սեռական հորմոններ (էսարոգեններ) նե– րարկելով։ XX դ․ 20-ական թթ․ փորձառա– կան Ֆ․ աոաջինն իրականացրել է Մ․ Զա– վադովսկին՝ ամորձաաած աքաղաղի1 ձը– վարան փոխպատվաստելով։ Ամորձաոած արու կաթնասուններին (ծովսփւաուկ, առնետ) ձվարան փոխպատվաստելիս կամ էստրոգեններ ներարկելիս նկատվում է իգական սեռական բնազդ։ Ֆ․ տղամարդ ու, բնորոշվում է հո– գեսեոական (պսիխոսեքսուալ) կամ մարմ– նակազմի կանացի տիպի այլափոխմամբ։ Լինում է 2 ձևի․ 1․ բնորոշվում է տղամար– դու օրգանիզմում իգական հորմոնների գերարտադրությամբ, որը կարող է հան– դես գայ միանգամայն առողջ տղամար– դու մոտ՝ մակերիկամների, ամորձիների կամ այլ տեղակայման Էստրոգենսյին ուռուցքների գոյացման հետևանքով։ Նը– ման դեպքերում, չնայած տղամարդու օրգաններն առավել զգայուն են արական սեռական հորմոնների հանդեպ, սակայն էստրոգենների չափից ավեւի արտադրու– թյան հետևանքով տղամարդու կրօքա– գեղձերը մեծանում են (գինեկոմաստւա), ճարպը դասավորվում է կանացի տքպի, ձայնը, շարժումները, բնավորությունը դառնում են կանացի։ Բուժումը, վիրաբուժական՝ էստրոգեններ արտււդը– րող ուռուցքի հեռացում։ Երկրորդ ձևի դեպքում սեռական ւոր– մոններն արտադրվում են բնականոն չա– փերով ու վւոխհարաբերությամբ, uuil այն անհատի հյուսվածքներն առավել с գա– յուն են իգական հորմոնների հանւ եպ։ Առաջանում է գեների մուտացիայի հե– տևանքով։ Արտաքին սեռական օրգանները լի՚ւում են տիպիկ կանացի։ Ունենում են կանացի հոգեսեռական կողմնորոշում։ Նման ան– հատներն ամուսնանում են որպես կին, ֆիզիկապես շատ ավելի ուժեղ են, թան կանայք։ Այս ձևն առավել հաճախ բնո– րոշ է ռեկորդակիր կանանց։ Ներկա րւմս միջազգային մրցումների ժամանակ ան– պայման ստուգվում է կին մարզիկների քրոմոսոմային կազմը և եթե հայսնա– րերվում է տեստիկուլյար Ֆ․, նրանք զ ւրկ– վում են մրցումներին մասնակցելու } րա– վունքից։ Р ու ժ ու․ մ ը․ վիրահատական, եթե հեշտոցը կարճ է, երկարացնում են, ամոր– ձիները որովայնի խոռոչից դուրս են հան– վում մաշկի տակ կամ հեռացվում, այնու– հետև կիրառվում է էստրոգենային բու– ժում (մինչև 40–50 տարեկանը)։ Ֆ․ նկատվում է նաև ամորձատման (որոշ հիվանդությունների բուժման նը– պատակով), վաղ մանկական տարի յում սերմնաբշտերի հեռացման հետևանքով։ Տես նաև Մասկուչինիզացիա։ Պ․ Վւսրդաւցեււյան
ՖԵՏԴԵՐ (Feyder) ժակ (իսկական ազգա– նունը՝ Ֆրեդերիքս, Fredcrix;, 1888–1948), ֆրանսիացի կինոոեժիւոր։ 1908-ից թատրոնի, ապա կինոյի դերաւ ան։ Կինոյում որպես ռեժիսոր աոաջին անգամ հանդես է եկել 1916-ին («Պարոն Պեն ւոն՝ ոստիկան»)։ 1921-ին ստեղծել է «Ատ ան– տիդա» վառ, էկզոտիկ կինոնկարը։ Լս վա– գույն համր ֆիլմերից են՝ «Կրենկեբիլ» (1922, ըստ Ա․ Ֆրանսի), «Դրիբիշ» (1Տ25), «Թերեզ Ռաքեն» (1928, ըստ է․ Զոլայի), որոնք հակադրված են էկրանային ստան– դարտներին։ «Նոր պարոններ»( 1928) եր– գիծական կինոպամֆլետում մերկացված են բուրժ․ պառլամենտարիզմը, պոլիտի– կանների կարիերիզմն ու անսկզբունքայ– նությունը։ 1929–33-ին Ֆ․ աշխատել է ԱՄՆ–ում։ Նշանակալից են՝ «Մեծ խաղ» (1934), «Միմոզա» կենսօթևանը» (1935) ֆիլմերը։ «Հերոսական տոնավաճառ» (1935) կինոկատակերգությունը արտացո– լել է դարաշրշանի կոլորիտը, XVII դ․ Ֆլանդրիայի կենցաղը և բարքերը։ Ֆը– րանսիայի գերմանա–ֆաշիստ․ օկուպա– ցիայից հետո Ֆ․ վտարանդվել է Շվեյ– ցարիա, վերադարձել է 1945-ին։ Վերշին կինոնկարը «Մակադամ»-ն է (1946)։ Հե– ղինակ է «Կինոն մեր մասնագիտությունն է» (1944, իր կնոշ՝ դերասանուհի Ֆ․ Ռո– գեի հետ) գրքի։ Գրկ․ Божович В․, Творчество Жака Фейдера, М․, 1965․
ՖԵՅԴԻ (Feydit) Ֆրեդերիկ Արման (ծն․ 15․04․1908, Փարիզ), ֆրանսիացի հայա– գետ։ Ս․ Ղազարի ճեմարանի անդամ (1937), բան․ գիտ․ դ–ր (1973), պրոֆ․։ Միջնակարգ կրթությունն ստացել է Վեր– սալում։ 1931–33-ին սովորել է Արլ․ կեն– դանի լեզուների դպրոցում՝ աշակերտելով Ֆ․ Մակչերին, Կաթոլիկական ինստ–ում՝ Լ․ Մարիեսին, Բարձրագույն ուսմանց դպրոցում՝ Ա․ Մեյեին։ 1941-ին ավարտել է Սորբոնի համալսարանը։ 1930-ական թթ․ ֆրանս․ է դասավանդել Աևրի և Վենե– տիկի Մխիթարյան դպրոցներում։ 1941-ից զբաղվել է նաև գիտահետազոտական աշ– խատանքով (հայոց լեզու, գրկ․, պատմու– թյուն)։ 1949–77-ին եղել է Արլ․ կենդանի լեզուների դպրոցի և Սորբոնի համալսա– րանի արլ․ լեզուների ու քաղաքակրթու– թյունների ինստ–ի հայագիտ․ ամբիոնի վարիչը։ Տիրապետում է գրական արևմտա– հայերենին։ 1935-ին լույս է տեսել Ֆ–ի «Հայոց լեզվի քերականություն, արևմտյան խոսվածք», 1948-ին՝ «Հայոց լեզվի ձեռ– նարկ (արդի արևմտահայերեն)» աշխա– տությունները։ Ֆ․ հետազոտություններ է կատարել հայոց լեզվի պատմության բնա– գավառում՝ «Դասական հայերենի բայա– կան համակարգը» (1969), «Դասական հա– յերենի հոլովական համակարգը» (1976)։ Ֆ․ մի շարք աշխատություններում անդրա– դարձել է հայերենի բարբառներին, ըստ նրա հայոց լեզուն բարբառներ է ունեցել V դարից առաշ։ Մի շարք ուսումնասիրու– թյուններ է նվիրել նաև ժամանակակից արևմտահայերենի խոնարհման ու հոլով– ման համակարգերին, ընդհանուր լեզ– վաբանական խնդիրներին ևն։ Պատմա– բանասիրական բնույթի ուսումնասիրու– թյուններից առավել կարևոր են Փավստոս Բուզանդի «Պատմութիւն Հայոց»-ին նվիր– ված գործերը։ «Խոհեր ս․ Մեսրոպի այ– բուբենի մասին․․․» (1964, 2-րդ վերամշկ․ հրտ․՝ 1982) աշխատության մեջ Ֆ․Մես– րոպ Մաշտոցի գործունեությունը գնահա– տել է V դ․ սկզբում Հայաստանում տիրող քաղ․ կացության խոր վերլուծության հի4- ման վրա։ Ֆ․ նշանակալից ավանդ ունի հայ ժող․ բանահյուսության և գրկ–յան ուսումնասիր– ման ասպարեզում («Հայ ժողովրդական դյուցազնավեպը», 1957)։ Նա անդրադար– ձել է նաև Հ․ Պարոնյանի և Եէ Օտյանի երգիծանքի հարցերին, Դ․ Վարուժանի, Ա․ Չոպանյանի գրական գործրւնեությա– նը։ Ֆրանս, է թարգմանել «մասունցի Դավթի» համահավաք բնագիրը (1964), Ե․ Օտյանի «Ըսկեր Բ․ Փանջունի» երգի– ծավեպի առաշին գիրքը («Ի Ծւսպլվար», 1961), կազմել է քրիստոնեական Հայաս– տանի հմայիլների ժողովածու։ Գրել է հայագիտ․ բազմաթիվ հոդվածներ, թըղ– թակցել «Բազմավեպ», «Հանդես ամսօր– յա», «Զվարթնոց», ինչպես նա՛յ, եվրոպ․ լեզուներով հրատարակվող գիտ․ պարբե– րականների։ Բազմիցս այցելել է Սովե– տական Հայաստան։ Երկ․ Հեթում պատմիչ, հեղինալ «Ծաղիկ պատ մութե անց> Արևելյան Աշխարհի» գրքին, «Անահիտ», Փարիզ, 1939։ La corcidie et la satire en Armenie։ Baronian et Odi in, Venise, 1960; L՝etat de la langue armenieane au Vе siecle, Venise, 1967․ Ռ․ Իշխանյան
ՖԵՏԻՏՎԱՆԳԵՐ, Ֆոյխտ վանգեր (Feuchtwanger), Լիոն (7․7․1884, Մյուն– խեն –21․12․1958, Լոս Անջելես;, գերմա– նացի գրող։ Ստացել է բանասիրական կրթություն Մյունխենում և Բեռլինում։ Փիլ․ գիտ․ դ–ր (1907)։ Զբաղվել է լրագրու– թյամբ, թատերական քննադասությամբ։ Ֆ–ի հակապատերազմական (1914–18) տրամադրություններն են արտահայտված էսքիլեսի «Պարսիկներ», Արիստոֆանի «Խաղաղություն» գործերի մշակհւմներում (1917, 1918), «Ռազմագերիների» (1919) և այլ պիեսներում։ 1933-ին տարագրվել է Գերմանիայից, ապրել Ֆրանսիայում, մասնակցել է մշակույթի պաշտպանու– թյան միջազգային շարժմանը, %․ Բրեդե– լի և Բ․ Բրեխտի հետ խմբագրել ԷՄոսկվա– յում հրատարակվող «Դաս Վորտ» («Das Wort», 1936–39) հանդեսը։ Սովետական Միություն այցելելուց հետո գրել[ է «Մոսկ– վա 1937» (1937) գիրքը։ Կյանքի վերշին տարիներին ապրել է ԱՄՆ–ում։ Ֆ–ի ստեղծագործության հիմնական խնդիրը՝ գործողության և փիլ․ հայեցո– ղության երկընտրանքը, որ առաշին ան– գամ ի հայտ է եկել «Թոմաս Վենդտ» (1920) «դրամատիկական վեպւսմ», շա– րունակվել է «Հրեա Զյուսը» (1920–22, հրտ․ 1925), «Տգեղ դքսուհին» (1923) պատ– մավեպերում։ 1930-ին հրատարակվել է Ֆ–ի «Սպասասրահ» եոերգության 1-ին մասը՝ «Հաջողություն» վեպը, ապա հա– ջորդաբար՝ «Օպենհայմների ընտանիքը» (1933, հայ․ հրտ․ 1941, ավելի ուշ հրտ․ «Օպերմանների ընտանիքը»), «Արտաք– սում» (1939) վեպերը։ Հովսեփոս Փլավի– ոսի մասին գրված պատմ․ եռէրգության («Հրեական պատերազմը», 1932, «Որդի– ները», 1935, «Կգա օրը», 1942) հ|իմնական խնդիրը անհատի խնդիրն է, որը, մար– դասիրական հոգևոր արժեքներ մարմնա– վորելով, որոշակի վերաբերմունք ունի ժո– ղովրդի և սոցիալ․ պրակտիկայի նկատ– մամբ։ Ֆ–ի պատմավեպերին բնորոշ է խիստ արդիական ենթաւոեքստը («Կեղծ Ներոնը», 1936)։ «Լաուտենզակ եղբայր– ները» (1943) վեպում պատկերված ֆա– շիստ․ հեղաշրջման նախօրեի իրական պատմ․ դեմքերն ու դեպքերը Է4 ավելի կոնկրետություն ու խորություն են հա–
