վասար նն, իսկ նրանց կազմած անկյու–
նը կամայական է, ապա Կ–ի համակարգը
կոչվում է դեկարտյան շեղանկյուն:
Հարթության վրա կետի բևեռային
Կ. որոշում են ընտրելով Օ կետ (բևեռ),
նրանից ելնող ON ճառագայթ (նկ. 2) և
երկարության չափման միավոր: Այս հա–
մակարգում P կետի Կ. են p= OP հեռա–
վորությունը և փ= JL NOP անկյունը: Բա–
ցառությամբ Օ կետի, որի համար p= 0,
իսկ փ–*1 որոշված չէ, հարթության մյուս
բոլոր կետերի և (p, փ) ՎոլյգերԻ միջև
կարելի է ստեղծել փոխմիարժեք համա–
պատասխանություն, եթե O^pCoo, 0^
^Փ<2^:
Աֆինական Կ–ի դեպքում x= const և
y= const գծերը կազմում են համապա–
տասխանաբար Oy և Օ* առանցքներին
զուգահեռ ուղիղների փունջ: Հարթության
յուրաքանչյուր P(xQ, y0) կետով անցնում է
մեկական ուղիղ յուրաքանչյուր փնջից:
Բևեռային Կ–ի դեպքում p= const գծերը
շրջանագծեր են, իսկ փ=Շ°ոտէ գծերը՝ Օ
սկզբնակետից ելնող ճառագայթներ: Օ–ից
տարբեր մյուս բոլոր կետերից յուրաքան–
չյուրով անցնում են այդ երկու ընտանիք–
ներից մեկական գիծ: Ավելի ընդհանուր
դեպքում հարթության որևէ G տիրույթում
դիտարկվում են u(P) և v(P) կետի ֆունկ–
ցիաներ այնպիսիք, որ յուրաքանչյուր
u(P)= const գիծ յուրաքանչյուր v(P)=
=const գծի հետ G-ի սահմաններում
հատվում է ոչ ավելի, քան մեկ կետում:
Ակնհայտ է, որ այդ դեպքում u(P) և
V(P) թվերը միարժեքորեն որոշում են P
կետի դիրքը G տիրույթում, այսինքն
դրանք P կետի Կ. են G տիրույթում
(ս= const, v= const գծերը կոչվում են
կոորդինատային գծեր):
Կորագիծ Կ. մակերևույթի վրա: Վերը
շարադրված գաղափարը առանց որևէ
փոՓոխության կիրառելի է կամայական
մակերևույթի վրա կորագիծ Կ. մուծելու
համար: Օրինակ, ոլորտի վրա փ երկայ–
նության և 0 լայնության դեպքում փ=
= const գծերը միջօրեականներ են, իսկ
0= const գծերը՝ զուգահեռականներ,
որոնց դսաավորվածությունը բոլորին քաշ
հայտնի է աշխարհագրության տարրերից:
Կետի Կ. տարածության մեշ: Աֆինա–
կան կամ ընդհանուր դեկարտ–
յան Կ. եռաչափ տարածության մեջ մուծ–
վում են Օ սկզբնակետի և մի հարթության
մեշ չգտնվող ex= OA, ey= OB, ez= OC
վեկտորների տրումով: P կետի x, y, z Կ.
–y –► –> –>
որոշում են op= xex+yey+zez առնչու–
թյունից (z-ը կոչվում է P կետի ա պ լ ի–
–> –> –>•
կ ա տ): Եթե ex, ey, ez վեկտորները փո–
խուղղահայաց են և ունեն միևնույն երկա–
րությունը, ապա Կ–ի համակարգը կոչ–
վում է ուղղանկյուն դեկարտյան: Տարա–
ծության մեջ կան երկու էապես տարբեր
ուղղանկյուն կոորդինատական համա–
կարգեր՝ աջ (նկ. 3) և ձախ (նկ. 4): Տարա–
ծության մեջ մուծվում են նաև կորագիծ
Կ–ի համակարգեր, որոնց ընդհանուր սխե–
ման հետևյալն է. տարածության որևէ
G տիրույթում դիտարկվում են կետի երեք
ֆունկցիաներ՝ u(P), v(P), w(P) այնպես,
որ G տիրույթի յուրաքանչյուր P կետով
անցնում է ս= const, v= const, w= const
ընտանիքներից մեկական մակերևույթ:
Այսպիսով, յուրաքանչյուր կետի համա–
պատասխանեցվում են ս, v, w թվեր՝ նրա
Կ.: ս= const, v= const, w– const հավա–
սարումներով որոշվող մակերևույթները
կոչվում են կոորդինատական
մակերևույթներ: Կիրառություն–
ներում առանձնապես շատ են օգտագործ–
վում կորագիծ Կ–ի որոշ համակարգեր՝
ոլորտային Կ. և գլանային Կ.:
ՈլորտայինԿ. մուծվում են Օ կետի
և Ox, Oy, Oz փոխուղղահայաց առանցք–
ների տրումով (նկ. 5): M կետի Կ. ենւ–-ը,
0-ն, գ)-*1- r թիվը
M կետի հեռավո–
րությունն է Օ
կետից, 0-ն՝ OM
վեկտորի և Oz
առանցքի դրա–
կան ուղղության
միջև կազմված
անկյունը, <p~k
այն անկյունն է,
որով ժամացույ–
ցի սլաքի հակա–
ռակ ուղղությամբ
պետք է պատել
Ox դրական կի–
սառանցքը, մինչև
համընկնի ON
վեկտորի հետ
(N-ը M կետի
պրոյեկցիան է
xOy հարթության
վրա): Ոլորտա–
յին և ուղղանկ–
յուն դեկարտյան
Կ. կապվում են
x=rsin0 Xcoscp,
y=rsin0sin(pt z=
= rcos0 բանաձևերով: M կետի x., cp» z
գլանային Կ. որոշվում են հետևյալ
կերպ: Սևեռված Օ կետից տարվում են
երեք փոխուղղահայաց առանցքներ՝ Ox,
Oy, Oz: r-ը M կետի հեռավորությունն է z
առանցքից, cp-ն՝ ON վեկտորի և Ox դրա–
կան կիսառանցքի կազմած անկյունը (N-ը
M-ի պրոյեկցիան է xOy հարթության
վրա), z-ը՝ M-ի հեռավորությունը xOy
հարթությունից (նկ. 6): Գլանային և ուղ–
ղանկյուն դեկարտյան Կ. կապվում են
x=nx^. y=rsin«p» z= z բանաձևերով:
ԿՈՈՐԴԻՆԱՏՆԵՐ ԱՇԽԱՐՀԱԳՐԱԿԱՆ (լ ա յ ն ու թ յ ու ն և և ր կ ա յ ն ու– թ յ ու ն), մեծություններ՝ երկրի մակերե– վույթի վրա կետի դիրքը որոշելու համար: Աշխարհագրական լայնությունը՝ փ. չափ– վում է այն անկյունով, որ կազմում Ւ տվյալ կետով անցնող ուղղաձիգ գիծը հասարակածի հարթության հետ (MCN): Լայնությունները հաշվում են 0օ–ից մինչև 90®, հասարակածից հս. և հվ.: Երկայնու– թյունը՝ X, չաՓվում է այն անկյունով, որ կազմում է տվյալ կետի միշօրեականի հար– M կետի աշխարհագրական կոորդինատները, լայնությունը՝ փ (անկյուն MCN), երկարությունը՝ X (անկյուն NCO) թությունը պայմանականորեն ընդունված սկզբնական («առաշին», «զրոյական») միշօրեականի հարթության հետ (OCN): Սկզբնական միջօրեականից արլ., 0օ–ից միԵչև 180° գտնվող երկայնությունները կոչվում են արլ–յան, արմ. գտնվողները՝ արմ–յան: Նախկինում ընդունված էին տարբեր սկզբնական միջօրեականներ (օ– րինակ, Ռուսաստանում՝ Պուլկովոյի աստ– ղադիտարանի միջօրեականը): 1884-ից, միջազգային համաձայնությամբ, որպես սկզբնական միջօրեական ընդունված է Գրինվիչի միջօրեականը (Լոնդոն):
ԿՈՈՐԴԻՆԱՏՆԵՐԻ ԱՐԵՎԱԿԵՆՏՐՈՆ ՀԱ–
ՄԱԿԱՐԳ, աստղագիտական կոորդինատ– ների համակարգ: Կ. ա. հ–ում որոշվում է երկնային մարմինների դիրքը Արեգակի կենտրոնի նկատմամբ: Գոյություն ունեն արևակենտրոն ուղղանկյուն և ոլորտային կոորդինատների համակարգեր: Կ. ա. հ–ում որպես հիմնական հարթություն ընդունվում է խավարածրի հարթությունը:
ԿՈՈՐԴԻՆԱՏՆԵՐԻ ԵՐԿՐԱԿԵՆՏՐՈՆ ՀԱ–
ՄԱԿԱՐԳ, աստղագիտական կոորդինատ– ների համակարգ: Կ. ե. հ–ում որոշ– վում է երկնային մարմինների դիրքը Երկրի կենտրոնի նկատմամբ: Գոյություն ունեն երկրակենտրոն ուղղանկյուն և ոլորտային համակարգեր:
ԿՈՈՐԴԻՆԱՑԻՈՆ ԿԱՊ, տես Քիմիական կապ՛.
ԿՈՈՐԴԻՆԱՏՈՎ (լատ. coordinatio – կարգավորում, կանոնավորում), օրգա– նիզմի մասերի և օրգանների հարաբերա– կան զարգացումը ֆիւոգենեզում: Տերմինն
