Երկ․ Соч․յ т․ 1–9, М․, 1949–61․ Գրկ․ Читчян А․ И․, В․ В․ Докучаев, Е․, 1946; Кирьянов Р* Ф․, В․ В․ До–кучаев, М․, 1966․ ԴՈՀԱ, Կաաար պետության մայրաքաղա–քը, համանուն թերակղզու արևելքում։ 145 հզ․ բն․ (1975)։ ԴՈՂՍ, գյուղ Տայկական ՍՍՏ էջմիածնի շրջանում, շրջկենտրոնից 4 կմ հյուսիս։ Կոլտնտեսությունն զբաղվում է բանջարա–բուծությամբ, այգեգործությամբ և անաս–նապահությամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, գրադարան, մանկապարտեզ, բուժկայան։ Տնագույն բնակավայր է։ Տա–յերը, Սմբատ Բագրատունու գլխավորու–թյամբ, 894-ին Դ–ի մոտակայքում ճակա–տամարտել են Ատրպատականի զորքերի դեմ և հաղթել։ ԴՈՃԻ ՒԵԺ, շ և լ լաք (հոլ․ schellak), բնական խեժ․ որոշ արևադարձային և մերձարևադարձային բույսերի փայտա–նյութին մակաբուծվող որդանների ար–տադրանքը։
ԴՈՄԲԱԵՎ Կարպ Սավելևիչ [ Դ n մ– բ ա յ ա ն ց Կարապետ Սահակի, ծն․ 8(21)․3․1910, Ցարիցին (այժմ՝ Վոլգո– գրադ)], հայ սովետական ջութակահար, մանկավարժ։ ՏՍՍՏ արվեստի վաստ․ գործիչ (1957)։ 1927–29-ին սովորել է Լենինգրադի, 1932–37-ին՝ Մոսկվայի կոնսերվատորիաներում։ 1940-ից դասա–վանդում է Երևանի կոնսերվատորիա–յում (1954-ից՝ պրոֆեսոր), 1963–70-ին՝ նաև Բաքվի կոնսերվատորիայում։ Աշա–կերտներից են՝ Ռ․ Ահարոնյանը, Ա․ Ցի– ցիկանը, ժ․ Տեր–Մերկերյանը և ուրիշ–ներ։ Ջութակի և դաշնամուրի համար վւո– խադրել է Կոմիտասի «Քելեր ցոլեր»-ը, «Կաքավիկ»-ը, «Վաղարշապատի պար»-ը, Ռ․ Մելիքյանի, Ա․ Տեր–Ղևոնդյանի, Է․ Բաղդասարյանի և ուրիշների գործերից։ Ա․ Ցիցիկյան
ԴՈՄԲՐԱ (ղազախ, դոմբըրա), ղազա–խական լարային կսմիթավոր երաժըշ– աակսա գործիք։ Տարածված է նաև Ուգբե– կըստանում (դումբըրա, դումբրակ) և Բաշ– կիրիայում (դումբըրա)։ ԴՈ ՄՈՐՈՎՍ Կ Ի (Dabrowski) Ցարոսլավ (1836–1871), լեհ հեղափոխական, 1871-ի Փարիզի կոմունայի զինվորական գործիչ–ներից։ 1855-ից ծառայել է ոուս․ բանակում, 1859–61-ին սովորել է Գլխավոր շտաբի ակադեմիայում (Պետերբուրգ)։ Ղեկավա–րել է 1863–64-ի լեհական ազատագրա–կան ապստամբությունը նախապատրաս–տող կազմակերպության («կարմիրների» կուսակցության) ձախ թևը։ Դ․ լեհական և ռուս, հեղափոխականների սերտ դաշին–քի և համատեղ գործողությունների կողմ–նակից էր ։ 1862-ին ձերբակալվել Է, 1864-ին փախել բանտից և 1865-ից բնակություն հաստատել Փարիզում։ Մասնակցել է Փա–րիզի կոմունային՝ սկզբում որպես ռազ–մաճակատի պատասխանատու հատված–ների հրամանատար, ապա՝ զինված ուժե–րի գլխավոր հրամանատար։ Զոհվել է վերսալցիների դեմ մղված մարտում։
ԴՈՄԵՆՆԵՐ (<լատ․ dominium–տիրա–պետություն, տիրույթ), 1․ ֆեռոմագնիսա– կան Դ․ (ինքնաբերաբար մագնիսացած տիրույթներ), ֆեռոմագնիսական նյութի ծավալի առանձին փոքր տիրույթներ (սո– վորաբար 10~3–10՜2 սմ կարգի գծային չափերով), որոնք Կյույւիի կետից ցածր ջերմաստիճանում մագնիսացած են մինչև հագեցում։ Արտաքին մագնիսական դաշ–տի բացակայությամբ Դ–ի մագնիսացման վեկտորներն այնպիսի ուղղություն ունեն, որ ֆեռոմագնիսական նմուշի արդյունա–րար մագնիսացումը սովորաբար զրո է։ Արտաքին դաշտի ազդեցությամբ տեղի է ունենում Դ–ի վերադասավորում և վերա–խմբավորում, և նմուշը մագնիսանում է որոշակի ուղղությամբ։ Դ–ի առաջացու–մը պայմանավորված է էլեկտրոնների փոխանակային փոխազդեցության, ինչ–պես նաև էլեկտրոնների սպինների մագ–նիսական փոխազդեցության հետ կապ–ված ապամագնիսացման ուժերով։ Գո–յություն ունեն դոմենային կառուցվածքի հետազոտման տարբեր մեթոդներ (օրի–նակ, մագնիսաօպտիկական)։ Տևս նաև Մագնիսականություն և Ֆեռոմագնիսա– կանություն։ 2․ Սեգնետոէլեկտրական Դ․, ինքնաբերաբար բևեռացած տիրույթներ (10~5–10~3 սմ կարգի լայնական չա–փերով)։ Տարևան Դ–ում բևեռացման վեկ–տորների ուղղությունները տարբեր են, իսկ մեծությունները՝ նույնը։ Դրանց միջև գոյություն ունեն 10՜7 սմ (երբեմն մինչև 10՜5 սմ) լայնությամբ անցումային տի–րույթներ։ Տես նաև Մեգնետոէչեկտրիկներ։ 3․ Դ․ են առաջանում նաև N-տիպի վոլտ– ամպերային բնութագիր ունեցող կիսա–հաղորդիչում՝ արտաքին, բավական ուժեղ էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ։ Դրանք տարբեր տեսակարար դիմադրու–թյամբ և էլեկտրական դաշտի տարբեր լարվածությամբ տիրույթներ ևն։
ԴՈՄԻԵ (Daumier) Օնորե Վիկտորիեն (26․2․1808, Մարսել– 11․2․1879, Վալ– մոնդուա, Փարիզի մոտ), ֆրանսիացի նկարիչ և արձանագործ։ 1814-ից բնակվել է Փարիզում, 1820-ական թթ․ գեղանկար–չության և գծանկարի դասևր առել, տիրա–պեւոել վիմագրողի արհեստին։ Տուլիս– յան միապետության հաստատումից հե– տո զբաղվևլ է քաղաքական երգիծանքով, անողոք ծաղրել Լուի Ֆիլիպին և բուր– ժուական վերնախավին։ Նա իր արվեստը ծառայեցրել է դեմոկրատական շարժմա–նը։ Քաղաքական գործիչների նրա դի–պուկ էսքիզային կիսանդրիները (ներկած կավ, պահպանվել է 36 նմուշ) վիմագիր զավեշտական դիմանկարների հիմք են ծառայել («Ոսկյա միջինի նշանավորնե–րը», 1832–33)։ 1832-ին արքային պատ–կերող ծաղրանկարի համար («Գարգան– տյուա», 1831) դատապարտվել է կես տար–վա բանտարկության։ 1834-ի վիմագրու–թյուններում, որոնք աչքի են ընկում ձևե–րի քանդակայնությամբ, ուրվագծի և լու–սաստվերի հուզական արտահայտչակա– նությամբ, մերկացրել է իշխողների ապա–շնորհությունը, երկերեսանիությունն ու դաժանությունը («Մենք բ ոլորս ազնիվ մարդիկ ևնք, գրկախառնվենք»), ստեղ–ծել բանվոր–հևղավւոիւականի հերոսա–կան կևրպարը («Մամուլի ազատություն»)։ Քաղաքացիական ծաղրանկարչության ար–գելումը Դ–ին ստիպել է սահմանափակվել կենցաղային երգիծանքով («Փարիզյան տիպեր», 1839–40, «Բարի բուրժուանե–րը», 1846–49 և այլ նկարաշարեր)։ Տամա– Օ․ Դոմիե դրելով ծաղրն ու վավերականը՝ Դ․ գրա–ֆիկական լևզվին հաղորդել է հրապարա–կախոսական հնչողություն։ Դ–ի հասուն շրջանի վիմագիր աշխատանքներին բնո–րոշ է դինամիզմը, հոգեբանական խորու–թյունը, թավշյա հյութեղ գիծը, շարժման, լույսի և օդի անկաշկանդ կերպավորումը։ Ողջունելով 1848–49-ի հեղավւոխությու– նը՝ Դ․ մերկացրել է նրա թշնամիներին («Ռատապուալ», 1850, բրոնզ, Լուվր, Փա–րիզ)։ 1848-ից առավելապես ստեղծել է գեղանկարչական գործեր («Ապստամբու–թյուն», մոտ 1848, Ազգային պատկերա–սրահ, Պրագա, «Լվացարարուհի», մոտ 1859–60, Լուվր)։ Թատրոնը, կրկեսը, հանդիսատեսը, նկարիչը, թափառաշրջիկ ծաղրածուն ևն Դ–ի գեղանկարչության Օ․ Դ ո մ ի ե․ «Տրանսնոնեն Փողոցը 1834-ի ապրիլի 15-ին», վիմագրություն (1834) նախասիրած մոտիվներն են։ Նա ստեղ–ծել է դիմանկարներ, գրական, կրոնական և դիցաբանական սյուժեներով պատկեր–ներ, Դոն Կիխոտին նվիրված նկարաշար («Դոն Կիխոտ», մոտ 1868, Նոր պինակո– տեկա, Մյունխեն)։ Գրկ․ Герман М․ Ю․, Домье, М․, 1962․
ԴՈՄԻՆԱՆՏ ֆիզի ո լ ո գ ի ա յ ու մ, դրդման օջախ կենտրոնական նյարդային ևամակարգում, որը ժամանակավորապես որոշում է օրգանիզմի պատասխան ռեակ–ցիայի բնույթն արտաքին և ներքին գրգիռ–ների նկատմամբ։
ԴՈՄԻՆԱՆՏ երաժշտության մեջ, մաժոր և մինոր լադերի V աստիճանը (տես Լադ) և այդ աստիճանի վրա կառուցված ակորդը, որ ունի տոնիկայի մեջ լուծվե–լու պարզ արտահայտված ձգտում։ Դ–ի դեր են կատարում նաև նույն լադերի VII և III աստիճանի ակորդները։ Նշվում է D տառով։
ԴՈՄԻՆԱՆՏՈհԹՅՈհՆ, զույգ ժառանգա– կիրների՝ գեների վւոխհարաբերության ձև, երբ մեկը ճնշում է մյուսի ազդեցոլ–
