Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 10.djvu/672

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

սոցիալիստ, ռեալիզմի տեսության խըն– դիրներով, արվեստի կուսակցականու– թյան, ժողովրդայնության, ազգ․ յուրա– հատկության, գաղափարայնության հար– ցերով։ 1950-ական թթ– մանրազնին ուսումնասիրման առարկա են դարձել սոցիալիստ, ռեալիզմի արվեստը իր ողջ բազմազանությամբ զարգացնելու խըն– ԴԻՐԸ» ինչպես և կերպարի, արտահայտ– չամիջոցների յուրահատկության, արվես– տի տեսակների և ժանրերի բարդ փոխ– հարաբերության հարցերը։ 1960-ական թթ․ սկսվեց տեխ․ գեղագիտության ծավալուն ուսումնասիրումը։ 1960–70-ական թթ․ սո– վետական արվեստագիտության մեջ ավե– լի հստակ և փաստարկված է դարձել ար– տասահմանի արվեստագիտության մեջ բուրժ․ գեղագիտական տեսությունների, ռևիզիոնիստական միտումների, ֆորմա– լիստական և նատուրալիստական հո– սանքների քննադատությունը։ Ստեղծա– գործաբար քննարկվել են ժամանակակից գեղ․ մշակույթի հրատապ խնդիրները (Վ․ Վանսլով, Ն․ Դմիտրիեա, Վ․ Զիմեն– կո, Լիֆշից, Գ․ Նեդոշիվին, Լ․ Ռեյնգարդ, ինչպես և միութենական հանրապետու– թյունների բազմաթիվ երիտասարդ ար– վեստաբաններ)։ Անտագոնիստական հա– սարակարգում յուրաքանչյուր ազգ․ մշա– կույթում երկու մշակույթների պայքարի մասին լենինյան ուսմունքի լույսի ներքո արվեստաբանները նորովի իմաստավո– րեցին XVIII դ․–XX դ․ սկզբի ռուս, ար– վեստի պատմությունը։ Արվեստագիտու– թյան կարևորագույն նվաճումներից էր սովետական արվեստի ծավալուն պատմա– գրության ստեղծումը։ Ն․ Բարանովի, Լ․ Զինգերի, Ա․ Կամենսկու, Պ․ Սիսոևի, Ա․ Տիխոմիրովի, Ա․ Չեգոդաևի և ուրիշ– ների աշխատությունները բացահայտում են սովետական արվեստի նորարարական բնույթը, սոցիալիստ․ ռեալիզմի կազ– մավորումն ու զարգացումը և այլ խնդիր– ներ։ Մանրամասն ուսումնասիրվել են ղտյորատրվ–կիրառական U ժող․ արվեստ– ների բազմաթիվ բնագավառներ։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո ստեղծվել է նաև ՍՍՀՄ ժողովուրդ– ների արվեստի պատմագրությունը։ Հըս– կայական աշխատանք է կատարվել երկ– րի բոլոր ժողովուրդների ինչպես հին և միջնադարյան, անպես էլ նոր և նորա– գույն գեղարվեստական մշակույթների ուսումնասիրման բնագավառում։ Այդ գործում մեծ դեր են խաղացել Ա․ Բեռնըշ– տամի, Բ․ Վեյմառնի, Վ․ Վորոնինայի, Հ․ Օրբելու, Մ․ Օռլովայի, Բ․ Պիոտրովս– կու, Հ․ իյալփախչյանի (ՌՍՖՍՀ), Վ․ Աֆա– նասևի, Բ․ Բուտնիկ–Աիվերսկու, Յա․ Զա– տենացկու, Գ․ նոգվինի (ՈԻԱՍՀ), Ա․ Վոի– նովի, Մ․ Կացերի (ԲՍՍՀ), Մ․ Լիվշիցի (Մոլդ․ ՍՍՀ), Լ․ Բրետանիցկու, Մ․ Հու– սեյնովի, Կ․ Քերիմովի (Ադրբ․ ՍՍՀ), Շ․ Ամիրանաշվիլու, Վ․ Բերիձեի, Ռ․ Շմեռ– լինգի, Գ․ Չոլբինաշվիլոլ (ՎԱՍՀ), Լ․ Ա– զարյանի, Ռ․ Դրամբյանի, Լ․ Դուռնովոյի, Ա․ Երեմյանի, Ա․ Զարյանի, Հ․ Հակոբյա– նի, Մ․ Հասրաթյանի, Վ․ Մ․ Հարություն– յանի, Վ․ Ն․ Հարությունյանի, Կ․ Հով– հաննիսյանի, Ս․ Մնացականյանի, Վ․ Մա– թևոսյանի, Մ․ Ղազար յանի, Վ․ Ղազար– յանի, Ե․ Մարտիկյանի, Ա․ Մահինյանի, Մ․ Սարգսյանի, Ն*Ստեփանյանի (ՀՍՍՀ), Մ․Մենդիկուլովի (Ղազախ․ ՍՍՀ), Ա․ Ցա– կուբովսկու, Ա․ Ումարովի (Ուզբ․ ՍՍՀ), Գ․ Սաուրովայի (Թուրքմ․ ՍՍՀ), Լ․ Այ– նիի (Տաջիկ․ ՍՍՀ), Վ, Նուսովի (Կիրգ․ ՍՍՀ), Պ․ Գուդինասի, Ա․ Սավիցկասի, Ցու․ Յուրգինիսի (Լիտվ․ ՍՍՀ), Ի․ Կրեյ– տուսեի, Ցու․ Վասիլևի, Ռ․ Լացեի (Լատվ․ ՍՍՀ), Բ․ Բեռնշտեյնի, վ․ Վագայի (էստ․ ՍՍՀ) աշխատությունները։ Արվեստի համ– ընդհանուր պատմության գծով կարևոր աշխատություններ են ստեղծվել նախնա– դարյան արվեստի (Ա․ Գուշչին, Ա․ Օկ~ լադնիկով և ուրիշներ), հին արևելյան U անտիկ արվեստի (Վ․ Բրավատսկի, Օ․ Վալդգաուեր, Ցու․ Կոլպինսկի, Մ․ Մատ– յե, Կ․ Տրևեր, Պ․ Ֆլիաներ և ուրիշներ), եվրոպ․ երկրների և ԱՄՆ–ի արվեստի (Ալպատով, Ա․ Բանկ, Բ․ Վիպպեր, Ա․ Գաբ– րիչևսկի, Ն․ Գերշենզոն–Չեգոդաևա, IX․ Դուբեր, Մ․ Դոբրոկլոնսկի, Ա․ Իզերգի– նա, Տ․ Կապտերովա, Լազարև, Վ․ Լևին– սոն–Լեսինգ, Ա․ Չեգոդաև և ուրիշներ), Ասիայի և Աֆրիկայի, ինչպես և Ամերիկա– յի հին ժողովուրդների գեղարվեստական մշակույթի (Վեյմառն, Ն․ Վինոգրադովա, Ցու․ Գլուխարյովա, Բ․ Դենիկե, Մ․ Դյակո– նով, Ռ․ Կինժալով, Վ․ Միրիմանով, Մ․ Տուլյաև և ուրիշներ) մասին։ 1950– 1970-ական թթ․ պատրաստվել են մի շարք կոլեկտիվ աշխատություններ, լույս են տեսել «Ռուս արվեստի պատմություն» 13 հատորով (1953–69), «Արվեստի համ– ընդհանուր պատմություն» 6 հատորով (1956–66), «Ռուս, դեկորատիվ արվեստ» 3 հատորով (1962–65), «Ուկրաինական արվեստի պատմություն» 6 հատորով (1966–70), «ճարտարապետության համ– ընդհանուր պատմություն» 12 հատորով (1966–76), «Աշխարհի երկրների և ժողո– վուրդների արվեստ» 5 հատորյա հանրա– գիտարանը (1962–81), ստեղծվում են «Համաշխարհային արվեստի հուշարձան– ներ» (1967-ից), «ԱՍՀՄ ժողովուրդների նկարիչներ» կենսագրական մատենագրա– կան բառարան (1970-ից), «ՍՍՀՄ ժողո– վուրդների արվեստի պատմություն» (1971-ից) մատենաշարերը։ Արվեստաբա– նական գիտ․ աշխատանքի կենտրոններ են թանգարաններն ու գիտահետազո– տական ինստ–ները, որոնցից գլխավոր– ներն են՝ Տրետյակովյան պատկերասրա– հը (հիմն․ 1892), Ա․ Ս․ Պուշկինի անվ․ կերպարվեստի թանգարանը (բացվել է 1912-ին) և Ա․ Շչուսևի անվ․ ճարտարապե– տության թանգարանը [1964-ին միավորել է ԱՍՀՄ շին․ և ճարտարապետության ակա– դեմիայի ճարտարապետության թանգա– րանը (հիմն․ 1934) և Ա․ Վ․ Շչուսևի անվ․ ռուս, ճարտարապետության թանգարանը (հիմն․ 1945)] Մոսկվայում, Ռուս, թան– գարանը (հիմն․ 1895) և էրմիտաժը (հան– րության համար բացվել է 1852-ին) Լե– նինգրադում, ՍՍՀՄ կուլտուրայի մինիստ– րության Արվեստագիտության ՀԳՀԻ (հիմն․ Գրաբարի ղեկավարությամբ 1944-ին, մինչև 1961-ը ՄԱՀՄ ԳԱ կազմում), ՍՍՀՄ գեղարվեստի ակադեմիայի կեր– պարվեստի տեսության և պատմության գիտահետազոտական ինստ–ը (հիմն․ 1948), ՍՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի գիտության և տեխնիկայի պետ․ կոմի– տեի՝ սովետական ճարտարապետության տեսության, պատմության և հեռանկարա– յին պրոբլեմների գիտահետազոտական ինստ–ը (հիմն․ 1946), գեղարվեստական արդյունաբերության գիտահետազոտա– կան ինստ–ը (հիմն․ 1934), տեխ․ գեղագի– տության համամիութենական գիտահե– տազոտական ինստ–ը (հիմն․ 1962), բո– լորը՝ Մոսկվայում։ Հայկ․ արվեստագի– տության հիմնական կենտրոնը ՀՍՍՀ ԳԱ արվեստի ինստ–ն է (հիմն․ 1958) Երևա– նում։ Արվեստաբանական աշխատանք– ներ են կատարվում նաև Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ․ Մատենադարանում, գե– ղարվեստա–թատերական ինստ–ում, Հա– յաստանի պետ․ պատկերասրահում և այլ թանգարաններում։ Բուռն զարգանում է գեղարվեստական քննադատությունը։ Զարգացած սոցիալիստ, հասարակարգի դարաշրջանում գեղարվեստական կյան– քի արվեստաբանական լուսաբանման մարքս–լենինյան սկզբունքների ամրա– պնդման համար հիմնարար նշանակու– թյուն են ունեցել «Գրական–գեղարվես– տական քննադատության մասին» (1972), «Ատեղծագործող երիտասարդության հետ տարվող աշխատանքի մասին» (1976), ինչպես և «Գաղափարական, քաղաքա– կան–դաստիարակչական աշխատանքի հե– տագա բարելավման մասին» (1979) ՍՄԿԿ ԿԿ որոշումները։ ՄՍՀՄ–ում բուռն կեր– պով առաջ է տարվում արվեստի գիտ․ ժո– ղովրդականացումը։ Գեղ․ ստեղծագոր– ծության պրոպագանդային մեծ ուշադրու– թյուն են դարձնում մամուլը, ռադիոն, կինոն, հեռուստատեսությունը։ Հաջողու– թյամբ են զարգանում սովետական ար– վեստագիտության միջազգային կապերը (սովետական գիտնականները ակտիվո– րեն մասնակցել են Արվեստաբանության բազմաթիվ միջազգային համաժողովնե– րի)։ Արվեստաբանության համար կադրեր են պատրաստում Մոսկվայի, Լենինգրա– դի և Ավերդլովսկի համալսարանները․ Լե– նինգրադի Ի․ Ե․ Ռեպինի անվ․ գեղանկար– չության, քանդակագործության և ճարտա– րապետության ինստ–ը, ինչպես և մի շարք հանրապետական բուհեր։ Պարբերական հրատարակություններից են «Իսկուստվո» (1933-ից), «Տվորչեստվո» (1957-ից), «Դե– կորատիվնոյե իսկուստվո ՍՍՍՌ» (1957-ից), «Արխիտեկտուրա ՍՍՍՌ» (1933-ից) ամսագրերը, «Տեխնիչեսկայա էստետիկա» (1964-ից) տեղեկատու բյու– լետենը, հանրապետական ամսագրեր [Հայաստանում՝ «Սովետական արվեստ» (1932-ից)], ինչպես և պարբերաբար լույս տեսնող բազմաթիվ ժողովածուներ [«Սո– վետսկոյե իսկուստվոզնանիե» (1973-ից), Հայաստանում՝ «Արվեստագիտություն» ևն]։ Տես նաև ճարտարապետություն U Կերպարվեստ բաժինները։ Երաժշտագիտությունը։ Երաժշտա–տե– սական միտքը ՍՍՀՄ ժողովուրդների հին երաժշտարվեստում սկզբնավորվել ու զարգացման որոշակի աստիճանի է հա– սել միջնադարյան Հայաստանում, Վրաս– տանում, Միջին Ասիայում, XVII դարից՝ Ռուսաստանում, Ուկրաինայում։ Ռուս, երաժշտագիտությունը բարձր մակարդա– կի է հասել Վ․ Օդոևսկու, Ա․ Սերովի, Վ․ Ստասովի, Գ․ Լարոշի, Ց․ Կյուիի, հա–