պրեզիդենտն է, որը նաև զինված ուժերի և ոստիկանության գերագույն գլխավոր հրամանատարն Է։ Օրենսդրական իշխա–նության բարձրագույն մարմինը միապա–լատ Ազգային ժողովն է՛․ Ընտրական իրա–վունքից օգտվում են 18 տարին լրացրած քաղաքացիները։ Դատական համակարգը բաղկացած է գերագույն դատարանից, ապելյացիոն դատարանից, օկրուգային, ոստիկանական ն հաշտարար դատարան–ներից։ III․ Բնությունը Զ․ գտնվում է Կոնգոյի իջվածքում և նրան կից բարձրությունների վրա, հա–սարակածային և մերձհասարակածային գոտիներում։ Կենտրոնական ն արմ․ մասերը զբաղեցնում է ճահճապատ, ալ– յուվիալ ևարթավայրը՝ Կոնգոյի իջված–քի առավել ցածր մասը, որտեղից տեղանքը ամֆիթատրոնի ձևով բարձրաևում է դե–պի ծայրամասերը։ Տվ–արմ–ում Տարավ– Գվինեական բարձրավանդակի մի մասն է։ Տվ–ում սեղանաձև սարավաևդներ են, Կոնգո ն Զամբեզի գետերի ջրբաժանում՝ բարձր հարթավայրեր (1200–1500 it և ավելի)։ Առավել բարձր ու մասևատված է Զ–ի արլ․ մասը, որտեղ սահմաևի եր– կայևքով ձգվում է բեկորային լեռևերով (2000–3000 it) եզրավորված Ա ր և ե լ ա– աֆրիկական բեկվածքների գոտին։ Ամենաբարձրը Ռուվենզորի լեռնազանգվածն է (5109 it)։ Գործող հրա–բուխներից նշանավոր են Նյամլագիրան և Նյիրագոնգոն։ Զ․ հարուստ է պղնձի, կոբալտի, ցինկի, ուրանի, ալմաստի պա– շարներով, երկաթի, բոքսիտների, բիտու– մային թերթաքարերի, մանգանի, ոսկու, ածխի ևաևքաշերտերով, հայտնաբերված են նավթաերնակումներ։ Կլիման։ Զ–ի տերիտորիայի 3° հս․ և 3° հվ․ լայնությունների միջև գտևվող մասև ունի խոնավ հասարակածային կլի–մա (1700–2500 tlit տարեկան տեղում–ներով)։ Տասարակածից հս․ և հվ․ կլիման մերձհասարակածայիև է’․ Ամենատաք ամսվա (մարտ կամ ապրիլ) միջին ջեր–մաստիճանը 24°Շ–ից 28°C Է, ամենացուրտ ամսվանը (հուլիս կամ օգոստոս)՝ 22°Օից 25°C։ Ներքին ջրերը։ Զ․ ունի ջրառատ գետերի խիտ ցանց։ Խոշոր գետը Կոնգոն է (Զաիր), Արուվիմի, Ուբանգի, Լոմամի, Լուլոնգա, Կասաի և այլ վտակևերով։ Գետերը սահաևքավոր եև, հարուստ ևիդ– րոէևերգիայի պաշարներով, ուևեև ջրվեժ– ներ, նավարկելի են Կոնգոյի իջվածքում։ Նշանավոր են Մոբուտու Սեսե Սեկո, Իդի Ամին Դադա, Կիվու, Տանգանիկա, Մվե– րու լճերը, Կոնգոյի իջվածքում՝ Մաի Նդոմբե և Տումբա ծանծաղ լճերը։ Տողաբուսական ծածկ ու յ– թ ը։ Տասարակածային գոտում ևզոր, կարմրադեղևավուն, ֆերալիտային հողե–րի վրա աճում են խիտ, խոնավ մշտադա–լար անտառներ (կարմիր ծառ, դեղին ծառ, էբենոս, յուղատու արմավենի, տար–բեր կաուչուկատուներ են), Կոնգոյի իջվածքի առավել ցածրադիր վայրերում՝ ճաևճացած անտառներ, ևվ–ում և ծայր հս–ում՝ սեզոնային խոնավ անտառներ և բարձրախոտային երկրորդական սա վան–նաներ։ Գետահովիտներում կան սրահա– յին անտառներ։ Ծայր հվ–ումև հվ–արլ–ում, դարչնակարմրագույն հողերի վրա աճում են արևադարձային նոսր անտառներ։ Լեռնալանջերին բուսածածկույթն ունի ուղղաձիգ գոտիականություն։ Կոնգոյի գետաբերանում կան մաևգրովային բույ–սեր։ Կենդանական աշխարևը հարուստ է և բազմազաև։ Կաև այծքաղների, փղերի, ռևգեղջյուրների, զեբրերի տարբեր տե–սակներ, առյուծներ, ընձառյուծներ, վագ–րակատուներ, բորենիներ, սողուններ, մի–ջատներ, թռչուններ, գետերում ն լճերում՝ գետաձի, ձկներ։ IV․ Բնակչությունը Զ–ի բնակչության մոտ 85% –ը պատկա–նում է բանտու լեզվախմբին, մոտ 52%–ը պահպանում են տեղական հավատը, մոտ 45% –ը քրիստոնյաներ են, կան մուսուլ–մաններ։ Պաշտոնական լեզուն ֆրանսե–րենն է^ Խիտ են բնակեցված արլ․ լեռնային շրջանները, հվ–արլ․, Կոնգո գետի ստո–րին հոսանքի և Կասաի գետի ավազանը։ Խոշոր քաղաքը Կինշասան է։ Կարնոր են Լուբումբաշի, Մբուժի Մայի, Կիսան– գանի, Կանանգա ն այլ քաղաքները։ V․ Պատմական ակնարկ Եվրոպացիների մուտք գործելուց դեռ շատ առաջ Զ–ի բնակչության հիմնական մասը կազմող բանտու լեզվաընտանիքի ժողովուրդների մոտ ստեղծվել էր գույ–քային անհավասարություն, սկսել էին զարգանալ դասակարգային հարաբերու–թյուններ, առաջացել էիև պետ․ կազմա–վորումներ (Կոնգո, Կակոնգո, Մատամ– բա նն)։ XV դ․ վերջին Զ–ում երնացին պորտուգալացիները, որոնք չնայած տե–ղաբնիկների համառ դիմադրությանը (1491-ի ապստամբությունը Կոնգոյում, Նահանգներ Տարածությու–նը հզ․ կմ2 Բնակչությու–նը հզ․ մարդ (1970) Վարչական կենտրոնը Կինշասա (Kinshasa) 2 1400 Արևելյան Կասաի (Kasai 61,8 1838 Մբուժի Մայի (Mbuji Mayi) Orientale) Արևմտյան Կասաի (Kasai 261,3 1671 Կանանգա (Kananga) Occidentale) Բանդունդու (Bandundu) 299,9 3069 Բանդունդու (Bandundu) Կիվու (Kivu) 259,1 3393 Բուկավու (Bukavu) Հասարակածային (Equateur) 402,1 2365 Մբանդակա (Mbandaka) Շաբա (ն․ Կատանգա, Sha– 497 2097 Լուբումբաշի (Lubumbashi) ba) Ստորին Զաիր (Bas Zaire) 59,1 1596 Մատադի (Ma’tadi) Վերին Զաիր (Haut՝ Zaire) 503,2 3035 Կիսանգանի (Kisangani) Մբուլա Մատադիի ապստամբությունը XVI դ․ 70–80-ական թթ․ ևև), հաստատ–վեցին Կոևգոյի գետաբերաևում և սկսե– ցիև զբաղվել ստրկավաճառությամբ։ XIX դ․ վերջերին Բելգիայի թագավոր Լեո– պոլդ II-ին հաջողվեց իր հսկողության տակ առնել Աֆրիկայի կենտրոնական մասը։ Բեռլինի կոնֆերանսը (1884–85) ճանա–չեց նրա գերիշխանությունը, այսպես կոչ–ված, «Կոնգոյի ագատ պետության» նկատ–մամբ։ 1908-ին երկիրը պաշտոնապես դարձավ բելգ․ գաղութ՝ Բելգիական Կոն–գո անունով։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Զ՜ում տեղի ունեցան հակաիմպերիալիստական ժող․ ելույթ–ներ, որոնք դաժանորեն ճնշվեցին գաղու–թարարների կողմից։ Ազատագրական շար–ժումը նոր վերելք ապրեց երկրորդ հա–մաշխարհային պատերազմից ևետո։ 1945-ին Մատաղի նավահանգստում սկըս– ված գործադուլը վերածվեց զինված ապըս– տամբության։ 1950-ական թթ․ սկզբներին երևաև եկան կուլտ ուր–լուսավորական խոշոր կազմակերպություններ, որոնք կարնոր դեր խաղացին ազգային ինքնա–գիտակցության ձևավորմաև գործում և աստիճաևաբար վերածվեցիև քաղ․ կու– սակցություևների։ Ամենախոշորը Կոնգո–յի ազգային շարժում (հիմնվել է 1958-ին) կուսակցությունն էր՝ Պ․ Lniitmitpiujfi գլխավորությամբ։ Ազգային–ազատա գրա–կան շարժման ճնշման տակ Բելգիան ստիպված էր անկախություն տալ Բելգիա–կան Կոնգոյին, որը 1960-ի հունիսի 30-ին հռչակվեց անկախ հանրապետություն։ Կա–ռավարությունը գլխավորեց Պ․ Լումում– բան։ Իմպերիալիստական տերություն–ները, օգտագործելով տարբեր ցեղախմբեր ու սոցիալական խավեր ներկայացնող պարագլուխների տարաձայնությունները, խափանում էիև կառավարության տնտ․ և քաղ․ միջոցառումները, հրահրում խռո–վություններ։ Եվրոպացիների կյանքն ու ունեցվածքը պաշտպանելու պատրվակով 1960-ի հուլիսին բելգ․ զորքեր մտցվեցին Կոնգո։ Սեպտեմբերին ՄԱԿ–ի թողտվու–թյամբ իշխանությունից հեռացվեց ազգա–յին կառավարությունը*․ Պ․ Լումումբան ձերբակալվեց և գազանորեն սպանվեց (1961-ի հունվար)։ Երկրում ծավալվեց ապստամբական շարժում, որը գլխավո–րում էր 1963-ին ստեղծված Ազատագրու–թյան ազգային խորհուրդը։ 1964-ին հայ– րենասերները հռչակեցին Կոնգոյի ժո–ղովրդական Տանրապետություն՝ Ստեն– ւԻՎԻԼ (1966-ից՝ Կիսանգանի) մայրաքա–ղաքով։ Բայց ՆԱՏՕ–ի ուղղակի զինված միջամտությունն ու կառավարության ներ– սում եղած տարաձայնությունները խան–գարեցին ամրապնդելու ձեռք բերվածը։ 1964-ին իշխանության գլուխ կանգնեց Մ․ Չոմբեի պրոիմպերիալիստական կա–ռավարությունը։ 1965-ին բանակն իր ձեռ– քըն առավ իշխանությունը և պրեզիդենտ հռչակվեց գեևերալ լեյտենանտ Մոբու– տոլին։ 1970-ի վերջին Մոբուտուն ընտըր– վեց պրեզիդենտ, իսկ 1971-ի հոկտ․ 27-ին պետությունը վերանվանվեց Զսփրի Տան– րապետություն։ 1973–74-ին ազգայնաց–վեցին օտարերկրյա նավթային առևտրա–կան, արդ․ և այլ ըևկերություններ։ Աֆ–րիկայի լիակատար ազատության հար–
