^ * պայծառացած եւ ազնուացած գիտնական գերմանացիների եւ կրօնասէր զ ե րմանուՀ իների աղդեցութեան տակ : Հայրենիքի տսլսւ ւո ր ո ւթ իւնն ե ր ր կամաց—կամաց աղօտացան նրա մարի մկջ» Հայրենիքի կարօտն ու սէրլւ* Հեռաւորութեան պատ– ճառով՝ ստացան իզ Լալական երանդ նրա միտըն ու սիրտը կապուած մ^ւալով Հայութեան՝ զերմւսնանոլ մ էին. եւ գերմանական րարըերն - 144 -
