նակ մեծ պատասխանատվություն է դևում նրա առջև ձեռք բերված նվաճումների ճիշտ օգտագործման համար։ Եթե բարձր սոցիալ–բարոյական մակարդակ ունեցող հասարակության մեջ այդ նվաճումները կարող են իրոք նպաստել մարդու բարե–կեցությանը, բնությունից ազատագրվե–լուն, ապա անտագոնիստական հասարա–կարգում այդ նվաճումները կործանարար ազդեցություն կարող են ունենալ ողջ մարդկության համար։ Այդ պատճառով Գ–յան նվաճումները հումանիստական նպատակներով օգտագործելը դառնում է հրատապ։ Կապիտալիստական հասարակարգում Գ–յան զարգացման բուռն տեմպերը՝ նրա աշխարհայացքային գնահատման և ար–ժեքավորման հարցում, ծնում են միմյանց հերքող, երբեմն ծայրահեղ տեսակետներ։ Սցիենտիզմը բացարձականաց– նելով «ճշգրիտ» գիտական մտածելակեր–պի դերը, Գ․ դիտում է որպես բարձրա–գույն մշակութային արժեք՝ մերժելով հու–մանիտար և աշխարհայացքային պրոբ–լեմների նշանակությունը։ Տ ա կ ա– սցիենտիզմը գտնում է, որ Գ․ սկըզ– բունքորեն ի վիճակի չէ լուծելու մարդկա–յին հասարակության արմատական պրոբ–լեմները, հերքում է նրա դրական ազդե–ցությունը մշակույթի վրա ընդհանրապես։ Մարքսիստական փիլիսոփայությունը գի–տական և աշխարհայացքային արժեքները զուգորդում է պատմական մատերիալիզմի բազայի վրա, դրանով հաղթահարելով Գ–յան առանձին բնագավառների անջըր– պետները, Գ․ մերձեցնում աշխարհի հոգե– վոր յուրացման այլ ձևերին։ Դա էլ պայ–մաններ է ստեղծում ապագայի նոր՝ միասնական Գ–յան ստեղծման համար, որը ներդաշնակորեն զուգորդելով ճըշ– մարտային, բարոյական ու գեղագիտա–կան չափանիշները, պետք է համապա–տասխանի մարդկային աշխատանքի համ–ընդհանրական բնույթին և նպաստի մար–դու բացարձակ ազատագրմանը։ Տես նաև Բնագիտություն, Գիւոեչիք, Տեսություն հոդվածները, առանձին եր– կըրների Գ–յան մասին՝ այդ երկրների վերաբերյալ հոդվածները։ Դասակարգումը։ Գ–յան դասակարգման առաջին փորձերը հայտնի են Տին աշխար–հից։ Արիստոտելի աշխատություններում արդեն ուրվագծվել են Գ–յան երեք հիմ–նական բաժիններ («ֆիզիկա», «էթիկա» և «տրամաբանություն»)։ Արդի Գ–յան մեջ ընթացող դիֆերենցման և ինտեգրաց–ման բուռն պրոցեսը, Գ–յան նոր բնագա–վառների ծնունդը, կիրառման սահման–ների ընդլայնումը պաևանջում են Գ–յան դասակարգման համար որոնել նոր ու հուսալի չափանիշներ։ Առաջին մոտավո–րությամբ կարելի է նշել Գ–յան Էրեք խոշոր բնագավառներ՝ բնական, տեխնի–կական և հասարակական, որոնք տար–բերվում են ուսումնասիրման առարկա–յով և մեթոդներով։ Սակայն Գ–ների բազ–մաթիվ ճյուղեր չեն տեղավորվում այս համակարգերից որևէ մեկում։ Օրինակ, տեխնիկական և հասարակական Գ–ների սահմանագծում ծնվել է տեխնիկական գեղագիտությունը, բնական ու հասարա–կական Գ–ների սահմանագծում՝ տնտեսա–
ՏԵՍԱԿԱՆ ԳԻՏՈԻԹՑՈԻՆՆԵՐ Փիլ․ Դ՜ներ Դիալեկտիկա Տրամաբանություն Մաթեմատիկական Գ–ներ Մաթեմատիկական տրամաբանություն Մաթեմատիկա Բնական և տեխնիկական Գ–ներ Աստղագիտություն Աստղաֆիզիկա Ֆիզիկա Քիմիական ֆիզիկա Ֆիզիկական քիմիա Քիմիա Երկրաքիմիա Երկրաֆիզիկա Երկրաբանություն Ֆիզիկական աշխարհագրություն Կենսաբանություն Մարդու ֆիզիոլոգիա Մ արդաբանություն ՛Հասարակական գիտություններ Սոցիոլոգիա Պատմություն Տնագիտություն Ազգագրություն Տնտեսագիտություն Տնտեսական աշխարհագրություն Սոցիալ–տնտեսական վիճակագրություն Գ–ներ հասարակհւթյան բազիսի և վերնաշեն–քի մասին (քաղաքատնտեսություն, Գ–ներ պետության և իրավունքի մասին, արվեստա–գիտություն, արվեստի պատմություն ևն) Լեզվաբանություն Հոգեբանություն կան աշխարհագրությունը ևն։ Տեխնիկա–կան Գ–ների համակարգը որոշ իմաստով ներկայանում է որպես բնական Գ–ների կիրառություն։ Ծնվել են այնպիսի սահ–մանային գիտություններ, ինչպիսիք են աստղաբուսաբանությունը, բիոնիկան ևն։ Ուրույն տեղ ունի նաև մաթեմատիկան։ Այն անմիջականորեն չի վերաբերում բնու–թյանը, ուստի չի կարող մտնել բնական Գ–ների համակարգի մեջ, բայց ակնհայտ Է, որ այն չի կարող համարվել նաև հասա–րակական Գ․։ Պրոբլեմատիկ է նաև փիլ․ Գ–ների բնույթը։ Ներկայումս Գ–ների դասակարգման համար որպես ելակետ ընդունվում են երեք սկզբունքներ՝ 1․ առարկան, 2․ մեթոդը, 3․ այն նպատա–կը, որին ծառայում է Գ–յան տվյալ բա–ժինը։ Մատերիայի շարժման ձևերի tfi- գելսյան դասակարգումը զուգորդելով նըշ– ված երեք սկզբունքների հետ՝ Բ․ Մ․ Կեդ– րովը կազմել է Գ–նևրի դասակարգման պայմանական սխեման։ Գրկ․ Մարքս Կ․, Կապիտալ, հ․ 1–3, Ե․, 1933–49։ Նույնի, Քաղաքատնտեսու–թյան քննադատության շուրջը, Ե․, 1948։ Ն ու յ– ն ի, Թեզիսներ Ֆոյերբախի մասին, Մարքս Կ․ և Էնգելս Ֆ․, Ընտիր երկ․, հ․ 1․, Ե․, 1972։ Էնգելս Ֆ1, Բնության դիալեկտիկան, Ե․, 1969։ Նույնի, Անտի–Դյուրինգ, Ե․, 1967։ Ն ու յ ն ի, Լյուդվիգ Ֆոյերբախը և գերմա–նական կլասիկ փիլիսոփայության վախճանը, Ե․, 1972։ Ն ու յ ն ի, Սոցիալիզմի զարգացու–մը ուտոպիայից գիտություն, Ե․, 1969։ Լ ե– ն ի ն Վ․ Ի․, Գիտության մասին (ժողովա–ծու), Ե․, 1969։ Նույնի, Մատերիալիզմ և Էմպիրիոկրիտիցիզմ, Երկ․, հ․ 14։ Ն ու յ ն ի, Փիլիսոփայական տետրեր, Երկ․, հ․ 38։ Ն ու յ– ն ի, Մարքսիզմի երեք աղբյուրները և երեք
ԿԻՐԱՌԱԿԱՆ ԳԻՏՈԻԹՑՈԻՆՆԵՐ Կիրառական մաթեմատիկա Կիբեռնետիկա Տիեզերագնացություն Տեխնիկական ֆիզիկա Քիմիկա–տեխնոլոգիական Գ–ներ և մետալուր–գիա Լեռնային գործ Գյուղատնտեսական Գ–ներ Բժշկական Գ–ներ Կոնկրետ սոցիոլոգիական հետազոտություն - ներ Արդյունաբերության և գյուղատնտեսության էկոնոմիկա Մանկավարժական և այլ Գ–ներ բաղկացուցիչ մասերը, Երկ․, հ․ 19։ Ն ու յ ն ի, Կարլ Մարքս, Երկ․, հ․ 21։ Նույնի, Մար– տընչող մատերիալիզմի նշանակության մա–սին, Երկ․, հ․ 33։ ՍՄԿԿ ծրագիրը, Ե․, 1974։ ՍՄԿԿ XXV համագումարի նյութերը, Ե․, 1976։ Բ և ռ ն ա լ Ջ․ Դ․, Գիտությունը և հասարակությունը, Ե․, 1955։ համբար– ձ ու մ յ ա ն Վ․ Տ․, Գիտությունը Տայաստա– նում 40 տարում, Ե․, 1960։ Վարդապեա– յ ա ն Ղ․ Բ․, Գիտությունը որպես հասարա–կական գիտակցության ձև, Ե․, 1969։ Գիտու–թյունը Տայաստանում 50 տարում, Ե․, 1973։ Габриэльян Г․ Г․, Наука и ее роль в обществе, Е․, 1956; Амбарцумян В․ А․, Философские вопросы науки о Вселен–ной․ Сб․ докладов, выступлений и статьей, Е․, 1973; Телунц А․ М․, Социальная природа науки, Е․, 1975; Франк Ф․, Философия науки, М․, 1960; Карпов М․ М․, Наука и развитие общества, М․, 1961; Кедров Б․ М․, Классификация наук, кн․ 1–2, М․, 1961–65; Философия и естествознание, Сб․, пер․ с чешского, М․, 1965; Проблемы исследования структуры науки, Новосибирск, 1967; Копнин П․ В․, Логические основы науки, Киев, 1968; Орга–низация научной деятельности, М․, 1968; Будущее науки․ Международный ежегод–ник, М․, 1968–; Материалистическая диалек–тика и методы естественных наук․ Сб․, М․, 1968; Научное творчество, Сб․, М․, 1969; Очерки истории и теории развития науки, М․, 1969; Наука и нравственность Сб․, М․, 1971; Философия и наука, М․, 1972; Че- ловек-наука-техника, М․, 1973; Ш в ы р е в B․C․, Юдин Э․Г․, Мировоззренческая оценка науки։ критика буржуазных кон–цепций сциентизма и антисциентизма, М․, 1973; Наука, этика, гуманизм, «Вопросы философии», 1973, № 6, 8; Наука и челове–чество․ Ежегодник, М․, 1962– ; Сноу Ч․ П․, Две культуры, пер․ с англ․ М․, 1973;
