զարգացումը պլանավորելու ու կառավա– րելու ուղղությամբ։ Արդեն 1927-ին Հա– յաստանի տեղական սովետների տնօրի– նության տակ կային 31,5 եզ․ ռ․ հիմնա– կան ֆոնդեր ունեցող 21 ձեռնարկություն, որոնք ընդգրկված էին ժողտնտեսության զարգացման ընդհանուր պլանի մեջ։ Հա– յաստանի տեղական արդյունաբերությու– նը հիմնականում ձևավորվեց 1-ին հըն– գամյակի տարիներին։ 1934-ին ստեղծվեց տեղական արդյունաբերության ժողկոմի– սարիատ, որը նպաստեց տեղական արդ– յունաբերության ընդլայնմանը և նախա– պատերազմյան ժամանակաշրջանում դար– ձավ Հայաստանի էկոնոմիկայի զարգաց– ման կարևոր գործոն։ Տեղական արդյունա– բերության զարգացման հետ նրա ձեռնար– կությունների մի մասն աստիճանաբար միավորվում է համապետ․ արդյունաբե– րության համակարգին։ Այդ պրոցեսն էլ ավելի ինտենսիվացավ հետագա տարի– ներին, որի հետևանքով ՀՍՍՀ–ում ստեղծ– վեցին մի շարք արդ․ ինքնուրույն ճյու– ղեր և դրանք կառավարող միութենական– հանրապետական ու ընդհանուր միութե– նական գերատեսչություններ։ ՀՍՍՀ տե– ղական արդյունաբերությունը շարունա– կեց զարգանալ Հայրենական մեծ պատե– րազմի տարիներին, երբ Երևանում շա– հագործման հանձնվեցին քլորակրի գոր– ծարանը, սայլապատրաստման ֆաբրի– կան, հատուկ արտադրամասեր՝ Լենինա– կանի ու Երևանի մեխանիկական գործա– րաններում, 28 արտադրամաս Երևանի, Լենինականի ու Կիրովականի քաղարդ– կոմբինատներում, 42 արտադրամաս՝ շըրշ– արդկոմբինատներում ևն։ Այդ ժամանա– կամիջոցում տեղական արդյունաբերու– թյան ձեռնարկություններում յուրացվեց 60 նոր արտադրատեսակ (զինամթերք, կա– պի միջոցներ, հրանոթային ինժեներա– կան հակաօդային պաշտպանության, հա– կաքիմ․ առարկաներ ևն)։ Հետպատերազմյան տարիներին տեղա– կան արդյունաբերության ձեռնարկու– թյունները 1 –1,5 տարում վերակառուց– վեցին և սկսեցին արտադրել անձնական սպառման առարկաներ՝ կենսագործելով ՀՍՍՀ ժողտնտեսության վերականգնման ու զարգացման 1946–50 թթ․ հնգամյա պլանում նախատեսված խնդիրները։ Այդ տարիներին ՀՍՍՀ–ում կառուցվեցին կա– հույքի ֆաբրիկա, հախճապակու, մետաղ– յա ամանեղենի ու ապակու գործարաններ ևն։ 1955-ին ՀՍՍՀ տեղական արդյունաբե– րությունն ուներ 30 ինքնուրույն ձեռնար– կություն և 37 տեղարդկոմբինատ, որոն– ցում զբաղված էին մոտ 8,5 հզ․ մարդ և թողարկվում էր ավելի քան 100 տեսակի արտադրանք։ Դա կազմում էր, համա– պատասխանաբար, ՀՍՍՀ բոլոր արդ․ ձեռնարկությունների թվի 51,9, աշխա– տողների 28,2 և թողարկվող արտադրան– քի ծավալի 11,5%-ը։ ՀՍՍՀ տեղական արդյունաբերության մինիստր ու թյան գիտա– արտադրական միավորման ցուցանիշները 1976–1985 թթ․ Ցուցանիշներ 1976 1980 1985 աճը 1985-ին 1976-ի համե– մատությամբ Ընդհանուր աշխատանքների ծավալը, հզ․ ռ․ 2944,0 4247,0 5750,0 195,3% Այդ թվում՝ գիտահետազոտական 185,4 450,9 550,0 3,0 անգամ Կոնստրուկտորատեխնոլոգիական և նորմատիվային 302,7 538,9 650,0 2,1 անգամ Փորձակոնստրուկտորական 399,0 312,7 400,0 100,3 % Նախագծահետախուզական 286,0 220,5 300,0 104,6 % Տեխսարքավորում 244,6 770,1 850,0 3,5 անգամ Կուլտկենցաղտնտապրանքներ 1244,6 527,0 530,0 42,6 % Այլ արտադրանք 280,8 1426,9 2470,0 8,8 անգամ Ապրանքային արտադրանքի իրացում» հզ․ ռ․ 1631,0 2525,0 3785,0 2,3 անգամ Շահույթ, հզ․ ռ․ 492,0 577,0 1110,0 2,3 անգամ Աշխատողների միջին ցուցակային թիվը, մարդ 626 796 960 153,4 % Մեկ աշխատողի տարեկան թողարկած արտադրանքը, ո․ 4703 5335 6000 127,6 % Աշխատավարձի ֆոնդը, հզ․ ռ․ 1145,3 1539,0 1920,0 167,6 % Մեկ աշխատողի միջին տարեկան աշխատավարձը, ո․ 1829 1933 2000 109,3 % Ընդհանուր ծախսերը, հզ․ ռ․ 2260,0 2422,0 2585,0 114,4 % Հետագայում արդյունաբերության կա– ռավարման կատարելագործման հետևան– քով ՀՍՍՀ տեղական արդյունաբերությու– նը զգալի փոփոխություններ կրեց՝ մաս– նագիտանալով հիմնականում կուլտուր– գեղարվեստական և կենցաղային–տնտ․ ապրանքների արտադրության բնագավա– ռում ։ 1975-ին ՀՍՍՀ տեղական արդյունա– բերությունն ուներ 35 արտադրական միա– վորում, կոմբինատ, գործարան ու ֆաբ– րիկա, որոնցում զբաղված էին շուրջ 14,5 հզ․ մարդ, թողարկվում էր 132,5 մլն ռ․ ավելի քան 1000 տեսակի արտադրանք։ Դա կազմում էր համապատասխանաբար ՀՍՍՀ բոլոր արդ․ ձեռնարկությունների թվի 5, աշխատողների 4,6 և թողարկվող արտադրանքի ծավալի 3,5%–ը։ Մեկ աշ– խատողի արտադրողականությունը կազ– մում էր 9160 ռ․։ 1976–86-ին ՀՍՍՀ տեղական արդյունա– բերությունը հիմնականում զարգացել է ինտենսիվացման ուղիով՝ պլանավորման, կառավարման ու տնտեսավարման նոր պայմաններում։ 1975-ի մայիսի 20-ի ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի «ՀՍՍՀ տեղական արդյունաբերության մինիստրության հա– մակարգում կառավարման կառուցվածքի կատարելագործման մասին» որոշման և մի շարք այլ փաստաթղթերի հիման վրա կազմակերպվել են տնտհաշվարկային ար– տադրական, գիտաարտադր․ միավորում– ներ, խոշորացված կոմբինատներ և մաս– նագիտացված այլ ձեռնարկություններ։ 1986-ին ՀՍՍՀ տեղական արդյունաբերու– թյան կազմում կար 21 ձեռնարկություն՝ մեկը՝ գիտաարտադր․, ինը՝ արտադր․ («ուրարտու», «Շուշան», «Զովունի», «Հայ– գեղագույնքար», «Պլաստիկ», «Հայճենա– պակի», «Մետաղաամանեղեն», «Զանգե– զուր», «Վասպուրական») միավորումներ են, չորսը՝ խոշորացված կոմբինատներ, հինգը՝ մասնագիտացված գործարաններ ու ֆաբրիկաներ, իսկ երկուսը՝ ոչ արդ կազմակերպություններ։ 1985-ին ՀՍՍՀ տեղական արդյունաբե– րության արտադրության ընդհանուր ծա– վալը 1980-ի համեմատությամբ կազմել է 143,7 (տես աղյուսակ 1), այդ թվում արտադրամիջոցների արտադրությունը՝ 120, իսկ սպառման առարկաների արտա– դրությունը՝ 147,8%, որից կուլտուր–գե– ղարվեստական ու կենցաղային–տնտ․ նշա– նակության արտադրատեսակներինը՝ 151,5%։ Հանրապետության արդ․ արտա– դրության ընդհանուր ծավալում տեղա– կան արդյունաբերության տեսակարար կշիռը 1975-ի 3,5%-ից 1985-ին հասել է 4,3%-ի։ ՍՄԿԿ Կենտկոմի և ՍՍՀՄ Մինիստրնե– րի խորհրդի 1985-ի ապրիլի 18-ի «1986– 1990 թթ–ներին և մինչև 2000 թ․ ընկած ժա– մանակաշրջանում տեղական արդյունա– բերության հետագա զարգացման միջո– ցառումների մասին» որոշմամբ, տեղա– կան արդյունաբերությունը մասնագիտաց– վելու է կուլտուր–կենցաղային ու տնտ․ ապրանքների, գեղարվեստական արդ– յունագործական իրերի, երաժշտական գործիքների և բնակչության բարձր պա– հանջարկ ունեցող այլ առարկաների ար– տադրության մեջ։ 1976-ին կազմակերպված ՀՍՍՀ տեղա– կան արդյունաբերության մինիստրության գիտաարտադր․ միավորումը աշխատանք է տանում գիտատեխ․ առաջընթացի տեմ– պերը արագացնելու, գիտատեխ․ հեղա– փոխության ձեռքբերումները տնտեսու– թյան սոցիալիստական համակարգի առա– վելությունների հետ օրգանապես միաց– նելու և գիտ․ հետազոտությունների արդ– յունքները արտադրության մեջ լայնորեն ներդնելու գործում։ Ս․ Կարապետյան Քարտեզը տես 256-րդ էջից հետո՝ ներ– դիրում։
