Մեծ պետությունների միջամտությամբ թուրք, զորքերը հեռացան գավառի սահ–մաններից, ընդհանուր ներում շնորհվեց Զեյթունի ապստամբ գյուղացիությանը, նշանակվեց քրիստոնյա կառավարիչ, բնակչությունը 5 տարով ազատվեց հար–կերից։ 1915– 16-ին՝ Մեծ եղեռնի ժամանակ զեյթունցիները մեկ անգամ ևս դիմեցիև ինքնապաշտպանության, որն ավարտվեց անհաջողությամբ։ 1915-ի մարտին Զ–ի հայությունը բռնությամբ տեղահանվեց և քշվեց Դեյր էգ–Զորի անապատը! Նրանց մեծ մասը կոտորվեց, փրկվածները տա–րագրվեցին օտար երկրներ! 1918-ի հոկ–տեմբերին Թուրքիայի պարտությունից հետո ֆրանս․ զորքերը գրավեցին Կի– լիկիան: 1921-ին, երբ Ֆրանսիան Կի– լիկիան հանձնեց Թուրքիային, Զ․ վերջ–նականապես դատարկվեց նայերից։ Զեյթունի իրադարձությունները լայն արձագանք Էն գտել հայ իրականության մեջ? Ամենուրեք նյութական ու բարոյական աջակցություն է կազմակերպվել ապըս– տամբներին։ Մամուլը դրվատել է զեյթուն– ցիների սխրանքը։ Տայ գրողները (Մ․ Պե– շիկթաշլյան, Ն․ Ռուսինյան, Տ․ Մկրյան, Ա․ Տայկունի, Մ․ Շահազիգ, Սիամանթս, Դ․ Վարուժան, Տ․ Թումանյան, Րաֆֆի, Մուրացան ն ուրիշներ) բանաստեղծու–թյուններ են ձոնել հերոսամարտերին, իսկ ժողովուրդը հյուսել է երգեր («Զեյ– թունցիներ», «Զեյթունի քայլերգը» ևն)։ 1930-ական թթ․ Մեծ եղեռնից վերապրած հայերը Երևանի հս․ մասում հիմնադրfa- ցին Զեյթուն թաղամասը։ Գրկ» Ներսիսյան Մ– Գ․# Տայ ժո–ղովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850–1870 թթ․, Ե․է 1955։ Մելիքսեթյտն Վ․ Գ․․ Զեյթու– նի հերոսամարտերը, Ե․․ 1060։ Տտյ ժալո– վըրդի պատմություն, հ․ 5, Ե․, 1974; Տ․ Ղազարյան
ԶԵՅԹՈՒՆԻ £ԱՐ£ԱՌ, տես Կիփկիայի բարբառ։
ԶԵՅԹՈՒՆԻ ՊՏՂԱԲՈՒԾԱԿԱՆ ՍՈՎԵ–ՏԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, գտնվում է Տայկական ՍՍՏ Նոյեմբերյանի շրջա–նում, Դեբեդ գետի աջ ափին։ Կազմակերպ–վել է 1949-ին։ Գյուղատնտ․ արտադրու–թյան հիմնական ուղղությունը պտղաբու–ծությունն Է։ 1974-ին ունեցել է 1․123 հա պտղատու այգիներ (որից բերքատու՝ 684 հա)։ Մշակվող հիմնական կուլտուրա–ներն են խնձորենին, դեղձենին, սալորե՜ նին, ընկուզենին, նշենին, ձիթենին, արե– վելյան խուրման։ Տնտեսության ընդհա–նուր հողային տարածությունը 2434 հա Է, որից գյուղատնտ․ հողատեսքեր՝ 1508 հա։ Տնտեսությունում զբաղվում են նաև անաս–նապահությամբ, կաթնային տավարաբու–ծությամբ և մեղվաբուծությամբ։ Արտա–դրական բարձր ցուցանիշների համար տնտեսությունը բազմիցս մասնակցել է միջազգային տոնավաճառների, արժա–նացել ԺՏՆՑ–ի ն կառավարական պար–գևների, իսկ հիմնադիր Բ․ Վարդանյանը (1894–1971)՝ սոցիալիստական աշխա–տանքի հերոսի կոչման։
ԶԵՅԹՈՒՆՅՅԱՆ Պերճ Ար մենակի (ծն․ 18․7․1938, Ալեքսանդրիա, Եգիպտոս), հայ սովետական գրող, թարգմանիչ։ Ավարտել է Պյատիգորսկի օտար լեզուների մանկա–վարժական ինստ–ը (1963)։ 1975-ից Տա–յաստանի սովետական գրողների միու* թյան վարչության քարտուղար Է։ Լույս են տեսել Զ–ի «Նրա առաջին ընկերը», (1956), «Մեր թաղի ձայները» (1959), «Մեզանից հեաո» (1963), «Փարիզի հա–մար» (1965), «Կլոդ Ռոբերտ Իզերլի» (1968), «Կատակերգություն առանց մաս–նակիցների» (1975) գրքերը։ Նրա սցենա–րով նկարահանվել է «Երևաևյաև օրերի խրոնիկա» (1973) գեղարվեստական ֆիլ–մը։ Բեմադրվել են Զ–ի «Ամենատխուր մարդը» (1974), «Ավերված քաղաքի առաս–պելը» (1975) պիեսները; Անգլերենից թարգմանել է Է․ Քոլդուելի, Գ․ Գրինի, Է․ Տևմինգուեյի ստեղծագործություննե–րից։ Զ–ի գործերը թարգմանվել են ռուս․, լատիշերեն, լիտվաներեն, Էստոներեն, բուլղարերեն, չեխերեն։
ԶԵՅՆԱԼՈՎ Զահանգիր Մեշադի Ռզա օղլի (1865, Բաքու - 4․11․1918, Բաքու), ադըր– բեջանցի դերասան։ Դերերից ևն՝ Տա– ջի Կարա, Մոլլա իբրահիմ Խալիլ (Ախուն– դովի «Տաջի Կարա», «Մոլլա Իբրահիմ խալիլ»), Տաջի Մամեդ (Տախվերդովի «Դժբախտ պատանին»), Մեշադի Շաբանի Ջ․ Մ․ Թ․ Զեյնալով (Սունդուկյանի «Գիշերվան սաբրը խեր է»), Քաղաքապեւո (Գոգոլի «Ռնիզոր»)։ Զ* ադրբ․ ականավոր դերասաններ Տ․ Արա– բլինսկու, Մ․ Ա․ Ալիևի, Մ․ Ռուհուլլայի և ուրիշևերի ուսուցիչն Է։ Բաքվի ադրբ․ թատրոնում Զ–ի ևետ հանդես են ևկել Ս․ և Ա․ Մաֆրազյաևևերը, Տ․ Աբելյանը, Ե․ Մելիք–Շահնազարյանը։ Գրկ» Искусство Азербайджана, т․ 3, Баку, 1950․ Բ․ Հովակիմյան
ԶԵՆԱԳԵՐԵՆ, տես Լիբիա–բերբերական Լեզուներ։
ԶԵՆԴԵՐԵՆ, տես Ավեսաայի Լեզու։
ԶԵՆԵՖԵԼԴԵՐ (Senefelder) Ալոիգ (6․11․ 1771, Պրագա – 26․2․1834, Մյունխեն), պոլիգրաֆիայի բնագավառի գերմանացի գյուտարար։ 1796-ին բացաևայտել է կրա–քարերի քիմ․ մշակմամբ բարձր տպագրու–թյան կաղապարների պատրաստման հնարավորությունը։ 1798-ին հայտնագոր– ծել է հարթ տպագրության եղանակի վի–մագրության գյուտը։
ԶԵՆԻԹ (ֆրանս․ zenith<արաբ, samt– ուղղություն), երկնոլորտի կետ դիտողի գլխավերևում։ Դիտման վայրից տարված ուղղահայացը երկնոլորտը հատում է Զ–ում։ Երկնոլորտի Զ–ին հակադիր կետը կոչվում է նադիր։
ԶԵՆԻԹԱՅԻՆ ԳՆԴԱՑՐԱՅԻՆ ՏԵՂԱԿԱ–ՅԱՆՔ (ԶԳՏ), ավտոմատ զենք, բաղկա–ցած ՞է մեկ կամ մի քանի (սովորաբար 2–4) գնդացիրներից, որոնք մոնտաժված են հատուկ հաստոցի վրա ն․ ունեն զենի–թային հրաձգության նշանառման ընդհա–նուր մեխանիզմներ և նշանոցի հարմա–րանքներ։ Երևան է եկել 1930-ական թթ․։ Նախատեսված է ցամաքային զորքերի և նավերի ՏՕՊ–ի ևամար։ ԶԳՏ–ով զինում են ցամաքային զորքերի զենիթային ստո–րաբաժանումները, որոշ տանկեր ու այլ մարտական մեքենաներ, նաև Փոքր նա–վեր; ԶԳՏ տեղաՓոխում են կցովի հրե– տասայլերով։ ԶԳՏ–ի տրամաչափը 12,7– 14,5 մմ Է, հրաձգության թեք հեռավորու–թյունը՝ մինչև 2,5 հզ․ Վ, մեկ Փողի արա–գաձգությանը րոպեում 500–600 կրակոց, գևդակոծման ուղղաձիգ անկյունը մինչև 90° Է, հորիզոնականը՝ 360°։ Տրաձգու– թյունը կատարվում է հիմնականում գրա– հահար–ևրկիզող գնդակներով, գնդակի զանգվածը 45–65 գ Է, սկզբնական արա–գությունը՝ 900–1000 մ/վրկ։
ԶԵՆԻԹԱՅԻՆ ԹՆԴԱՆՈԹ, օդային նշա–նակետեր ոչնչացնող հրեւոանային զենք; Գործածվում են 1914-ից։ Տայրենական մեծ պատերազմի նախօրեին ՄՍՏՄ–ն ուներ 1915-28, 1931, 1938 նմուշների 76 մմ, 1939 նմուշի 37 և 85 մմ, տրամա–չափի Զ․ թ–ներ և 1940 նմուշի 85 մմ տրա–մաչափի ավտոմատ Զ․ թ–ներ; XX դ․ 50- ական թթ․ զեևիթայիև հրթիռայիև հա– մալիրևևրի (զենիթային կառավարվող հրթիռի, գործարկման տեղակայանքի, հայտնաբերման և նշանառման ռադիո– լոկացիոն կայանի, կառավարման հա–մակարգի, վերահսկիչ–չափիչ ապարատու–րայի և տրանսպորտի միջոցների համա–խումբ) ի հայտ գալով կիրառություն են ստացել 2–4 փողանի, Փոքր տրամաչաՓի (20–60 մմ) ավտոմատ ինքնագնաց Զ․ թ․, որոնք ունեն մինչն 90° ուղղաձիգ, 300° շրջանային գնդակոծում, արկի սկզբնա–կան արագաձգությունը՝ 1 րոպեում 500 կրակոց։
ԶԵՆԻԹԱՅԻՆ ՀԵՌԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ, տես Երկնային կոորդինատների համակարգեր։
ԶԵՆԻՍ, գյուղ Արևմտյաև Տայաստանում, Վանի վիլայեթի Խոշաբի գավառում։ 1909-ին ուներ 25 տուն ևայ և 15 տուև մահմեդական բնակչություն։ Զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապա– ևությամբ։ 1896-ի կոտորածների ժամա–նակ զոհվել է 39 մարդ։ Տայ բևակիչները տեղահանվել են առաջին համաշխարհա–յին պատերազմի տարիներին։ Նրանց մի մասը զոհվել Է, փրկվածները բնակու–թյուն են հաստատել Արնելյան Տայ սա–տանում;
ԶԵՆՆԵ ՊՈՂՈՍ (1746, Կ․ Պոլիս – 1826, Կ․ Պոլիս), հայ երաժիշտ, մանկավարժ։ Սովորել է իյասգյուղի (Կ․ Պոլիս) հանրա–կրթական դպրոցում, հմտացևլ հայ հո–գևոր ևրաժշտոլթյաև ասպարեզում։ Ունե–նալով հնչեղ և ազդու ձայն, երգեցողու–թյան մեջ հասել է բացառիկ հաջողու–թյան և արժանացել «Զեննե» («Ձայնեղ») մականվանը։ Կ․ Պոլսի Զինճիրլի–խա– նում բացել է դասարան, սովորեցրել եկե–ղեցական երաժշտություն։ Ունեցել է բազ–մաթիվ աշակերտներ, այդ թվում՝ Տ․ Լի– մոնճյանը։ Նրան է վերագրվում «Լույս– զվարթ», Տռիփսիմյանց ԴԿ («Անձինք նվիրեալք») և այլ շարականների եղանակ–ների կարգավորումը։ Տիրապեւոել է հուն․
