ջորդական միացումով։ Լուսանկարված կայծերի հաջորդականությունը ևնարա– վորություն է տալիս վերականգնել մաս–նիկի հետագիծը։ Տաճախ կայծային խցի–կի էլեկտրոդները պատրաստում են բա–րակ լարերից (բազմաթելիկ համեմատա–կան հաշվիչների նման), որոնց միջև առաջացող կայծերը գրանցվում են օպ–տիկական, ձայնային կամ էլեկտրական մեթոդներով։ Վերջին տարիներին լայնո–րեն կիրառվում են լայնարանք կայծային խցիկները, որոնց հարթ էլեկտրոդների միջև եղած հեռավորությունը 30–40 սմ է։ Այդ խցիկներում կայծ առաջացնելու համար պահանջվում է մինչև 100 կվ ամպ– լիտուդով իմպուլս։ Լայնարանք․ խցիկում (ի տարբերություն նեղարանք կայծային հաշվիչի) կայծը հետևում է մասնիկի հե–տագծին, եթե էլեկտրական ուժագծերի և հետագծի միջև անկյունը մեծ չէ (<Հ0°)։ Նոր Ամբերդի կայանում կատարված փոր–ձերը ցույց տվեցին, որ մագնիսական դաշ–տում ստացվում են կորագիծ կայծեր, որոնք հնարավորություն են տալիս մեծ ճշտությամբ որոշել մասնիկի շարժման քանակը՝ չափելով կայծային հետագծի կորության շառավիղը (նկ․ 2)։ Նկ․ 2․ մասնիկի հեաագիծը կայծային խցի–կում Ստրիմերային խցիկը թեև կառուցվածքով նման է լայնարանք կայ–ծային խցիկին, սակայն աշխատանքի սկզբունքով տարբերվում է նրանից։ Ստրի– մերային խցիկում գրանցվող մասնիկները շարժվում են էլեկտրական ուժագծերի նկատմամբ մեծ անկյան տակ՝ համարյա զուգահեռ էլեկտրոդներին։ Մասնիկի հե–տագծի երկարությամբ իոնացման էլեկտ–րոնները իմպուլսային հզոր դաշտում շարժվում են դեպի անոդ և իրենց ճանա–պարհին երկրորդային իոնացումով առա–ջացնում տեղական էլեկտրոն–իոնային հեղեղներ։ Սակայն կարճ ժամանակից հետո (10՜9–10~8 վրկ) կիրառված դաշ–տը վերանում է, այնպես որ այդ հեղեղնե–րը չեն հասցնում ուժեղանալ և վերածվել կայծային պարպման։ Տեղեղները մարում են և կայծային զարգացման սաղմնային վիճակում առաջացնում այսպես կոչված ստրիմերներ, որոնցից արձակված թույլ լույսն էլ նկարվում է ֆոտոլուսանկար– չական ապարատով կամ հայտնաբերվում էլեկտրոնաօպտիկական փոխակերպիչնե–րի օգնությամբ (նկ․ 3)։ Այսպիսով, ստրի–մերային խցիկում վերարտադրվում է մաս–նիկի հետագիծը։ (Լայնարանք կայծային և ստրիմերային խցիկների հետազոտման համար մի շարք սովետական ֆիզիկոս– Նկ․ 3․ մասնիկի հետագիծը ստրիմերային խցիկում ներ, այդ թվում Երևանի ֆիզիկայի ինս–տիտուտի աշխատակիցներ Ա․ Ի․ Աչի– խանյանը և Թ․ Լ․ Ասաթիւսնքա արժա–նացել են լենինյան մրցանակի)։ Նկ․ 4․ կիսահաղորդչային դետեկտորի սխե–ման Կիսահաղորդչային դե– տեկտորը կազմված է ո և p տիպի կիսահաղորդիչների բարակ շերտերից, որոնց արանքում գտնվում է սևփական հաղորդականության i տիպի կիսահա– ղորդչի համեմատաբար հասա շերտ (նկ․ 4)։ Ներկայումս օգտագործվում ևն n-i-p տիպի դիֆուզիոն (կան նաև մակերևութա– արգելքային) դետեկտորները։ Արտաքին լարումը ո և p շերտերի ոսկե կամ ինդիու– մային կոնտակտներին տրվում է այնպես, որ նորմալ պայմաններում շղթայով հո–սանք չի անցնում։ Իսկ երբ աշխատանքա–յին i շերտում էլեկտրոններ և իոններ են առաջանում (ճառագայթների անցման հե–տևանքով), ապա շղթայում ծագող հո–սանքը R դիմադրության վրա պոտեն–ցիալի անկում է ստեղծում։ Ելքի էլեկտրա–կան ազդանշանը համեմատական է իո–նացմանը։ Սցինտիլյացիոն հաշվիչը կազմված է ռադիատորից, ֆոտոէլեկտրո– նային բազմապատկիչից և էլեկտրոնա–յին սարքերից (նկ․ 5)։ Մասնիկի անցման Նկ․ 5․ սցինտիլյացիոն հաշվիչի սխեման ժամանակ ռադիատորի մեջ սցինաիւյւս– ցիւսյի հետևանքով առաջանում են լույսի ֆոտոններ։ Ֆոտոէլեկտրոնային բազմա–պատկիչը լուսային ազդանշանը վերածում է էւեկտրականի, որը և ուժեղացվելուց հետո գրանցվում է էլեկտրոնային սարքե–լով։ Ֆոտոէլեկտրոնային բազմապատկի–չը ֆեռոմագնիսական էկրանով պաշտ–պանվում է արտաքին էլեկտրամագնիսա– կան դաշտերից և լույսից (արտաքին լույ–սից պաշտպանվում է նաև ռադիատորը), որոնք կարող են ազդել սարքի աշխատան–քի վրա։ Սցինտիլյացիոն լույսը ֆոտո– բազմապատկիչին հասնելու համար ան–հրաժեշտ է, որ տվյալ նյութի առաքման և կլանման սպեկտրներն իրարից տարբեր–վեն։ Այդ նպատակով որոշ պլաստիկ սցինտիլյատորների, օրինակ, պոլիստի– րոլի մեջ ավելացնում են այսպես կոչված շեղիչներ։ Տվյալ սցինտիլյատորի, հետե– վաբար և սցինտիլյացիոն հաշվիչի կարե– վոր բնութագրերից են քվանտային ելքը և լուսավորման ժամանակը։ Առաջինը լուսային մեկ ֆոտոն ստանալու համար ծախսված էներգիայի հակադարձ մեծու–թյունն է, իսկ երկրորդը՝ այն ժամանակը, որի ընթացքում սցինտիլյացիոն լույսի ինտենսիվությունը նվազում է e = 2,72 անգամ։ Արագագործության և այլ հատ–կությունների շնորհիվ սցինտիլյացիոն հաշվիչները վերջին տասնամյակներում համարյա լրիվ փոխարինեցին ավելի դանդաղաշարժ դետեկտորներին։ Չևրենկովյան հաշվիչի ռա–դիատորը (ի տարբերություն սցինտի– լյացիոն հաշվիչի) պատրաստում են սցին– տիլյացիոն ևատկություն չունեցող, թա–փանցիկ նյութից։ Այս դետեկտորը հիմ–նականում օգտագործվում է մասնիկներն ըստ զանգվածների բաժանելու ևամար։ Նկ․ 6․ դիֆերենցիալ չերենկով յան հաշվիչի օպտիկական հա մակարդը․ /․ ոսպնյակ, 2․ դիաֆրագմա, 3․ ֆոտոբազմապաակիչներ Տվյալ ո բեկման ցուցիչով միջավայրում առաջացած չերենկովյան ճառագայթման ինտենսիվությունը և առաքման անկյունլ (տես Վւսվիւուլ–Չերենկովի էֆեկւո) կախ ված են մասնիկի արագությունից (ճառա գայթում առաջանում է որոշակի շեմայիէ v2․ արագությունից սկսած)։ Չերենկովյաէ ֆոտոնների թիվը միշտ մի քանի կար« ավելի փոքր է, քան սցինտիլյացիոն ֆո տոններինը, այդ պատճառով չերենկով յան հաշվիչներն ավելի նուրբ են և դըժ վար կիրառելի։ Եթե տվյալ հաշվիչոս օգտագործվում է ճառագայթման առա ջացման շեմային բնույթը, ապա հաշվիչւ կոչվում է շեմային, իսկ եթե օգտագործ վում է այն փաստը, որ տարբեր գերշե մային արագություններով մասնիկներ) դեպքում ճառագայթներն առաքվում ե1 հետագծի նկատմամբ տարբեր անկյաէ տակ, ապա հաշվիչը կոչվում է դիֆերեն ցիալ (նկ․ 6)։ Ներկայումս դիֆերենցիա և ավելի պարզ՝ շեմային չերենկովյա! հաշվիչներով հնարավոր է իրարից զանա զանել էլեկտրոնները, մյուոնները, պիոն ները ևն։
