Երնանի գրավումը ռազմ, և քաղ․ խոշոր նշանակություն ունեցավ։ Տայ ժողովուր–դը, որն անձնազոհաբար օգնում էր ռուս, զորքերին, այն համարեց հայրենի–քի ազատագրության խորհրդանիշ։ Բա–նաստեղծ Տ․ Ալամդարյանը Թիֆլիսից 1827-ի հոկտ․ 12-ին Նևրսես Աշտարա– կեցուն շնորհավորեց «Տայաստան աշ–խարհի փրկության» առթիվ։ Խ․ Աբովյանը գրեց «․․․դժոխքի քանդվիլը մեղավորնե–րի համար էս գինը չէր ունենալ, ինչպես Երնանու բերդի առնիլը հայերի համար» («Վերք Տայաստանի», 1959, էջ 200)։ Երե– վանի գրավումը փաստորեն վճռեց 1826– 1828-ի ռուս–պարսկական պատերազմի ելքը, որն իր դիվանագիտական ձևակեր–պումն ստացավ Թուրքմենչայի պայմա–նագրում։ Գրկ, Երիցյան Ա․, Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը և Կովկասի հայք 19-րդ դարում, մաս 1–2, Թ․, 1894–95։ ПоттоВ․, Кавказская война в отдельных очерках, эпи–зодах, легендах и биографиях, т․ 1–5, СПБ- Тифлис, 1887–89․ Վ․ Պարսավյան
ԵՐԵՎԱՆՅԱՆ ԳՈԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ, գըտ– է Տայկական սստ–ում։ Արարատ–յան դաշտի հս–արլ․ մասն է։ Ունի 900– 1100 г/ բարձրություն։ Եզրավորվում է Քանաքեռի ու Սովետաշենի սարավանդ–ներով, Նորքի ու Կոնդի բարձունքներով։ Տարածված են տուֆեր, լավային հոսքեր,, որոնք ծածկված են լճագետային և գետա– ողողատային նստվածքներով։ Ե․ գ–յան տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում են Երե– վան քաղաքը և նրա հվ–արմ․ քաղաքա–մերձ շրջանները։
ԵՐԵՎԱՆՅԱՆ ԼԻՃ, արհեստական ջրամ–բար Երնանի հարավ–արևմուտքում։ Ստեղծվել է 1963–66-ին, Տրազդանի կիր–ճում, Թամանցիների Փողոցի պատնեշի կառուցումից հետո։ Ծովի մակարդակից բարձր է 908 it։ Մակերեսը 650 հզ․ մ2 է, միջին խորությունը՝ 8 it, առավելագույնը՝ 18 it, ջրի ծավալը՝ մոտ 5 մլն it3։ Սնվում է Տրազդան գետից։ Զմռանը սառցակալում է։ Ափերը մասամբ բետոնապատ են, ունի երեք շիթանի շատրվան։ Ե․ լ–ին կից գործում են փրկիչ կայան ն թիավար–ման դպրոց։ Ստեղծվել են արհեստական լողափեր։ Նախատեսվում է կառուցել ջրասպորտի համալիր։ Ափին կառուց–վում են մանկական լողավազաններ։ Ե․ «Երևանի բերդի առումը 1827 թ․», նկ․ Ռուբոյի լ–ից սկսվող էջմիածնի և Շադրլուի ջրանցք–ները ոռոգում են Էջմիածնի ու Մասիսի շրջանների հողերը։ Ե․ լ․ մեծ նշանակու–թյուն անի քաղաքի լանդշաֆտի ձևավոր–ման, շրջապատի միկրոկլիմայի և Տրազ– դաևի կիրճի համաքաղաքային հանգստի գոտու համար։ Ռ․ Հարությունյան
ԵՐԵՎԱՆՅԱՆ ՀԱՎԵՐԻ ՅԵՂ, ՍՍՏՄ–ում բուծվող մսաձվաաու հավերի ցեղերի առաջնեկը։ Մտեղծվել է ՏՍՍՏ–ում, 1949– 1974-ին, Ս․ Կարապետյանի ղեկավարու–թյամբ։ Բուծման համար օգտագործվել են բնաշխարհիկ հավերից ընտրված լավա–գույն ածանները, ռոդ–այլանդ, նյու–հեմպ– շիր և մասամբ ավստրալորպ արտասահ–մանյան ցեղերի աքաղաղները (բուծման ավարտական փուլում վճռական դեր է խաղացել հատկապես նյու–հեմպշիրը)։ Կիրառվել է բարդ վերարտադրական տրամախաչման եղանակը։ Երնանյան հա–վերն ունեն ամուր մարմնակազմ, բնորոշ արտաքնակազմվածք․ գլուխը միջին չա–փի է, կատարը՝ տերնաձև, պարանոցը՝ խիտ փետրածածկ, կուրծքը՝ լայն, խոր և լավ զարգացած, մեշքը՝ երկար ու ւայն, ոտքերը՝ ամուր։ Դույնը բաց կարմիր է։ Վառեկների կենդանի քաշը՝ 2–2,2, հա–սակավոր հավերինը՝ 2,4–2,5 կգ (առան–ձին դեպքերում՝ մինչև 3,8 կգ), աքաղաղ– ներինը՝ 3,5–4,0 կգ։ Ե․ հ․ ց․ լավ հար–մարված է ՏՍՍՏ բնակլիմայական պայմաններին, ձվատվությունը ավելի բարձր է ձմռան ցուրտ և ամռան շոգ ամիս–ներին։ Տարեկան միջին ձվատվությունը առաջավոր տնտեսություններում մինչև 180–200 հատ է, իսկ ռեկորդայինը՝ 265– 268 հատ։ Զվի միջին քաշը 57–58 գ է, առավելագույնը՝ 85 գ, բեղմնավորվա– ծությունը՝ 92–95%, ճտահանությունը4 ավելի քան 85%։ Տոհմային աշխատանքները տարվում են Տայկական անասնաբուծության և Երնանյան հավերի ցեղի հավ և աքա» ղաղ անասնաբուժության, ՏՍՍՏ ԳԱ ֆիզիոլո–գիայի ԳՏԻ–ների Երնանի ու Մասիսի փորձարարական բազաներում, Շահում– յանի միջկոլտնտեսային թռչնաբուծական ֆաբրիկայում, էջմիածնի, Ապարանի, Մասիսի, Ախուրյանի, Աբովյանի, Մար– տունու և Եղեգնաձորի թռչևաբուծակաև տոհմային ֆերմաներում։ Մելեկցիոն աշ–խատանքների նպատակն է՝ կաւոարելա–գործել ցեղի տոհմային ու մթերատու հատկությունները, մասնավորապես բարձ–րացնել ձվատվությունը և մսային վաղա–հասության ցուցանիշը, ստեղծել բրոյլե– րային արդյունաբերության մեջ օգտա–գործվող ներցեղային մասնագիտացված գծեր, ինչպես նաև բուծել բարձր ձվա–տվությամբ հիբրիդներ՝ արդ․ թռչնաբու–ծության համար։ 1960-ից ՏՍՍՏ–ում, իսկ 1974-ից նաև Ադրբեջանական և Վրա–ցական ՍՍՏ–ներում Ե․ հ․ ց․ պլանային է և բուծվում է կոլտևտեսություններում և սովետական տնտեսություններում։ 1975-ին ՏՍՍՏ–ի տնտեսություններում Ե․ հ․ ց–ի ընդհանուր գլխաքանակը եղել է շուրջ 600 հզ․։ Գրկ* Կարապետյան Ս„ Ղ ու– կ ա ս յ տ ն Մ․, Երնանյան հավերի ծագումը, մթերատվությունը և տոհմային արժանիքնե–րը, Ե․, 1974։
ԵՐԵՎԱՆՆԱԽԱԳԻԾ», Երնանի քաղաքա–յին սովետի գործկոմի նախագծային ինս–տիտուտ։ Տիմնադրվել է 1958-ին, Եր– քաղսովեւոի գործկոմի ճարտարապետա–կան հատակագծային վարչության նա–խագծային արվեստանոցի բազայի վրա։ Մշակում է Երնան քաղաքի գլխավոր հա–տակագծի, բնակելի զանգվածների և տնե–րի, հասարակական և կոմուևալ կառույց–ների նախագծեր։ Ունի հինգ ճարտ․ ն մեկ հատակագծային արվեստանոց, հա–տուկ մասնագիտացված ն տեխ․ բաժին–ներ։ Կազմվել է Երնան քաղաքի գլխավոր հատակագիծը՝ մինչև 2000 թ․ հեռաևկա– րով, որը 1971-իև ընդունել է ՏՍՍՏ Մի–նիստրների սովետը, հաստատել՝ ՍՍՏՄ Պետշինի հատուկ հանձնաժողովը։ Երևա–նի կենտրոնի կառուցապատման նախա–գիծը 1974-ի համամիութենական մրցույ–թում շահել է առաջին մրցանակ։ «Ե․»-ի նախագծերով Երևանում կառուցվել եև կոր բնակելի զանգվածներ (Աջափնյակ, Նոր Նորք, Զեյթուն, էրեբունի ևև), ժո–ղովրդական տևտեսությաև ևվաճումևերի ցուցահաևդեսի արդյուևաբերության, գի–տության և մշակույթի տաղավարևերը (Ֆ․ Դարբինյան, Ա․ Մելքոնյան, Ջ․ Թո– րոսյան, Ռ․ Մանուկյան, Լ․ Գնորգյան, Տ․ Շահնազարյան), «Անի» հյուրանոցի (Ֆ․ Դարբինյան, է․ Մաֆարյան, Ֆ․ Տա– կոբյան, Գ․ Բալյան), «էրեբունի» թանգա–րանի (Բ․ Արգումանյան, Շ․ Ագատյան), Շախմատիստի կենտրոնական տան (ժ․ Մեշչերյակովա, Ռ․ Մանուկյան), մա–թեմատիկական մեքենաների ԳՏԻ–ի (Տ․ Մարգարյան, Բ․ Արգումանյան, Շ․ Ա– զատյան, Ցու․ Դալլաքյան), սրտաբա–նության և սրտային վիրաբուժության Լ․ Ա․ Տովհաննիսյանի անվ․ ԳՏԻ–ի (Զ․ Թորոսյան, Լ․ Գրիգորյան), Կինո–յի տան (Ե․ Սաֆարյւսն, Ի․ Մանուչար– յան) և այլ շեևքեր։ «Կովպետտրաևս» նախագծային ինստ–ի հետ համատեղ
