տակ լեռներ (1910 մ) ևն։ Հվ. կեսի ռելիեֆը բազմազան է։ Արլ. նախալեռնային գոտում Պիդմոնտի թույլ մասնատված սարավանդն է, որտեղ կտրուկ բարձրանում է Կապույտ լշ–ն՝ Միտչել գագաթով։ Արևմտյան նախալեռնային գոտում արլ–ից արմ. զառիթափ իջնում է Ապալաչյան սարավանդը։ Կլիման հս–ում բարեխառն է, հվ–ում՝ մերձարևադարձային։ Տարեկան տեղումները հասնում են 1000–1300 մմ–ի։ Գետերը ջրառատ են, խոշորները՝ նավարկելի։ Հողերը հս–ում պոդզոլային և ճմա–պոդզոլային են, հվ–ում՝ գորշ անտառային, նախալեռներում՝ կարմրահողեր և դեղնահողեր։ Լանջերն անտառածածկ են։ Հս. լ. 41 °–ից հվ. մինչև 1000 մ բարձր․ աճում են լայնատերև անտառներ, կաղնու, շագանակենու, հացենու, թխկենու, ռելիկտների (կակաչածառ, սպիտակ ակացիա, մագնոլիա ևն) գերակշռությամբ։ 1000 մ–ից բարձր և Ա–ների հս. կեսում խառը և փշատերև անտառներն են։ Ա–ի ընդերքը հարուստ է քարածխով, նավթով, գազով, երկաթով, պղնձով, արծաթով, կոբալտով։
ԱՊԱԿԵԳՈՐԾՎԱԾՔ, ապակեթելերից ստացվող գործվածք։ Հաստությունը՝ 0,06–0,28 մմ։ Ունի էլեկտրամեկուսիչ լավ հատկություններ ու ջերմակայունություն, զգալի մեխանիկական ամրություն, փոքր խոնավածծություն և քիմիակայունություն։ Ա–ի թերություններն են. փոքր առաձգականությունը, նվազ ճկունությունը և մաշելիության նկատմամբ փոքր դիմադրությունը։ Լայնորեն կիրառվում է էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերության մեջ որպես մեկուսիչ նյութ, քիմիական արդյունաբերության մեջ՝ քամիչների պատրաստման համար։ Գունավոր Ա. օգտագործվում է դեկորատիվ նպատակներով։
ԱՊԱԿԵՊԼԱՍՏԻԿՆԵՐ, պոլիմերային նյութեր՝ ամրանավորված ապակեմանրաթելային լցանյութերով։ Ապակեմանրաթելերը, նայած ապակու բաղադրությանը և ստացման տեխնոլոգիային, պայմանավորում են Ա–ի բարձր մեխանիկական և էլեկտրամեկուսիչ հատկությունները։ Ապակու մանրաթելի համար կիրառվում են ոչ հիմնային, բորասիլիկատային, հիմնային և հատուկ ապակիներ։ Ա–ում օգտագործվում են 7–15 մկ տրամագծով մանրաթելեր՝ հյուսվածքի, կեմի, գործվածքի և այլ ձևերով։ Որպես պոլիմերային նյութեր ծառայում են ջերմառեակտիվ պոլիեթերային, սիլիցիումօրգանական, էպօքսիդային, ֆենոլֆորմալդեհիդային խեժերը և ջերմապլաստիկ պոլիմերները։ Ա. ունեն բարձր մեխանիկական ամրություն։ Որոշ Ա–ի տեսակարար ամրությունը գերազանցում է պողպատի, դյուրալյումինի տեսակարար ամրությունները։ Ա. ջերմակայունությամբ գերադասելի են բոլոր պլաստիկ նյութերից։ Ա. լայն կիրառություն ունեն շինարարության,
շինարարության, տրանսպորտի, էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերությսւն մեջ և այլուր։
ԱՊԱԿԻ, ամորֆ, իզոտրոպ, փխրուն, սովորաբար թափանցիկ, քիմիապես կայուն նյութ, որ ստացվում է ոչ մետաղային հալոցքի աստիճանական սառեցմամբ։ Թերմոդինամիկական տեսակետից Ա. անկայուն է և որոշակի ջերմաստիճանում բյուրեղանում է։ Տաքացնելիս չի հալվում ինչպես բյուրեղային նյութերը, այլ անցնում է կարծրից մածուցիկ, ապա հեղուկ վիճակի (պրոցեսը դարձելի է)։
Քիմիական բաղադրությունը և տեխնիկական հատկությունները։ Առավել մեծ դեր ունեցող սիլիկատային Ա–ների բաղադրությունը, որով որոշվում են նրանց հատկությունները, շատ բազմազան է։ Նրա հիմնական բաղադրամասը է, որից բացի բաղադրության մեջ մտնում են նաև նատրիումի, կալցիումի, ալյումինի, բորի, մագնեզիումի, քրոմի և այլ օքսիդներ։ Արդյունաբերության մեջ լայնորեն կիրառվող Ա–ներում –ի պարունակությունը 28–80% է, հիմնային օքսիդներինը՝ 0-17%, –ինը՝ 0,5-3%, –ինը՝ 0-10%, և –ինը՝ 5-10%, –ինը՝ 0-25% են։ Ա–ու և ապակյա իրերի արտադրության տեխնոլոգիական պրոցեսը որոշող կարևոր բնութագրեր են՝ ապակեզանգվածի մածուցիկությունը, մակերևութային լարումը, բյուրեղացման ջերմային միջակայքը, ջերմահաղորդականությունը, էլեկտրահաղորդականությունը ևն։ Ա–ու կիրառման բնագավառը որոշող առավել կարևոր ցուցանիշներն են. ամրության սահմանը (սեղմելիս)՝ 5·108–ից 20·108 ն/մ², զանգվածային Ա–ունը (ծռելիս կամ կտրելիս)՝ 0,5·108–ից 1·108 ն/մ², ապակեթելինը (ձգելիս)՝ 3·108–ից 40·108 ն/մ², Ա–ների խտությունը 2210 կգ/մ³–ից (քվարցային Ա–ու համար) մինչև 6000 կգ/մ³ է (ծանր ֆլինտների համար), տեսակարար ջերմունակությունը՝ 0,33·103–ից 1,04·103 ջ/կգ, ջերմահաղորդականության գործակիցր՝ 0,42-ից 1,34 վտ/մ աստ․, գծային ընդարձակմանը՝ 5·10-7–ից 150·10-7 աստ-1, դիէլեկտրիկ թափանցելիությունը՝ 3,5-ից (քվարցային Ա–ու համար) 16,2՝ կապարա–սիլիկատային Ա–ու 80%-ի համար, ջերմակայունությունը՝ 50-ից մինչև 1000°C։ Լուսաթափանցելիությանը 10 մմ հաստությամբ արդյունաբերական թերթավոր Ա–ու համար 71– 91% է։ Ա. անթափանցելի է հեղուկների և գազերի համար։
Ապակու ժամանակակից տեխնոլոգիայի հիմունքները։ Ա–ու ստացման տեխնոլոգիան ընդգրկում է հետևյալ հիմնական պրոցեսները. բովախառնուրդի նախապատրաստում՝ հում նյութերի ընտրում, մանրում և խառնում որոշակի հարաբերություններով, բովախառնուրդի հալում՝ միատարր, գազազերծ, հալված ապակեզանգվածի ստացում, ապակյա իրերի պատրաստում՝ հեղուկ ապակեզանգվածից իրերի կաղապարում և դրանց վերջնամշակում։ Ելանյութերի և բովախառնուրդի վնասակար շերտավորումը նվազեցնելու համար կիրառվում են բրիկետավորում և հատիկավորում։ ՍՍՀՄ շինանյութերի արդյունաբերության մինիստրության Երևանի քարի և սիլիկատների ԳՀԻ–ում մշակվել է բաղադրամասերը հեղուկ միջավայրում խառնելու և խառնուրդը ջերմային մշակման ենթարկելու միջոցով բովախառնուրդ պատրաստելու եղանակ, որի կիրառումով ստացվում է Ա–ու տեխնոլոգիան զգալիորեն բարելավող միատարր, չշերտավորվող նյութ։ Ապակեհալումն ունի երեք հիմնական փուլ, սիլիկատի գոյացում (հոմոգենացում և պարզեցում, ապակեզանգվածի պահանջվող միատարրության ստացում), գազազերծում և սառեցում։ Ներկայումս էլեկտրավակուումային ապակու ուսումնասիրությամբ զբաղվող գիտական հիմնարկները մշակում են Ա–ու հալման առաջավոր եղանակներ, որոնք թույլ կտան զգալիորեն մեծացնել էլեկարավառարանի օ. գ. գ.։ ՍՍՀՄ–ում Ա–ու են էլեկտրահալման մեթոդն առաջին անգամ
