Պարզվեց, որ հին դարերից հայոց եկեղեցու պետերի ընտրության ժամանակ հարկավոր էր ոչ միայն հայոց հոգևորականության ու ժողովրդի համաձայնությունը, այլև հարևան պատրիարքների հավանությունը։ Թեկնածվի անունը տալիս էր հոգևորականությունը կամ ժողովուրդը։ Այդ անունը հրապարակ գալուց հետո աշխարհական թե հոգևորական ամեն մարդ իրավունք ուներ խոսելու, քննադատելու և հայտնելու ընտրելի անձի պակասություններն ու առաքինությունները և դրա հետ իր ընտրեմ-չընտրեմը։
Մահմեդական պետությունների տիրապետությունից հետո խառնվում ու հետզհետե մոռացվում է այս կարգը կամ, ավելի ճշմարիտը՝ անկարելի է դառնում նախկին ձևով կատարելը։ Լինում են ժամանակներ, երբ առանց մի որևէ ընտրության պարսից շահն է նշանակում կաթողիկոս մի որևէ եպիսկոպոսի, ով իրեն հաճելի կլիներ կամ ավելի փող կտար։ Բայց սովորաբար ընտրությունը մնում է Էջմիածնում գտնվող եպիսկոպոսներին։
Ժամանակի ընթացքում ընտրությանը մասնակցում են ոչ միայն եպիսկոպոսները, այլև մնացած բոլոր միաբանները, մինչև վերջին տիրացուն «начиная от архепископа до священника и диакона», ինչպես ասում է արտաքին գործոց մինիստրության հուշագիրը։ Ապա թե գալիս է Արարատյան երկրի և նրա շրշակայքի մելիքների ու յուզբաշիների համաձայնությունը։
Կաթողիկոսի ընտրությունից հետո առանձին նվիրակի ձեռքով ու առանձին թղթով տեղեկություն էր տրվում հեռավոր հայ ժողովուրդներին, ստացվում էր նրանց հոժարությունը, այլևս առնում էին, իհարկե, փողով, սուլթանի բարաթն ու շահի ֆարմանը, և կաթողիկոսն այսպիսով հաստատվում էր իր գահի վրա։
Գլխավորապես ռուսաց կառավարության ջանքերով, որն ուներ իր առանձին հայացքը և աշխատում էր մեծացնել հայոց կաթողիկոսի նշանակությունը և դարձնել հիրավի ամենայն հայոց, հետզհետե ընդարձակվում է շրջանը և ընտրությանը մասնակցում են նաև Պոլսի ազդեցիկ հայերը, ամիրաներն ու սեղանավորները (սարաֆ), հայոց պատրիարքներն
