ԼՅՈՒՏՆՅԱ, լարավոր կսմիթային երա– ժըշաական գործիք: Առաջացել է արաբա– իրանական ուղ նվագարանից: Ունի ուռու– ցիկ ձվաձև իրան, կարճ, լայն վզիկ, եա թեքված գլխիկ և 6–16 լար (երբեմն մինչև 24): Լ. նվազելու արվեստը կատարելու– թյան է հասել XVI–XVII դդ.: XVIII դ. 2-րդ կեսից փոխարինվել է կիթառով: Լար– վածքը փոփոխական է (տարբեր հաջորդա– կանություն ունեցող կվարտաներ և տեր– ցիաներ):
ԼՅՈՒՐՍԱ (Lurcat) ժան (1892–1966), ֆրանսիացի նկարիչ: Գորգերի իր էսքիզ– ներով նպաստել է գորգագործության վե– րածննդին Ֆրանսիայում: Դիմելով ֆրանս. գոբեէենի ավանդույթներին, հետևելով ժ. Լ յուր սա. «Երկնագույն ուղ– տ ափ ուշ», գոբե– լեն, հատված (1955, Օբյուսոն) Ժամանակակից դեկորատիվ արվեստի որոնումներին՝ ստեղծել է պաթետիկ, երևակայական–խորհրդանշական գոր– ծեր («Երգ խաղաղության»-, 1957–63, Ան– ժեի քաղաքապետարան): Հայտնի է նաև որպես նկարազարդող, խեցեգործ, բեմա– նկարիչ:
ԼՅՈՒՅԵՌՆ (Luzern), քաղաք Կենտրոնա– կան Շվեյցարիայում, Ֆիրվալդշտետի լճի ափին: Լյուցեռն կանտոնի վարչական կենտրոնը: 75,1 հզ. բն. (1970): Տրանս– պորտային կարևոր հանգույց է: Կան տեքս– տիլ, պոլիգրաֆ և մեքենաշինական ար– դյունաբերության ձեռնարկություններ: Կլիմայական առողջարան է և արտասահ– մանյան տուրիզմի կենտրոն: Պահպանվել են XII–XVII դդ. ճարտ. հուշարձաններ:
ԼՅՈՒՔՍ (< լատ. lux – լույս), չուսավոր– վածության միավորը Միավորների մի– ջազգային համակարգում: Կրճատ նշա– նակվում է ւք (միջազգային նշանակումը՝ lx): 1 Լ. 1 մ2 մակերեսով մակերևույթի լուսավորվածությունն է 1 չմ լուսային հոսքի դեպքում: 1 Լ.= 10~4 ֆոտ: Տես նաև Լուսային միավորներ:
ԼՅՈՒՔՍ և UP ՈՒՐԴ (գերմ. Luxemburg, լե– հերեն՝ Luksemburg) Ռոզա [5.3.1871, Զա– մոսց (Զամոստյե), Լեհաստան –15.1.1919, Բեռլին], գերմանական, լեհական և միջ– ազգային բանվորական շարժման գործիչ, Գերմանիայի կոմունիստական կուսակ– ցության հիմնադիրներից: 1897-ին ավար– տել է Ցյուրիխի համալսարանը: Ուսումնա– սիրել է մարքսիստական գրականություն, մասնակցել լեհական քաղ. տարագիրների խմբակի աշխատանքներին, 1898-ին տե– ղափոխվել է Գերմանիա: Վճռական պայ– քար է տարել Բեռնշտայնի և մյուս ռևի– զիոնիստների դեմ: Ռևիզիոնիզմը բնո– րոշելով որպես մանրբուրժ. ռեֆորմիս– Ռ, Լյուքսեմբուրգ տական գաղափարախոսության տարա– տեսակ՝ Լ. նրան հակադրել է հեղափոխա– կան մարքսիզմը: 1907-ին մասնակցել է
ՌՍԴԲԿ V (Լոնդոնի) համագումարին և Շտուտգարտի միջազգային սոցիալիստա– կան կոնգրեսի աշխատանքներին: 1916-ին Կ. Լիբկնեխաի և մյուսների հետ հիմնել և ղեկավարել է ՀԱպարաակ միությունը Լ. ողջունել է Հոկտեմբերյան սոցիալիս– տական մեծ հեղափոխությունը: Վ. Ի. Լենինը բարեկամաբար քննադատելով Լ–ին թույլ տված սխալների (ազգերի ինք– նորոշման իրավունքի, մենշևիզմի գնա– հատականի, կապիտալի կուտակման տե– սության, հոկտեմբերյան շրջանում բոլ– շևիկների տակտիկայի ևն հարցերում) հա– մար՝ միաժամանակ բարձր է գնահատել նրա հեղափոխական ծառայությունները: Լ. հեղափոխական գործունեության առաջին իսկ տարիներից հետաքրքրվել է հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի հարցերով: 1906-ին Դրեզդենում հրատա– րակվող «Զեքսիշե արբայտերցայտունգ* («Sachsische Arbeiterzeitung») լրագրի N« 234–36-ում տպագրվել է Լ–ի «Ազգային պայքարը Թուրքիայում և սոցիալ–դեմո– կրատիան» ծավալուն հոդվածը, որում նա համակրանքով է խոսել թուրք, զավթիչ– ների դեմ հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի մասին: Լ. անձնական կապեր է ունեցել շատ հայ ականավոր գործիչների հետ: 1919-ին հակահեղափոխական ուժե– րը Կ. Լիբկնեխտի հետ միասին ձերբակա– լել են Լ–ին և գազանաբար սպանել: Երկ. IIpoMbiiiiJieHHoe pa3BHTiie riojibnm, CTB, 1899; IlHCbMa k Kapjiy h Jlyirae KayT- ckhm (1896–1918 IT.), M., 1923; Pera, M.– JI., 1929; O jiHTepaType, M., 1961; Կ. Մարք– սի «Կապիտալ»-ի համառոտ շարադրանքը, Ե., 1924 (Ֆ.Մերինգի հետ): Գրկ. Ղարիբշանյան Գ. Բ., Կարլ Լիբկնեխտը և Ռոզա Լյուքսեմբուրգը հայ ժո– ղովրդի մասին, Ե., 1971:
ԼՅՈՒՔՍԵՄԲՈՒՐԳ (ֆրանս. Luxembourg, գերմ. Luxemburg), Լ յ ու ք ս և մ բ ու ր– գ ի մեծ դքսություն (Grand- Duche de Luxembourg), Լ յ ու ք ս և մ– բուրգի մեծ հերցոգ ու թյ ու ն (Groj3hefzogtum Luxemburg), պետություն Արևմտյան Եվրոպայում: Մահմանակից է Ֆրանսիային, Բելգիային և ԳՖՀ–ին: Տա– րածությունը 2,6 հզ. կմ2 է, բնակչությունը՝ 358 հզ. (1976): Մայրաքաղաքը՝ Լյուքսեմ– բուրգ: Վարչականորեն բաժանվում է օկ– րուգների: Պետական կարգը: Լ. սահմանադրական միապետություն է: Գործող սահմանա– դրությունն ընդունվել է 1868-ին (բազմիցս ւիոՓոխվել և լրացվել է): Պետության գլու– խը՝ մեծ դուքսը (մեծ հերցոգը), միանձնյա իրականացնում է գործադիր իշխանությու– նը: Նա նաև ղեկավարում է զինված ուժե– րը: Բարձրագույն օրենսդիր մարմինը միապալատ պառլամենտն է՝ Դեպուտատ– ների պալաաը: Ընտրական իրավունքից օգտվում են 18 տարին լրացրած բոլոր քաղաքացիները: Պետության գործադիր մարմինը կառավարությունն է: Կառավա– րումը օկրուգներում իրականացնում են կոմիսարները, կանտոններում՝ բուրգո– միստրները: Դատական համակարգն ընդ– գրկում է՝ Գերագույն դատարանը, օկրու– գային դատարանները, հաշտարար դա– տավորները, իրավունքի հարցերով խոր– հըրդակցական մարմինն ու վարչական բարձրագույն դատարանը (Պետական խորհուրդ): Բնությունը: Լ–ի հս. զբաղեցնում են Արդենների և Հռենոսյան թերթաքարային լեռների ճյուղավորությունները (400– 500 մ բարձրությամբ): Հվ–ում բարձրադիր հարթավայրեր են (300–400 մ)՝ հա– րուստ երկաթի հանքաքարով, թերթաքա– րով, կրաքարով և հանքային աղբյուր– ներով: Կլիման բարեխառն է, անցումա– յին՝ ծովայինից ցամաքայինի: Հունվարի միջին ջերմաստիճանը 0°6-ից 2°C է, հու– լիսինը՝ 17°C, տարեկան տեղումները՝ 700–850 մմ: Գետային ցանցը խիտ է, պատկանում է Մոզել գետի ավազանին: Գերակշռում են գորշ անտառային և ճմա– պոդզոլային հողերը: Տերիտորիայի 1/3-ը զբաղեցնում են անտառները: Բնակչությունը: Մոտ 90% –ը լյուքսեմ– բուրգցիներ են, մնացածը՝ ներգաղթածներ (իտալացիներ, գերմանացիներ, ֆրան– սիացիներ և այլք): Պաշտոնական լեզու– ներն են ֆրանսերենը և գերմաներենը, հիմնական խոսակցական լեզուն՝ լյուք–
