դեկտեմբերի 29 Սովետական Ռուսաստանի ժողկոմխորհն ընդունեց «Թուրք ահայաստանի* մասին դեկրետը։ դեկտեմբեր Սովետական Ռուսաստանի ազգություննե– րի գործերի ժողովրդական կոմիսարի ա– տին կից Մոսկվայում ստեղծվեց Հայկա– կան գործերի կոմիսարիատը։ 1918 հունվարի 19 Բաքվում լույս տեսավ «Բանվորի խոսք» շաբաթաթերթը։ Փետրվարի 10 Թիֆլիսում բացվեց Անդրկովկաս յան սեյմը։ Փետրվարի 27 Թիֆլիսում լույս տեսավ «Բանվոր» օրաթերթը։ մարտի 3 Ստորագրվեց Բրեստի պայմանագիրը։ մարտի 6 Պետրոգրադում բացվեց ՌԿ(բ)Կ յոթերորդ համագումարը։ մարտի 12 Թուրքական բանակը գրավեց էրզրումը։ ապրիլի 13 Սովետական Ռուսաստանի կառավարու– թյան բողոքի հեռագիրը թուրքական բանա– կի՝ դեպի Անդրկովկաս առաջ շարժվելու և խաղաղ բնակչությանը բնաջնջելու առ– թիվ։ ապրիլի 22 Անդրկովկասյան սեյմը Անդրկովկասը հայտարարեց անկախ։ ապրիւի 25 Բաքվում կազմվեց ժողկոմխորհ՝ Ստ․ Շահումյանի գլխավորությամբ (Բաքվի կո– մունա)։ ապրիլի 25 Թուրքական բանակը գրավեց Կարսը։ մայիսի 15 Թուրքական բանակը գրավեց Ալեքսանդրա– պոլը։ մայիսի 22–26 Սարդարապատի հերոսամարտը։ Թուրքա– կան բանակի ջախջախումը։ մայիսի 25–28 Ղարաքիլիսայի հերոսամարտը։ մայիսի 26–28 Ցրվեց Անդրկովկասյան սեյմը։ Վրաստա– նը․ Ադրբեջանը և Հայաստանը հայտարար– վեցին անկախ հանրապետություններ։ հունիսի 4 Բաթումում Թուրքիայի և Հայոց ազգային խորհրդի պատվիրակության միջե կնքվեց պայմանագիր։ հուլիսի 31 Բաքվում ժամանակավորապես ընկավ սո– վետական իշխանությունը։ սեպտեմբերի 19 Արարայի (Պաղեստին) ճակատամարտը։ Արեելյան (Հայկական) Լեգեոնի մարտիկ– ների հաղթանակը թուրքական զորքերի դեմ։ սեպտեմբերի 20 Բաքվի 26 կոմիսարների գնդակահարու– թյունը անդրկասպյան ավազուտներում։ դեկտեմբերի 9–31 Դաշնակցականների և մենշեիկների ար– կածախնդրական քաղաքականության հե– տևանքով տեղի ունեցավ հայ–վրացական 1919 զինված ընդհարում։ հունվարի 9 Թիֆլիսում, Անտանտի զինվորական գոր– ծիչների ղեկավարությամբ, բացվեց դաշ– նակցական և մենշևիկյան կառավարություն– ների ներկայացուցիչների կոնֆերանս, որի որոշմամբ Լոռին հայտարարվեց «Չեզոք գոտի»։ մարտի 18 Մոսկվայում բացվեց ՌԿ(բ)Կ ութերորդ հա– մագումարը։ ապրիլի 8 Գործադուլ հայտարարեցին Երեանի եր– կաթուղային բանվոր–ծառայողները։ ապրիլի 20 Երևանում ստեղծվեց «Սպարւոակ» կազմա– կերպությունը։ օգոստոսի 1 Երևանում բացվեց Հայաստանի բուրժուա– կան հանրապետության պառլամենտը։ սեպտեմբեր Երևանում տեղի ունեցավ Հայաստանի բոլ– շևիկյան կազմակերպությունների ներկա– յացուցիչների ընդհատակյա խորհրդակցու– թյուն, որն ընտրեց ՌԿ(բ)Կ Հայաստանի կոմիտե՝ Արմենկոմ։ հոկտեմբերի 30 Սկսվեց Ալեքսանդրապոլի տպարանի բան– վորների գործադուլը։ 1920 հունվարի 6 Ալեքսանդրապոլի երկաթուղային կայա– րանում տեղի ունեցավ խոշոր գործադուլ։ հունվարի 19–20 Երևանում տեղի ունեցավ Հայաստանի կո– մունիստական կազմակերպությունների առաջին ընդհատակյա կոնֆերանսը։ մարտի 29 Մոսկվայում բացվեց ՌԿ(բ)Կ իններորդ համագումարը։ ապրիլի 23 Ալեքսանդրապոլում տեղի ունեցավ աշխա– տավորության հակակառավարական ցույց։ ապրիլի 28 Սովետական իշխանության հաստատումը Ադրբեջանում։ մայիսի 1 Երևանում, Ալեքսանդրապոլում, Կարսում, Սարիղամիշում, Նոր Բայազետում և Հա– յաստանի այլ վայրերում կոմունիստների ղեկավարությամբ տեղի ունեցան խոշոր ցույցեր դաշնակցական կառավարության դեմ։ մայիսի 7 Ալեքսանդրապոլում տեղի ունեցավ Ալեք– սանդր ապհլի, Կարսի, Սարիղամիշի, Քյավ– թառլուի, Ղազախ–Շամշադինի բոլշևիկյան կազմակերպությունների խորհրդակցու– թյուն՝ Արմենկոմի ներկայացուցիչների մասնակցությամբ։ խորհրդակցությունը զինված ապստամբությունը ղեկավարելու համար կազմեց Հայաստանի Ռազմահե– ղափոխական կոմիտե։ մայիսի 10 Հայաստանի Ռազմահեղափոխական կո– միտեն Ալեքսանդրապոլում, ինչպես նաև ամբողջ Հայաստանում, հայտարարեց սո– վետական իշխանություն։ մայիս Զինված ապստամբություններ տեղի ունե– ցան Կարսում, Սարիղամիշում, Նոր Բայա– զետում, Իջևանում, Դիլիջանում, Ղազա– խում, Շամշադինում, Զանգեզուրում և այ– Լուր։ մայիսի 31 Մոսկվայում բանակցություններ սկսվեցին Սովետական Ռուսաստանի ներկայցուցիչ– ների և Հայաստանի կառավարության պատ– վիրակության միջև։ հունիս ՌԿ(բ)Կ Հայաստս ւնի կազմակերպություն– ները ձևավորվեց էւն որպես Հայաստանի կոմունիստական ցություն։ (բոլշևիկների) կուսակ– օգոստոսի 10 Սեր քաղաքում (Q >արիզի մոտ) դաշնակից– ների և Թուրքիայո ւ սուլթանական կառավա– րության միջև կնքվեց դաշնագիր։ օգոստոսի 10
ՌՍՖՍՀ լիազոր–ն երկայացուցիչ Բ․ Լեգրա– նը Հայաստանի [յառավարության ներկա– յացուցիչների հես մաձայնագիր։ ւ Թիֆլիսում կնքեց հա– սեպտեմբերի 22 Սկսվեց թուրքակս ւն բանակի ներխուժումը Արևելյան Հայաա Դան։ հոկտեմբերի 8 Հրապարակվեց ՝Տ Կ(բ)Կ Կենտկոմի կոչը դաշնակցական կւ լելու մասին։ սռավարությունը տապա– հոկտեմբերի 11 Դաշնակցական կւ առավարության հետ բա– նակցություններ վարելու համար Երևան ժամանեց Սովետս վիրակությունը։ ւկան Ռուսաստանի պատ– նոյեմբերի 15–28 ՀեղաՓոխական 1 էլույթներ տեղի ունեցան Շիրակի, Նոր Բա յազետի, ԴարաԼագյազի, Ախտայի, Ապարս ւնի, էջմիածնի, Իջևանի, Դիւիջանի, Շամշս շրջաններում։ էդինի և Հայաստանի այլ նոյեմբերի 29 Հայաստանում հաստատվեց սովետական իշխանություն։ նոյեմբերի 30 ՀՍՍՀ Հեղկոմը Հայաստանի ապստամբ բանվորների և գյուղացիների անունից հեռագիր ուղարկեց Վ․ Ի․ Լենինին։ դեկտեմբերի 2 Վ․ Ի․ Լենինը ողջույնի հեռագիր ուղարկեց Հայաստանի Ռազմահեղափոխական կո– միտեի նախագահ Ս․ Կասյանին։ դեկտեմբերի 2 Դաշնակցական կառավարության պատվի– րակությունը Ալեքսանդրապոլում թուրքա– կան զավթիչների հետ կնքեց Հայաստանը անդամահատող պայմանագիր։ և ստրկացնող ապօրինի դեկտեմբերի 4 Երևան ժամանեց ՀՍՍՀ Հեղկոմը։ դեկտեմբերի 5 Երևանում լույս տեսավ ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի և Հայհեղկոմի օրգան «Կոմունիստ* հա– յերեն օրաթերթի առաջին համարը։ դեկտեմբերի 6 ՀՍՍՀ Հեղկոմի դեկրետով հանրապետու– թյան սահմաններում պետական լեզու ճա– նաչվեց հայերենը։ դեկտեմբերի 10 ՀՍՍՀ Հեղկոմը դեկրետ ընդունեց բանկերի ազգայնացման մասին։ դեկտեմբերի 13 Վ․ Ի․ Լենինն ընդունեց ՀՍՍՀ Հեղկոմի անդամներ Ա․ Մռավյանին և Ա․ Տեր–Գաբ– րիեսանին։
