1940-ին ՍՍՀՄ ԴԱ հայկ․ մասնաճյուղի երկրբ․ գիտությունների ինստ–ի կազ– մում ստեղծվեց տնտեսագետների "խումբ, որը մշակեց հանրապետության ջրային ռեսուրսների օգտագործման գլխ․ պլանի տնտ․ մասը։ 1941-ին այդ խումբը վերած– վեց տնտեսագիտ․ սեկտորի, որը 1943-ին ներառվեց ՀՍՍՀ նորաստեղծ ԴԱ կազ– մում։ Հայրենական պատերազմի տարինե– րին սեկտորը մշակում էր ՀՍՍՀ աշխա– տանքի հաշվեկշիռը, ներկայացնում տնտ․ աշխարհագր․․ բնութագիրը և արդ․ ձեռ– նարկությունների տարածքային տեղա– բաշխման նկարագիրը։ 1945-ին այդ ուսումնասիրությունների արդյունքների հիման վրա կազմվեց ՀՍՍՀ տնտ․ քար– տեզը, որը հանրապետության արտադրո– ղական ուժերի տարածքային տեղաբաշխ– ման և տնտ․ շրջանացման գիտ․ հիմնա– վորման առաջին փորձն էր։ Հետպատերազմյան տարիներին հայ տնտեսագետները, ժողտնտեսության հըն– գամյա պլանների մշակմանը մասնակցե– լու հետ, հիմնավորեցին հնգամյա պլան– ներում առաջադրված խնդիրները, դրանց կենսագործման առավել արդյունավետ եղանակներն ու մեթոդները։ Կատարված հետազոտություններում ընդհանրացվում էր ժողտնտեսության առանձին ճյուղերի աշխատանքի փորձը, ցույց էին տրվում արդյունաբերության և գյուղատնտեսու– թյան հետագա զարգացման հնարավորու– թյունները։ 1954-ին Երևանի համալսա– րանն սկսեց պարբերաբար հրատարակել «Տնտեսագիտության սերիա» խորագրով ժողովածուներ։ 1955-ին ՀՍՍՀ ԴԱ տըն– տեսագիտ․ սեկտորը վերակազմվեց ինս– տիտուտի՝ չորս բաժիններով (քաղաքա– տնտեսության, տնտեսագիտ․ մտքի պատ– մության, արդյունաբերության էկոնոմի– կայի, գյուղատնտեսության էկոնոմիկա– յի)։ 1957-ից հրատարակվում է «Հայաս– տանի ժողովրդական տնտեսություն» տնտեսագիտ․ ամսագիրը, որտեղ հոդված– ներ են զետեղվում էկոնոմիկայի պրոբ– լեմների, սոցիալիզմի տնտ․ կատեգո– րիաների, ժողտնտեսության ճյուղերի վե– րաբերյալ։ Ամսագրի էջերում բացահայտ– վում են սոցիալիզմի տնտ․ օրենքների էությունը, դրսևորման առանձնահատկու– թյունները երկրում և մեր հանրապետու– թյունում, նյութ, արտադր․ և ոչ նյութ, արտադր․ ոլորտի օղակներում արդյունա– վետության բարձրացման, ժողտնտեսու– թյան պլանավորման ու կառավարման մեխանիզմի կատարելագործման, ժող– տնտեսության և նրա առաևձին ճյուղերի ինտենսիվ զարգացման արագացման ու տեղաբաշխման բազմաթիվ խնդիրևեր։ Դյուղատնտ․ մի շարք կարևոր հարցերի գիտ․ մշակման, ինչպես ևաև հանրապե– տության կոլտնտեսություններին և սովե– տական տնտեսություններին օգնելու նը– պատակով 1958-ին ստեղծվեց ՀՍՍՀ գյու– ղատնտեսության էկոնոմիկայի և կազմա– կերպման ԴՀԻ։ Դրա հիմնական խնդիր– ները դարձան գյուղատնտ․ արտադրու– թյան արտադրողականության բարձրա– ցումը, աշխատանքի վարձատրության համակարգի կատարելագործումը, հողա– յին ֆոնդի արդյունավետ օգտագործումը։ 1960-ական թթ․ կեսերին հայ տնտեսա– գետների ուսումնասիրության առարկան դարձան նաև արտադրության ճյուղային կառուցվածքի բարելավման, հիմնական ֆոնդերի և կապիտալ ներդրումների տնտ․ արդյունավետության բարձրացման, աշ– խատանքային ռեսուրսների արդյունա– վետ օգտագործման և արտադրողական ուժերի տեղաբաշխման, ժողտնտեսու– թյան պլանավորման կատարելագործման, արտադրության նյութական խթանման հարցերը։ Մինչև 1960-ական թթ․ հանրապետու– թյունում կատարված տնտ․ ուսումնասի– րություններում գերիշխում էր բազմաթե– մայնությունը։ 1960-ական թթ․ կեսից ըս– կըսած տեսական ու գործնական բնույթ կրող ուսումնասիրություններում տեղ են գտնում ճյուղային էկոնոմիկայի դիֆե– րենցման հետագա խորացման, գիտ․ ընդ– հանրացումների կիրառական նշանակու– թյան բարձրացման հարցերը։ 1966-ին կազմակերպվեց ՀՍՍՀ պետ– պլանի տնտեսագիտության և պլանավոր– ման ԴՀԻ–ն, որտեղ հետազոտություններ ծավալվեցին ժողտնտեսության պլանա– վորման կատարելագործման, արտադրո– ղական ուժերի տեղաբաշխման, ժողտըն– տեսության ճյուղերի համամասնական զարգացման տնտեսագիտ․ հիմնավորման, կապիտալ ներդրումների և հիմնական ֆոնդերի ու աշխատանքային ռեսուրսնե– րի օգտագործման արդյունավետության բարձրացման, հասարակական արդյուն– քի արտադրության և բաշխման, միջճյու– ղային հաշվեկշիռների մշակման հարցե– րի շուրջ։ 1966-ին ստեղծվեցին ՍՍՀՄ պետպլանի պլանավորման և նորմատիվ– ների ու ՍՍՀՄ առևտրի մինիստրությանը կից առևտրի կոնյունկտուրայի և ժող․ սպառման ապրանքների ուսումնասիրու– թյան համամիութենական ԴՀԻ–ների հայկ․ մասնաճյուղերը։ Տնտեսագիտու– թյան այս ինստիտուտներում մշակվում և հանրապետության մի շարք արտադր․ ձեռնարկություններում արմատավորվում են ներգործարանային տնտհաշվարկը, արտադր․ միավորումների իրավունքների և պարտականությունների ընդլայնման գիտափորձը, որոնց շնորհիվ զգալիորեն բարելավվել են այդ ձեռնարկությունների գործունեության քանակական և որակա– կան ցուցանիշները։ 1960-ական թթ–ից սկսած հանրապետու– թյան տնտեսագիտության զարգացումը բնորոշվում է ոչ միայն պրոբլեմային թե– մաների, այլև ժողտնտեսության զարգաց– ման հեռանկարային խնդիրների ուսում– նասիրությամբ, ինչպես նաև ՍՍՀՄ առա– ջատար գիտահետազոտական կազմակեր– պությունների հետ կոորդինացիոն կա– պերի ուժեղացմամբ։ Այդ ժամանակաշըր– ջանում տնտեսագիտ․ օղակները գիտ․ սերտ կապեր հաստատեցին ՍՍՀՄ,
ՈԻՍՍՀ, ՎՍՍՀ, ԱԱԱՀ ԴԱ–ների և պետ– պլանների, ինչպես նաև Լենինգրադի, Նովոսիբիրսկի և այլ քաղաքների տնտե– սագիտ․ ինստ–ների հետ։ 1970-ական թթ․ կեսերից երկկողմանի համաձայնությամբ գիտ․ կապեր ստեղծ– վեցին ԴԴՀ ԴԱ կենտրոնական և ՀՍՍՀ ԴԱ տնտեսագիտության ինստ–ի և տնտե– սագիտության ու պլանավորման ԴՀԻ–ի (ժողովրդագրության և աշխատանքային ռեսուրսների օգտագործման արդյունավե– տության բարձրացման խնդիրներ), Հուն– գարիայի ԴԱ և տնտեսագիտության ու պլանավորման ԴՀԻ–ի (գիտատեխ․ առաջ– ընթացի, ժողտնտեսության միջճյուղային համամասնությունների, տնտ․ մեխանիզմի կատարելագործման մեթոդաբանական մի շարք պրոբլեմներ) միջև։ 1976–80-ին ՀՍՍՀ տնտեսագիտության ԴՀԻ–ները մասնակցել են միութենական նշանակության 16, իսկ 1981–85-ին՝ 21 կարևորագույն պրոբլեմների մշակմանը։ Հայ տնտեսագետները մասնակցել են նաև սոցիալիզմի քաղաքատնտեսության տեսական հարցերի գիտ․ մշակմանը։ ՍՍՀՄ տնտեսագիտ․ բուհերի ուսանողնե– րի համար քաղաքատնտեսության դասա– գրքի բազմակի հրատարակություններին մասնակցելու հետ, նրանք կազմել են «Սոցիալիզմի քաղաքատնտեսություն» (Ա․ Առաքելյան, 1960), «Տնտեսագիտական ուսմունքների պատմություն» (Ն․ Թով– մասյան, 1965), «Քաղաքատնտեսության ձեռնարկ» (Զ․ Բաշինջաղյան և ուրիշներ, 1971) և այլ ուսումնական ձեռնարկներ։ Հայ սովետ, տնտեսագետներին է պատ– կանում հիմնական ֆոնդերի սոցիալ–տնտ․ բնութագրության, դրանք որպես սոցիա– լիզմի հատուկ տնտեսագիտ․ կատեգո– րիայի տեսական հիմնավորման, սոցիա– լիստ․ արտադրության կառավարման, գի– տատեխ․ առաջընթացի և տնտհաշվարկի տեսության մի շարք հարցերի գիտ․ մշակ– ման (Առաքելյան) առաջնությունը։ Սո– ցիալիզմի քաղաքատնտեսության պրոբ– լեմների ասպարեզում հետազոտություն– ներ են տարվել սոցիալիստ, վերարտա– դրության տեսության, սոցիալիզմի պայ– մաններում ազգ․ հարստության, ազգ․ եկամտի արտադրության, բաշխման և օգտագործման (Ա․ Արզումանյան, Մ․ Ա– դոնց, Ց․ Մահտեսյան, է․ Մաթևոսով, Դ․ Հարությունյան, Թ․ Թորոսյան, Մ․ Սար– գըսյան), շահույթի, որպես տնտեսագիտ․ կատեգորիայի էության, շահութաբերու– թյան (Ռ․ Կարագեդով), գնագոյացման (Վ․ Ղազանչյան), աշխատավարձի, աշխա– տավորների ազատ ժամանակի, քաղաքի և գյուղի էական տարբերությունների վերացման ուղիների (Հ․ Պետրոսյան, Ս․ Pui դա լյան) վերաբերյալ։ Աշխատանք– ներ են տարվել նաև տնտ․ շահերի և նյութական խթանման (Մ․ Քոթանյան, Հ․ Հովակիմյան, Հ․ Պողոսյան), աշխա– տանքի արտադրողականության (Հ․ Մը– կըրտչյան), արտադրողական և անարտա– դրողական աշխատանքի (Վ․ Ներկարար– յան), ժողովրդագրության և աշխատուժի վերարտադրության (վ․ Իտջաբեկյան, Լ․ Դավթյան, Վ․ Կյուրեղյան), բաշխման սոցիալիստ, սկզբունքների, անհրաժեշտ և հավելյալ արդյունքի սոցիալ–տնտ․ բո– վանդակության (Դ․ Ղարիբյան, Դ․ Սա– հակյան), տնտ․ մեխանիզմի կատարե– լագործման (Ռ․ Միրզոյան) վերաբերյալ։ Կարևոր արդյունքներ են ստացվել միջ– ճյուղային փաստացի և պլանային հաշ– վեկշիռների (Շ․ Մարգարյան, Ռ․ Կոստան– յան, Մ․ Դևորգյան), դիֆերենցիալ ռեն– տայի (Ն․ Մանասերյան), պլանաչափ զար– գացման տնտ․ օրենքի և պլանավորման
