ուսումնասիրման միջազգային կագմա– կերպության փոխպրեզիդենտ (196^–ից)։ Կենսաֆիզիկոսների միջազգային կազ– մակերպության խորհրդի ա՚ւդամ (1961-ից), Աստղագնացության միջազգա– յին ակադեմիայի իսկական անդաւ], մի շարք երկրների ԳԱ պատվավոր անլամ։ ՍՍՀՍ պետ․ մրցանակ (1949, 1951, 1978, ետմահու)։ Պարգևատրվել է Լենինի 2 շքանշաններով։
ՖՐԱՆԿ իլյա Միխայլովիչ (ծն․ 1)08), սովետական ֆիզիկոս, ՍՍՀՍ ԳԱ ակա– դեմիկոս (1968)։ Գ․ Մ․ Ֆրանկի եղբայ– րը։ Ավարտել է Մոսկվայի համալսսրա– նը (1930)։ 1930–34-ին աշխատել է Օպ– տիկայի պետ․ ինստ–ում, 1934–7(-ին՝ ՍՍՀՄ ԳԱ ֆիզիկայի ինստ–ում։ Սիջու– կային հետազոտությունների միացյալ ինստ–ի նեյտրոնային ֆիզիկայի լ սբո– րատորիայի կազմակերպիչ և դիրեէ տոր (1957-ից)։ Մոսկվայի համալսարանի պրոֆեսոր (1940-ից)։ Աշխատանքները վերաբերում են ֆիզիկ․ օպտիկայ]ւն և միջուկային ֆիզիկային։ 1937-ին Ի Ե․ Տամմի հետ միասին բացատրել է Վա– վիւով–Չերենկովի էֆեկւոը։ Այս աշխա– տանքի համար Ի․ Ե․ Տամմի և Պ․ Ա․ Չերենկովի հետ արժանացել է նոբեյան մրցանակի (1958)։ Վ․ Լ․ Գինզբուրգի հետ առաջինն է դիտարկել անցումային ճսոա– գայթումը։ Զարգացրել է Դուցչերի էֆեկաի տեսությունը։ Լ․ Վ․ Գրոշևի հետ ւիորձէ բով հետազոտել է 7-Քվանտներից էլեկտ ւոն– պոզիտրոն զույգերի առաջացման ւրե– վույթը։ Ունի թեթև միջուկների հետ կապ– ված ռեակցիաների հետազոտման մի շարք աշխատանքներ։ Առաջարկել և մշա– կել է նեյտրոնների տարածումը հետազո– տելու իմպուլսային մեթոդ և հայանա– գործել, այսպես կոչված, նեյտրոնների դիֆուզիոն հովացումը։ ՍՍՀՍ պետ․ մըր– ցանակ (1946, 1954, 1971)։ Ս․ Ի․ Վավիւովի անվ․ ոսկե մեդալ (1980)։ Պարգևատրվել է Լենինի 3 շքանշանով։ ՖՐԱՆ4 (Franck) Ջեյմս (1882-1964), գերմանացի ֆիզիկոս։ 1921–34-ին4 Գյո– թինգենի համալսարանի պրոֆեսոր և ֆիզիկայի ինստ–ի դիրեկտոր։ Իշխա– նությունը ֆաշիստներին անցնե ;ուց հետո հեռացել է Գերմանիայից․ 1934– 1935-ին աշխատել է Կոպենհագենում, ապա տեղափոխվել ԱՄՆ։ 1935–38-ին՝ Ջ․ Հոպկինսի (Բալթիմոր), 1938–47-ին՝ Չիկագոյի համալսարանների պրոֆեսոր։ Աշխատանքները վերաբերում են ատո/ա– յին և միջուկային ֆիզիկային, մոլեկուլա– յին սպեկտրոսկոպիային, ֆոտոսինթե– զին։ 1913-ին, Գ․ Հերցի հետ համաաեղ, փորձերով հետազոտել է էլեկտրոնն ւրի հարվածներով սնդիկի ատոմների գրգըռ– ման և իոնացման երևույթը (տես Ֆրանկ– Հերցի փորձ)։ Այդ հետազոտությունը (նոբելյան մրցանակ, 1925) դարձել է ատոմների էներգիայի ընդհատուն մա– կարդակների գոյության ապացույց և հաս– տատել Բորի ատոմի տեսությունը։ Ձևա– կերպել է այսպես կոչված, Ֆրանկ–Կոն ւո– նի սկզբունքը (ատոմների հարաբերական դիրքի և արագությունների պահպանումը մոլեկուլների էլեկտրոնային անցումների դեպքում)։ 1945-ին հանդես է եկել ատոմա– յին ռումբի օգտագործման դեմ։ Մի շարք ակադեմիաների ու գիտական ընկերու– թյունների, այդ թվում նաև Լոնդոնի թա– գավորական ընկերության անդամ (1964) և ՍՍՀՄ ԳԱ արտասահմանյան թղթակից անդամ (1927)։
ՖՐԱՆԿ (Franck) Ս և զ ա ր Օգյուստ (1822–1890), ֆրանսիացի կոմպոզիտոր և երգեհոնահար։ Ծագումով՝ բելգիացի։ XIX դ․ 2-րդ կեսի երաժշտ․ ռոմանտիզմի ներկայացուցիչներից է։ Գրել է սիմֆոնիա (1888), «էոյաններ» (1876), «Անիծված որսորդը» (1882) սիմֆոնիկ պոեմները, «Զիներ» պոեմը (1884) և «Սիմֆոնիկ վա– րիացիաներ» (1885) դաշնամուրի և նվա– գախմբի համար, «Քավություն» (սիմֆո– նիա–պոեմ, 2-րդ խմբ․ 1874), «Երանության պատվիրանները» (1869–79) օրատորիա– ները, կամերագործիքային, դաշնամուրա– յին, երգեհոնային ստեղծագործություն– ներ։ Հեղինակ է նաև «Հուլդա» (1885, բեմ․ 1894), «Գիզել» (ավարտել են վ․ դ’էնդին, է․ Շոսսոնը և ուրիշներ, բեմ․ 1896) օպերաների։ Գրկ․ Рогожина Н․, Сезар Франк, М․, 1969․
ՖՐԱՆԿ (ֆրանս․ franc), 1․ Ֆրանսիայի դրամական միավորը*, հավասար է 100 սանտիմի։ Ֆ․, որը պարունակում էր 0,29032258 գ զուտ ոսկի, շրջանառել է 1799–1914-ը։ Հետագայում նրանում ոս– կու պարունակությունը բազմիցս կրճատ– վել է։ 1960-ի հունվ․ 1-ից սահմանվել է նոր Ֆ․, որը հավասար է նախկին 100 Ֆ–ի։ Ֆրանս․ Ֆ․ Ֆրանսիայի անդրծովյան դե– պարտամենտների անդրծովյան տիրույթի (Սեն Պիեռ և Միքելոն կղզիներ) և Մոնա– կո իշխանության դրամական միավորն է։ ՍՍՀՄ պետբանկի 1986-ի փետրվարի 16-ի կուրսով 100 ֆրանս․ Ֆ․=10 ռ․ 17 կ․։ 2․ ԿՖԱ (Աֆրիկյան ֆրանս․ գաղութնե– րի Ֆ․) և ԿՖՊ (Խաղաղօվկիանոսյան ֆրանս․ գաղութների Ֆ․) Ֆ–ները սահման– վել են 1945-ին՝ Ֆ–ի գոտում (տես Վաչյու– աային գուոիներ) ընդգրկված երկրների համար։ 1960-ից ԿՖԱ Ֆ․ կոչվում է ֆի– նանս․ աֆրիկ․ ընկերակցության ֆրանկ, իսկ ԿՖՊ Ֆ․ 1967-ից՝ Խաղաղ օվկիանո– սում ֆրանս․ գրասենյակների Ֆ․։ Առա– ջինը Բենինի, Փղոսկրի ափի, Բուրկինա– Ֆասոյի, Գաբոնի, Կամերունի, Կոմոր– յան կղզիների, Կոնգոյի, Նիգերի, Սենե– գալի, Տոգոյի, Կենւորոնա–Աֆրիկյան Հանրապետության, Չադի, իսկ երկրոր– դը՝ Նոր Կալեդոնիայի, ֆրանս․ Պոլի– նեզիայի և Ուոլլիս ու Ֆուտուն կղզիների դրամական միավորն է։ 3․ Զիբութիի, Վանուատուի դրամական միավորը։ 4․ Բելգիայի, Շվեյցարիայի, Լյուքսեմ– բուրգի, Լիխտենշտայնի, Մալիի և մի քանի այլ երկրների դրամական միավորը։ 5․ Մանրադրամ Մարոկկոյում։
ՖՐԱՆԿԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, առաջին խոշոր քաղ․ միավորումը Եվրոպայում, վաղ միջնադարում, V դ․ վերջին–IX դ․ կեսին։ Ֆ․ պ–յան կազմավորմանը նպաս– տել է Մերովինգների տոհմից Իւոդվիգ /-ի (481–511) գլխավորությամբ սալիա– կան ֆրանկների կողմից Գալիայի հռոմ․ վերջին տիրույթների նվաճումը։ Ֆրանկ– ները նվաճել են ալեմանների տիրույթն^ րը Հռենոսում (496), վեստգոթերի հողե– րը Աքվիտանիայում (507) ևն։ 534-ին Ֆ․ պ–յանն է միացվել Բուրգունդիան, 536- ին՝ Պրովանսը։ Մերովինգների պետու– թյունը վաղանցիկ քաղ․ միավորում էր (Խլոդվիգ I-ի մահից հետո ]նրա չորս որդիները Ֆ․ պ․ բաժանել են միմյանց միջև՝ միավորվելով միայն նվաճումների ժամանակ)։ Միատարր չէր նաև պետու– թյան հասարակական կարգը։ Հս․ մար– զերում, ուր գերակշռում էին գերմ․ ցե– ղերը, VI–VII դդ․ տիրապեւոել են համայն– քային հարաբերությունները, Սենի և Սոմ– մի միջագետքում ձևավորվում (էին ֆեոդ, հարաբերությունները։ Ֆ․ պ–յան հվ–ում պահպանվել են ուշ անտիկ հարաբերու– թյունների տարրերը՝ ստրուկների և կո– լոնների շահագործմամբ։ Գերագույն օ– րենսդիր, ռազմ․և գործադիր իշխանու– թյունն աստիճանաբար կենտրոնացել է ժառանգական թագավորների ձեռքին, որոնցից յուրաքանչյուրը գլխավորել է Ֆ․ պ–յան հիմն, մասերից որևէ մեկը՝ Ավստր– ազիան, Նեյստրիան, Բուրգունդիան։ Դա– գոբերտ I թագավորի (629–63$) մահից հետո թագավորական իշխանությունն ան– կում է ապրել։ Պետ․ գործերը վճռել են ւէայորդոմները։ Ֆ․ պ–յան միավորման ա– ռաջին փորձը կատարել է Ավահրազիայի մայորդոմ Պիպին Հերիստալ<յին (մահ․ 714-ին), որին ճանաչել են նաև Նեյստ– րիայի և Բուրգունդիայի մէսյորւլոմ։ Նրա որդին՝ Կարլոս Մարտելը (մայորդոմ 715– 741-ին), դարձյալ վերամիավորել է Մե– րովինգների տիրապետությունը թոթա– փած Թյուրինգիան, Ալեմաննիան և Բա– վարիան, վերականգնել է իշխանությու– նը Աքվիտանիայի և Պրովսէնսի նը– կատմամբ։ 732-ին Պուատիեի մոտ հաղ– թելով արաբներին՝ Կարլոս Մարտելը կանգնեցրել է արաբների Էքսպանսիան Արմ․ Եվրոպայում։ Կարլոս Մաոտելի որ– դին՝ Պիպին Կարճահասակը, ՀԴոմի պա– պի աջակցությամբ իրեն հռչակէե է (751) Ֆ, պ–յան թագավոր՝ հիմնելով ԿաոուԻնգ– ների դինաստիան։ Ֆ․ պ․ առավելագույն հզորության հասել է Պիպինի որդի Կա ր– չոս Մեծի (768–814) օրոք։ 800-ին Կար– լոս Մեծը հռչակվել է կայսր, դա մի փորձ էր վերականգնելու Արմ․ Հռոմ․ կայսրու– թյունը։ VIII դ–IX դ․ սկզբին տնտեսու– թյան տիրապետող ձևը դարձել է խոշոր հայրենական կալվածքը։ Տիրապետող դասակարգի միջավայրում ձևավորվել է վասաւիաեաը։ Կարլոս Մեծի որդին՝ Լյու– դովիկոս Բարեպաշտը (814–840), չկա– րողացավ պահպանել պետության միաս– նությունը։ 843-ին, Վերդենի պայմանագը– րով, Ֆ․ պ․ բաժանվել է երեք թագավո– րության, որոնք կանխորոշել են Ֆրան– սիայի, Գերմանիայի և Իտալիայի սահ– մանները։ Ֆ․ պ–ում զարգացել են երկ– րագործությունը, արհեստները, ընդլայն– վել է արտաքին առևտուրը, տիրապետող դասակարգի միջավայրում աճել է հետա– քրքրությունը կրթության, գրականության, գիտության նկատմամբ («Կարոլինգյան վերածնունդ», տես Կարուինգյան ար– վեստ)։ Գրկ․ Էնգելս Ֆ․, Ընտանիքի, սասնավոր սեփականության և պետության ծագումը, Ե․, 1965։ Ն ու յ ն ի, Франкский период, Маркс К․ и Энгельс ф․, Соч․, 2
