սփ «Արքայազն Ֆրիդրիխ Հոմբուրգցի»), Լորենզաչչո (Մյուսեի «Լորենզւպչո»), Ռյուի Բլազ (Հյուգոյի «Ռյուի Բլազ») ևն։ 1943-ից նկարահանվել է կինոյում։ Ռոմանտիկական կերպարներ է ստեղծել «Ապուշը» (իշխան Միշկին), «Զուլիետ կամ Երագների բանալին» և այլ ֆիլմերում։ Մեծ հաջողություն է ունեցել ուժեղ, կենսուրախ մարդկանց դերերում՝ Ֆաբյիցիո («Պարմի մենաստանը»), երիտաււարդ Ֆաուստ («Սատանայի գեղեցկությունը»), առավել նշանակալից էր Ֆանֆան >յուլ– պանի դերակատարումը («Ֆանֆան Տյուլ– պան», 1952)։ Նկարահանվել է նաև «Կարմիրն ու սևը» (ժյուլիեն աւրել), «Մոնպառնաս 19»* «Մեծ զորախաղ ւր» և այլ կինոնկարներում։
ՏԻԼԻՊԻՆՆԵՐ, Ֆիլիպինների Հանրապետություն (տագալ ւրեն՝ Republika fig Pilipinas, անգլ․ Republik of the Philippines) յ^ովանդավություն 1․ Ընդհանուր տեղեկություններ 658 II․ Պետական կարգըt 658 III․ Բնությունը ․․․ t 658 IV․ Բնակչությունը ․․․ ․․․․․․ 658 V․ Պատմական ակնարկ ․ ․ •,․ 658 YI․ Քաղաքական կուսակցություն– ները, արհմիությունները և այլ հասարակական կազմա– կերպությունները ․․ ․․․․․ 659 VII․ Տնաեսաաշխարհագրական ակ– նարկ t․ ,t․ •t, 659 VIII․ Զինված ուժնրը ․%․․․ ․ ․․․․ 659 IX․ Բժշկաաշխարհագրական բնու– թագիրը t 659 X․ Լուսավորությունը t 660 XI․ Մամուլը, ռադիոհաղորդումնե– րը, հեռուստատեսությունը 660 XII․ Գրականությունըt 660 XIII․ ճարտարապետությունը և կեր– պարվեստը ․․․․ ․․․ ․․․․ 660 XIV․ Երաժշտությունը t 660 XV․ Թատրոնը t 661 XVI․ Կինոն t 661 I․ Ընդհանուր տեղեկություններ Ֆ․ պետություն է ՝՝տվ–Արլ․ Ասիայում, Ֆիլիպինյան արշիպելագի կղզիներում, Խաղաղ օվկիանոսի արմ․ մասում։ Ընդ– գրկում է ավելի քան 7000 կղզի, առավել խոշորներն են (երկրի տարածքի 96$)-ը)4 Լուսոն, Մինդանաո, Սամար, Նեգրոս, Պալավան, Պանայ, Մինդորո, Լեյտե, Սե– բու, Բոհոլ, Մասբատե։ Տարածությունը 300 հզ․ կԱ2 Է, բն․4 մոտ 52 մլն (Ո83)։ Մայրաքաղաքը՝ Մանի լա։ Վարչական ւրեն բաժանվում է 74 նահանգի։ Քարտեզը տես 672-րդ Էջից հետո՝ ներ– դիրում։ II․ Պետական կարգը Ֆ․ հանրապետություն Է։ Սահմանա– դրությունը վավերացվել է 1973-ին։ Պե– տության գլուխը պրեզիդենտն է, որի ձեռ– քում փաստորեն կենտրոնացված են օրենսդիր և գործադիր իշխանությունները։ Օրենսդիր իշխանության մարմինը Ազգ․ ժողովն է, որը կրում է ձևական բնույթ։ Գործադիր իշխանության մարմինը Մի– նիստրների կաբինետն է՝ պրեմիեր մի– նիստրի գլխավորությամբ։ III․ Բնությունը Ֆիլիպինյան կղզիները (երկարությու– նը․՝ ավելի քան 1800 կմ) խաղաղօվկիա– նոսյան գեոսինկլինալային գոտու արմ․ մասի կղզիների աղեղի մի օղակն են։ Մակերևույթի մոտ 3/4-ը զբաղեցնում են լեռներն ու սարավանդները։ Լեռնաշըղ– թաների միջին բարձրությունը մոտ 2000 й է, առավելագույնը՝ 2954 մ (Ապո հրաբու– խը՝ Մինդանաո կղզում)։ Ֆ–ում կան ավելի քան 10 գործող և բազմաթիվ հանգած հրաբուխներ։ Ափագծերը չափազանց կտրտված են։ Ընդերքը հարուստ է պղնձի, նիկելի, կոբալտի, քրոմիտների, սնդիկի, երկաթի, մանգանի պաշարներով։ Կան նաև ածխի, բնական գազի հանքավայ– րեր։ Կլիման հասարակածային է, հս–ում՝ մերձհասարակածային, մուսսոնային։ Օդի ջերմաստիճանը ծովեզերքին ամ– բողջ տարվա ընթացքում գրեթե նույնն է (24–28°С), բայց ըստ բարձրության նվա– զում է (մինչև 15–17°С)։ Տեղումներն արմ․ լանջերին տարեկան մինչև 3000–4000 гէս են, հողմատակ արլ․ լանջերին՝ 1000 է/է/-ից պակաս։ Աշնանը հաճախակի են թայֆուն– ները, որոնք երբեմն մեծ վնաս են պատ– ճառում ։Գետերը կարճ են, սահանքավոր, ունեն պոտենցիալ մեծ հիդրոռեսուրսներ։ Հո– ղածածկույթում գերակշռում են լատերի– տային տիպի կարմրահողերն ու դեղնա– հողերը։ Ֆ–ի տարածքի 46%-ը ծածկված է անտառներով, ծովեզերքին կան մանգլի մացառուտներ։ Ֆ–ում խոշոր կաթնասուն– ներ չկան․ հանդիպում են կապիկներ, լեմուրներ, թռչող շներ, մանր եղջերու– ներ, ֆիլիպինյան բրդաթևիկ, անտառա– յին կատու։ Կան շատ թռչուններ և սողուն– ներ (այդ թվում՝ պիթոններ)։ IV․ Բնակչությունը Կազմված է ֆիլիպինցիներ ընդհանուր անվամբ կոչվող, ազգակից լեզուներով ու բարբառներով խոսող ավելի քան 90 ազ– գություններից, որոնցից առավել խոշոր– ներ են վիսայյաները (2/5-ը), աագաչնե– րը (1/5-ը), իլոկները, բիկոլները, մորո– ները և այլք։ Բնակվում են նաև չինացի– ներ։ Պաշտոն, լեզուներն են տագալերե– նը (տագալոգ) և անգլ․։ Տիրապետող կրո– նը կաթոլիկությունն է, կան մահմեդա– կաններ։ Բնակչության միջին խտությունը 1 կմ2 վրա 166 մարդ է, քաղաքային բնակ– չությունը՝ մոտ 40%։ Նշանսփալի մասը կենտրոնացած է Մեծ Մանիլայում։ V․ Պատմական ակնարկ Հնագիտորեն Ֆ․ թույլ են ուսումնասիր– ված։ Նոր քարեդարյան հուշարձանները շատ գիտնականներ կապում են Ասիայից Ֆիլիպինյան արշիպելագ հվ․ մոնղոլոիդ– ների ներթափանցման հետ, որոնք մ․ թ․ ա․ II հազարամյակում մասամբ ձուլ– վել են նեգրաավստրալոիդ տեղաբնիկ– ների հետ։ Հետագա գաղթերը մ․ թ․ ա․ I հազարամյակում տեղի են ուզեցել Հընդ– կաչինից, ավելի ուշ՝ Ինգոնեզիւևյից։ XIV– XV դդ․ Ֆ․ է ներթափանցել մահմեդակա– նությունը։ 1521-ին Մագելանո արշավա– խումբը հայտնաբերել է Ֆիլիպրնյան կըղ– զիները, մինչև 1572-ը իսպանացիները զավթել են Ֆ–ի հս․ և կենտր․ մասի գլխ․ կղզիների առափնյա շրջանները։ Իսպ․ հսկողություն է հաստատվել նաև արշի– պելագի ներքին շրջանների վրա։ Ֆ–ի բնակչությունը բազմիցս ապստամբել է (1639, 1649-50, 1660-61, 1744 ևն) գա– ղութարարների դեմ։ XIX դ․ ֆ–ում ձևա– վորվել է Եվրոպայում կրթություն ստացած և դեմոկրատ, գաղափարներով տոգորված մտավորականություն, որը հակդես է եկել քաղ․ ռեֆորմների իրականացման պրո– պագանդայով։ Ռեֆորմների կողմնակից– ները (Խ․ Ռիսաչ, Մ․ դել Պիլար և ուրիշ– ներ) ստեղծել են հայրենասիրական առա– ջին կազմակերպությունները և մամուլի օրգանները։ 1892-ին քաղաքային չքավո– րության միջավայրում առաջացել է Կա– տիպունան հայրենասիրական գաղտնի կազմակերպությունը։ 1896-ի օգոստ․ 23-ին Կատիպունանի կոչով սկսվել է հակա– իսպ․ ապստամբություն։ 189^ի մարտի 22-ին ապստամբները հռչակել են անկախ հանրապետություն, որը գոյատևել է մին– չև դեկտեմբեր։ 1898-ին ԱՄՆ պատերազմ սկսեց իսպ․ գաղութները նվաճելու նպա– տակով (տես Իսպանա–ամերիկյան պա– տերազմ /898), որը նպաստեց Ֆ–ում ազատագր․ պայքարի ծավալմսյնը։ 1898-ի հունիսին երկրորդ անգամ հռչակվեց Ֆ–ի անկախությունը (այդ օրն այժմ նշվում է որպես Ֆ–ի պաշտոնական տոն), ֆիլի– պինյան բանակը համարյա ամենուր իսպ․ զորքերին հարկադրեց անձնատուր լինել։ Սեպտ․ 15-ին բացվեց հեղավւոխ․ կոնգրե– սը, որը մշակեց և ընդունեց Ֆիլիպիննե– րի Հանրապետության սահմանադրությու– նը։ 1898-ի դեկտ․ 10-ին ԱՄՆ–ի կառա– վարությունը, անտեսելով Ֆ–ի հռչակս^ անկախությունը, Իսպանիայի հետ կնքե{ հաշտության պայմանագիր, որով Իսպա– նիան 20 մլն դոլլարով Ֆ․ «զիջում էր» ԱՄՆ–ին։ Առաջին համաշխարհային պատերազ– մից (1914–18) հետո Ֆ–ում սկսել է ձևա– վորվել տեղական խոշոր բուրժուազիա, աճել բանվոր դասակարգը։ Հոկտեմբեր– յան սոցիալիստ, մեծ հեղափոխության ազդեցությամբ Ֆ․ են թափանցել կոմու– նիստ․ գաղափարներ, ստեղծվել է մարք– սիստ․ առաջին խումբը, որը 1924-ին ձևա– վորվել է իբրև բանվ․ կուսակցություն։ 1929–31-ին տեղի են ունեցել բանվ․ ե Տեսարան Մաէփլայից
