Բաղդադ. Կառավարական տունը սարակների ապստամբությունները, ինչ– պես նաև ֆեոդալական կենտրոնախույս ուժերի աճն ու օտարերկրյա հարձակում– ները, խարխլեցին խալիֆայության հիմ– քերը: 1055-ին Բաղդադը գրավեցին սել– ջուկ–թուրքերը, 1258-ին՝ մոնղոլները, XIV դ.՝ Լենկթեմուրի հորդաները: Թուրք, սուլթան Սուլեյման I 1534-ին նվաճեց Մի– ջագետքը: Իրանի դեմ երկարատև պա– տերազմներից հետո Թուրքիան XVII դ. իր տիրապետությունը հաստատեց Ի–ում: Թուրք, տիրապետությունը անկման եզ– րին հասցրեց Ի–ի տնտեսությունը և ծան– րացրեց ժող. զանգվածների վիճակը: XVII – XIX դդ. Ի–ում տեղի ունեցան հակւս– թուրքական ելույթներ, որոնք դաժանո– րեն ճնշվեցին: Երկրի տնտ. և քաղ. դրու– թյունն ավելի բարդացավ, երբ XVII դա– րից Ի. սկսեց թափանցել եվրոպական կապիտալը: Այդ պրոցեսն ուժեղացավ XIX–XX դդ.: Ի–ում (որտեղ հայտնաբերել էին նավթի պաշարներ) տիրապետող դիրք են ձգտել գրավել Անգլիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան և ապա՝ ԱՄՆ: 1918-ին Անգ– լիան գրավեց Ի.: Ի–ի հայրենասիրական ուժերը 1918–20-ին համառ դիմադրու– թյուն ցույց տվեցին անգլ. գաղութարար– ներին: Անգլիան հարկադրված էր հրա– ժարվել ուղղակի անեքսիայից և իր տի– րապետությունը Ի–ում հաստատել Ազ– գերի լիգայի մանդատի ներքո, որի շըր– ջանակներում, 1921-ին, հիմնվեց Ի–ի թա– գավորությունը: Ֆեյսալ I դարձավ Ի–ի առաշին թագավորը, երկրում հաստատ– վեց Հաշիմյանների դինաստիան: Անգլ. տիրապետության հաստատումը առաշ բե– րեց Ի–ի հայրենասիրական ուժերի, արաբ– ների և քրդերի հակաիմպերիալիստական ելույթներ: Անգլիան 1932-ին հրաժարվեց մանդատից և ճանաչեց Ի–ի ձևական ան– կախությունը: Սակայն մինչև այդ, 1930-ին, Անգլիան Ի–ին պարտադրել էր, այսպես կոչված, «բարեկամության և դաշինքի» պայմանագիրը, որի շնորհիվ Անգլիային հաջողվեց պահպանել իր ռազմաքաղա– քական, դիվանագիտական և տնտ. վերա– հսկողությունը Ի–ի վրա: 1934-ին հիմնվեց Իրաքի կոմունիստական կուսակցությունը (ԻԿԿ): Հակաիմպերիալիստական պայ– քարը չդադարեց երկրորդ համաշխարհա– յին պատերազմի տարիներին: 1941-ի մա– յիսին բռնկվեց անգլո–իրաքյան պատե– րազմը, որն ավարտվեց Ի–ի հայրենասի– րական ուժերի պարտությամբ և Ի–ի ռազմ, օկուպացիայով: Նույնպիսի վախ– ճան ունեցավ 1943–1945-ի քրդական ապստամբությունը: 1943-ի հունվարին Ի. պատերազմ հայտարարեց առանցքի եր– կըրներին, սակայն պատերազմական գոր– ծողություններին անմիշականորեն չը– մասնակցեց: 1944-ին դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատվեցին ՍՍՀՄ–ի և Ի–ի միշև: Հակաիմպերիալիս– աական պայքարը և դեմոկրատական շար– ժումը նոր թափ ստացան երկրորդ հա– մաշխարհային պատերազմից հետո: 1948-ի հունվարին բռնկվեց համազգային նոր ապստամբություն: Ի–ի հետադիմա– կան ուժերը անգլ. իմպերիալիզմի օժան– դակությամբ ճնշեցին հակաիմպերիալիս– տական ելույթները: Ռեակցիան իր հար– վածն ուղղեց առաշին հերթին կոմու– նիստների դեմ: 1955-ին Ի. մտավ Բաղ– դադի ագրեսիվ պակտի մեջ (տես Կենտ– րոնական պայմանագրի կազմակեր– պություն): 1957-ին ընդհատակում կազ– մավորվեց Ազգային միասնական ճակատ (ԱՄՃ), որի մեջ մտան ԻԿԿ, արաբական սոցիալիստական վերածննդի կուսակցու– թյունը (ԲԱԱՄ) և այլ առաշադիմական կազմակերպություններ: 1957-ի վերշին և 1958-ի սկզբին Ի–ում ստեղծվեց հեղափո– խական իրադրություն: 1958-ի հուլիսի 14-ին Ի–ի բանակը ժող. զանգվածների և բոլոր դեմոկրատական ու առաշադիմա– կան ուժերի աջակցությամբ տապալեց միապետությունը և հռչակեց հանրապե– տություն: Հեղափոխությունն իր բնույթով բուրժուա–դեմոկրատական, հակաիմպե– րիալիստական և հակաֆեոդալական էր: Իշխանության գլուխ անցավ ազգային բուրժուազիան: Ի–ի կառավարությունը Աբդել Քերիմ Կասեմի գլխավորությամբ հեղափոխությունից հետո առաշին տարի– ներին երկրում իրականացրեց մի շարք առաշադիմական հասարակական–տնտե– սական և քաղ. միշոցառումներ: Սակայն ազգային բուրժուազիան չէր ցանկանում հեղափոխության հետագա զարգացումը: Կասեմի կառավարությունը սկսեց սահ– մանափակել դեմոկրատական ազատու– թյունները, հետապնդել առաջադեմ գոր– ծիչներին և կազմակերպությունները: 1963-ի փետր. 8-ին Ի–ում տեղի ունեցավ հակահեղափոխական պետ. հեղաշրջում: Կասեմը և նրա համախոհներից շատերը սպանվեցին: Ծանր պայմաններ ստեղծվե– ցին կոմկուսի համար: Նրա բազմաթիվ անդամներ, այդ թվում՝ կուսակցության առաջին քարտուղար Սալյամ Ադիլը, տան– ջամահ արվեցին: Բաասական ծայրահեղների հաստատած վարչակարգը դժգոհություն առաջացրեց գրեթե բոլոր խավերի մոտ: 1963-ի նո– յեմբ. 18-ին զինվորականների կատարած Բաղդադի բնակիչները ողջունում են հանրա– պետության հռչակումը 1958-ի հուլիսի 14-ին պետ. հեղաշրջումից հետո, իշխանության գլուխ անցավ Աբդ ալ–Մալյամ Արեֆը, որը դարձավ Ի–ի պրեզիդենտ: Սակայն Ի–ի առջև կանգնած հասարակական–տնտե– սական և քաղ. պրոբլեմները իրենց լու– ծումը չստացան: Ի–ի նորագույն պատմու– թյան մեջ կարևոր շրջան սկսվեց 1968-ի հուլիսի 17-ի հեղափոխությունից հետո, երբ իշխանության գլուխ անցավ ԲԱԱՄ կուսակցության առաջադիմական թևը: Կա– ռավարման բարձրագույն մարմինը դար– ձավ Հեղափոխական հրամանատարու– թյան խորհուրդը (ՀՀԽ): Պրեզիդենտ դար– ձավ Ահմադ Հասան ալ–Բաքրը: 1972-ի հու– նիսին կոմկուսի ներկայացուցիչները մը– տան կառավարության մեջ: 1973-ի հու– լիսի 17-ին ԲԱԱՍ և կոմունիստական կու– սակցությունների միջև կայացած համա– ձայնությամբ ստեղծվեց Ազգային–հայրե– նասիրական առաջադիմական ճակատ, որի մեջ հետագայում մտան Քրդստանի դեմոկրատական կուսակցությունը և դե– մոկրատական այլ ուժեր ու կազմակերպու– թյուններ: Երկրում իրականացվեցին և շարունակվում են իրականացվել մի շարք կարևոր հասարակական–տնտեսական և քաղ. վերափոխումներ, քրդերին շնորհվեց ազգային ինքնավարություն (1970-ի մար– տի 11-ի դեկրետով), ստեղծվեց պետ. սեկտոր, ազգայնացվեցին օտարերկրյա նավթային մոնոպոլիստական ընկերու– թյունները (մասնավորապես՝ «Իրաք Պետ– րոլեում քամփընի»-ն), ընդլայնվեցին աշ– խատավորների իրավունքները և բարե– լավվեց նրանց տնտ. վիճակը, սկսեց իրականացվել արմատական բնույթի ագ– րարային ռեֆորմ ևն: Այդ վերափոխում– ները կրում են ոչ–կապիտալիստական բնույթ և ունեն սոցիալիստական կողմնո– րոշում : Ի. վարում է հակաիմպերիալիստական արտաքին քաղաքականություն: Բարեկա– մական հարաբերություններ է հաստատել ՍՍՀՄ–ի և սոցիալիստական երկրների հետ: ՍՍՀՄ–ը քաղ. և ֆինանսա–տնտեսա– կան լայն օգնություն է ցույց տալիս Ի–ին. Սովետական Միության օգնությամբ կա– ռուցվել և կառուցվում են կարևոր նշանա– կություն ունեցող օբյեկտներ: 1972-ի ապ– րիլին Բաղդադում ստորագրվեց բարեկա– մության և համագործակցության պայ– մանագիր ՄՍՀՄ–ի և ի–ի միջև: Ն. Հովհաննիսյան. YI. Քաղաքական կուսակցությունները, արհմիությունները նւ այլ հասարակա– կան կազմակերպություններ Արաբական սոցիալիստա– կան վերածննդի կուսակցու– թ յ ու ն (կրճատ անվանումը՝ ԲԱԱՍ), ստեղծվել է 1947-ին: Քրդստանի դեմոկրատական կուսակցու– թյուն (ՔԴԿ), ստեղծվել է 1946-ին: իրաքի կոմունիստական կու– ս ա կ ց ու թ յ ու ն (ԻԿԿ), հիմնվել է 1934-ին: Կան քաղ. կուսակցություններ, կրոնական և ազգայնական կազմակեր– պություններ, որոնք գործում են ընդհա– տակում: Իրաքի բանվորական արհմիությունների համընդ– հանուր ֆեդերացիա, ստեղծ– վել է 1959-ին: Ի ր ա ք ա–ս ո վ և տ ա– կան բարեկամ ու թյան ընկե–
