ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈԻԹ6ՈԻՆ Ընդհանուր բնութագիր Հայկ․ ՍՍՀ տնտեսությունը բաղկացու– ցիչ մասն է ՍՍՀՄ միասնական ժողտնտ․ համալիրի, որն ընդգրկում է հանրային արտադրության, բաշխման ու փոխանա– կության բոլոր օղակները երկրի տարած– քում։ Դրա ղեկավարումն իրականացվում է տնտ․ և սոցիալ․ զարգացման պետ․ պլանների հիման վրա՝ հաշվի առնելով ճյուղային ու տարածքային սկզբունքնե– րը, կենտրոնացված կառավարումը զու– գակցելով ձեռնարկությունների, միավո– րումների և մյուս կազմակերպություննե– րի տնտ․ ինքնուրույնության ու նախա– ձեռնության հետ։ Ընդ որում, ակտիվորեն օգտագործվում են տնտ․ հաշվարկը, շա– հույթը, ինքնարժեքը, տնտ․ մյուս լծակ– ներն ու խթանները։ Հայկ․ ՍՍՀ տնտ․ համակարգի հիմքն արտադրության միջոցների սոցիալիստ, սեփականությունն է՝ պետ․ (համաժողո– վըրդական) և կոլտնտեսային կոոպ․ սե– փականության ձևով։ Այն ձևավորվել ու հաստատվել է սովետական կարգերի հաղ– թանակից և սոցիալիզմ կառուցելուց հե– տո։ Արտադրության հիմնական միջոցնե– րի ազգայնացմամբ հիմք դրվեց սոցիա– լիստ․ տնտեսաձևին, պայմաններ ստեղծ– վեցին արտադրողական ուժերի անար– գել, համակողմանի զարգացման և նոր, սոցիալիստ, արտադր․ հարաբերություն– ների սկզբնավորման ու ձևավորման հա– Աղ․ 1 ՀՍՍՀ բնակչության սոցիալ․ կազմը (%-ներով) Սոցիալական խմբեր 1926 1939 Բանվոր–ծառայողներ 12,7 31,2 Կոլանաեսային գյուղացիներ Ա կոոպերացված արհես– տավորներ 0,1 63,4 Մենատնտես գյուղացիներ և չկոոպերացված արհեստա– վորներ 76,2 3,6 Կապիտալիստական տարրեր, 7,6 – այդ թվում՝ կուլակներ 6,5 – այլ խմբեր 3,4 1,8 մար։ Արդեն 1930-ական թթ․ վերջին, սո– ցիալիստ․ ինդուստրացման, մանր գյու– ղաց․ տնտեսությունների համատարած կո– լեկտիվացման շնորհիվ ապահովվեց սո– ցիալիզմի հաղթանակը և արմատապես ՀՍՍՀ մեկ օրը Աղ․ 3 1940 1960 1970 1980 1985 Օրական միջինը Արդ․ արտադրանքի կարևոր տեսակների թողար– կում էլեկտրաէներգիա, մլն կվա․ժ 1,1 7,5 16,7 36,8 40,8 Հանքային պարարտանյութ (100 % սննդանյութերի հաշվարկով) t 112 140 216 222 Կոշիկ, հզ․ զույգ 3 15 28 38 50 ժամացույց, հզ․ հատ – 4,2 8,9 13,7 13,0 Գուլպա, հզ․ զույգ 26,8 87,7 115,1 190,2 247,7 Տրիկոտաժե սպիտակեղեն, հզ․ հատ 5,6 57,7 122,0 180,6 177,0 Տրիկոտաժե վերնազգեստ, հզ․ հատ 2,7 5,0 42,3 46,4 87,4 Երկաթուղային տրանսպորտով առաքվող բեռներ, հզ․ m 3,9 17,4 29,1 52,9 53,7 Ուղևորներ, հզ․ մարդ – 4,4 10,1 15,0 9,6 Ընդհանուր օգտագործման ավտոմոբիլային տը– րանսպորտով բեռների Փոխադրում, հզ․ m 0,2 75,4 68,5 208,5 256,2 Ընդհանուր օգտագործման ավտոմոբիլային տը– րանսպորտով ուղևորների փոխադրում, հզ․ մարդ 9,0 250,3 683,0 1021,3 1130,7 Օդային տրանսպորտով փոխադրվել են ուղևոր– ներ, մարդ 409 1855 3173 3719 Առաքվել է նամակ, թերթ, ամսագիր, ծանրոց, դրամ, թոշակների վճարում, հեռագիր, հզ․ 154,6 325,4 811,2 1197,5 1290,1 Շահագործման է հանձնվել բնակելի տների ընդ– հանուր (օգտակար) մակերես, հզ․ մ2 0,5 2,5 3,6 2,7 3,1 Պետ․ և կոոպ․ առևտրի մանրածախ ապրանքաշրջա– նառություն (համապա տասխան տարիների գնե– րով), մլն ռ․ 0,3 1,4 3,5 7,2 8,6 փոփոխվեց բնակչության սոցիալ․ կազմը (տես աղ․ N« 1)։ 1930-ական թթ․ վերջերին Սովետական Հայաստանի էկոնոմիկայի գրեթե բոլոր բնագավառներում հաստատվեց արտա– դրամիջոցների հասարակական սեփակա– նությունը, և սոցիալիստ, տնտեսության բաժինը կազմեց շուրջ 99%։ «Միայն սո– ցիալիզմը,– գրել է Վ․ ի․ Լենինը,– հնա– րավորություն կտա արդյունքների հա– սարակական արտադրությունն ու բաշխու– մը լայնորեն տարածել և գիտական նկա– տառումներով իսկապես ենթարկել այն նպատակին, թե ինչպես բոլոր աշխատա– վորների կյանքը դարձնել առավել հեշտ և նրանց բարեկեցության հնարավորու– թյուն ընձեռել։ Միայն սոցիալիզմը կարող է իրականացնել դա» (Երկ․ լիակտ․ ժող․, հ․ 36, էջ 487)։ Հայկ․ ՍՍՀ Ժողտնտեսության կառավա– րումը, ինչպես ՍՍՀՄ միասնական ժող– տնտ․ համալիրինը, իրականացվում է դեմոկրատական ցենտրալիզմի սկզբուն– քով։ Այն ընդգրկում է արտադրության, բաշխման, փոխանակության և սպառման պրոցեսները, հնարավորություն ընձե– ռում ամբողջ հասարակության մասշտա– բով կենտրոնացնելու տնտ․ կառավար– ման կարևորագույն ֆունկցիաները և միա– ժամանակ ենթադրում ձեռնարկություննե– րի, մյուս տնտ․ օղակների հարաբերական տնտ․ ինքնուրույնություն։ Տնտ․ զարգաց– ման շարժիչ ուժ է դարձել սոցիալիստ, մրցությունը։ 1985-ին սոցմրցության բո– լոր ձևերում ընդգրկված էր 1,2 մլն–ից ավելի մարդ, որոնցից 600 հզ․ մասնակ– ցում էր կոմունիստական աշխատանքի համար շարժմանը։ Հաղթողի կոչման հա– մար պայքարում էին շուրջ 1,2 հզ․ ձեռնար– կություն ու կազմակերպություն, 8 հզ․ արտադրամաս, բաժին ու բաժանմունք, 18 հզ․ բրիգադ։ ՀՍՍՀ 10 անգամ անընդ– մեջ հաղթող է ճանաչվել համամիութենա– կան սոցմրցության մեջ (1985)։ Հայկ․ ՍՍՀ–ում հետևողականորեն կեն– սագործվում են ՍՍՀՄ պարենային, էներ– գետիկ, ժողտնտեսության քիմիացման, ժող․ սպառման ապրանքների արտադրու– թյան ու սպասարկման ոլորտի զարգաց– ման, գյուղատնտ․ աշխատանքը ինդուս– տրիալ աշխատանքի տարատեսակի վե– րածելու, մեքենաշինության վերելքի ծրա– գրերը։ ՍՄԿԿ երկարաժամկետ տնտ․ ստրատեգիայի գործնական իրականաց– ման պատասխանատու փուլը, ինչպես ՍՍՀՄ տնտ․ բոլոր շրջանների, այնպես էլ ՀՍՍՀ–ի համար XI 1-րդ հնգամյակն է, որի գլխ․ խնդիրը գիտատեխ․ առաջադիմու– թյան արագացման, արտադրության տեխ․ վերազինման ու վերակառուցման, ար– տադր․ պոտենցիալի արդյունավետ օգ– տագործման, կառավարման համակարգի, տնտ․ մեխանիզմի կատարելագործման հի– Արդյունաբերության համախառն արտադրանքն նության ձևերի (%-ներով) ըստ Աղ․ 2 ս է ф ա կ ա– 1913 1928 1940 1945 1950 1970 1985 Ամբողջ արդյունաբերություն 100 100 100 100 100 100 100 Սոցիալիստ, արդյունաբերու– թյուն՝ ընդամենը – 76,9 100 100 100 100 100 Պետ․ արդյունաբերություն – 65,2 77,7 74,2 83,9 98,5 99,0 Կոոպերատիվ արդյունաբերու– թյուն – 11,7 22,3 25,8 16,1 1 ,5 1,0 Կապիտալիստ, և մանր մասնա– վոր արդյունաբերության 100 23,1 ~ “*
