Տ՝ 33,52%): Խառնուրդների ձեով պա– րունակում է երկաթ, սելեն, արծաթ, կա– պար: Բյուրեղա գիտական համակարգը հեքսագոնային է: Բյուրեղները հազվա– դեպ են, սովորաբար առաջացնում է հո– ղախառն, մրուրախառն, փոշեխառն ագրե– գատներ: Գույնը՝ լեղակի կապույտ: Փայ– լատ է: Կարծրությունը՝ 1,5–2,0, խտու– թյունը՝ 4600 կգ/մ3: Տարածված է պղնձի, բազմամետաղային և հրաքարային հան– քավայրերի երկրորդային սուլֆիդային հարստացման զոնայում: Հիդրոթերմալ առաջնային Կ. սակավ է հանդիպում (ՀՍՍՀ–ում նկարագրված է Տանձուտի հանքավայրում):
ԿՈՎԵՆՏՐԻ (Coventry), քաղաք–կոմսու– թյուն Անգլիայի Ցորքշիր կոմսությու– նում: 334,8 հզ. բն. (1971): Տրանսպոր– տային հանգույց է, մեքենաշին. կենտ– րոն: Զարգացած են արդ–յան էլեկտրա– տեխ. և ռադիոտեխ. ճյուղերը և հաստո– ցաշինությունը: Կա ալյումինի, բրոնզի, արհեստական մանրաթելերի և բնական մետաքսի արտադրություն: Խիստ տուժել է երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին:
ԿՈՎԿԱՍ, գերազանցապես լեռնային եր– կիր ՍՍՀՄ–ի եվրոպական մասի հարավ– արեմուտքում, Սե, Ազովի և Կասպից ծո– վերի միջե ընկած պարանոցում: Հս. սահ– մանն անցնում է Կումա–Մանիչի իջված– քով. հվ–ը՝ Թուրքիայի ու Իրանի հետ ՍՍՀՄ պետական սահմանով: Տարածու– թյունը 440 հզ. կմ2 է: Մեծ Կովկասյան հա– մակարգի ջրբաժան գծով Կ. բաժանվում է երկու մասի՝ Հյուսիսային Կ. և Անդըր– կովկաս: Առաջինի մեջ մտնում են ՌՄՖՄՀ Կրասնոդարի, Մտավրոպոլի երկրամա– սերը, Կաբարդինա–Բալկարական, Հյու– սիս–Օսեթական, Չեչենա–Ինգուշական, Դաղստանի ԻՍՍՀ–ները, Ռոստովի մար– զից և Կայմիկական ԻՍՍՀ–ից փոքր հատ– վածներ: Անդրկովկասի կազմում են Ադըր– բեջանական, Վրացական և Հայկական ՍՍՀ–ները: Քարտեզը տես 369-րդ էջից առաջ՝ ներ– դիրում: Ֆիզիկա–աշխարհագրական բնութա– գիրը: Հյուսիսային Կ. հարթավայրային է, արմ–ում գտնվում են Մերձազովյան դաշտավայրը և Մերձկուբանի թեք հարթա– վայրը, կենտրոնական մասում՝ Մտավրո– պոլյան բարձրությունը (400–600 մ), արլ–ում՝ Թերեք–Կումայի (Նողայական) հարթավայրը, Մտավրոպոլյան բարձրու– թյան հվ–արլ–ում՝ Միներալնիե վոդիի լա– կոփթների շրջանը: Մեծ Կ^ հզոր լեռնային համակարգ է, ձգվում է Թամանի թերակղզուց մինչե Ապշերոնյան թերակղզին (1100 />ւ/), որի միջին գծով անցնում է Ջրբաժան, իսկ հս–ից նրան զուգահեռ՝ Կողքային լեռնա– շղթան: Դեպի հս. Մեծ Կ–ին զուգահեռ անցնում է ժայռոտ լեռնաշղթան, իսկ Դաղստանի լեռնային երկրի սահմաննե– րում՝ Անդյան, Բոգոսյան, Գիմրինյան, Աամուրի և այլ լեռնաշղթաներ: Մեծ Կ. բաժանվում է 3 մասի՝ 1. Արեմտյան Կ., տարածվում է Անապայից մինչե էլբրուս. բարձր գագաթներից են Դոմբայ–Ուլղենը (4046 մ), Ղվանդրան: 2. Կենտրոնական Կ., տարածվում է էլբրուս (5642 մ) և Կազ– բեկ (5033 մ) գագաթների միջե: Կազմված է բյուրեղային ապարներից: Այստեղ 15 գագաթ (Շխարա, Դիխ–Տաու, Կոշւոան– Տաու են) գերազանցում են Ալպերի ամե– նաբարձր գագաթ Մոն–Բլանին (4807 մ): 3. Արեելյան Կ., տարածվում է Կազբեկից մինչե Ապշերոնյան թերակղզի: Բարձր գագաթներից են Թեբուլոսմթան (4493 մ), Դիքլոսմթան (4285 մ), Բազարդյուզյուն (4466 մ), Բաբադաղը (3629 մ): Անդրկով– կասի մակերեույթը կազմված է Մեծ Կ–ի հվ. շղթաներից, միջին իջույթային լայ– նատարած մարզից, հվ–ում տարածված Հայկական լեռնաշխարհի սովետական հատվածից և հվ–արլ. Թալիշ–Լենքորա– նի մարզից: Մեծ Կ–ի Ջրբաժան լեռնա– շղթայի առանցքից դեպի հվ. ճյուղավոր– վում են Բզիբի, Կոդորի, Մվանեթյան, Ռաճայի, Լեչխումի, Սուրամի (Լիխի), Կախեթի, Քարթալինյան լեռնաշղթաները: Անդրկովկասի իջվածքը Սուրամի լեռնա– շղթայով բաժանվում է երկու մասի՝ Կոլ– խիդայի և Կուրի իջվածքների: Վերջինս իր հերթին կազմված է Գորիի, Մուխրանի, Ալազանի, Մտորին Քարթլիի, Շիրակի, Ղարաբաղի, Մուղանի, Միլի, Մալյանի հարթավայրերից: Կուր և Արաքս գետերի ստորին հոսանքների ավազանում է գտնը– վում Կուր–Արաքսյան դաշտավայրը: Հայկական լեռնաշխարհի հս–արլ. մասը ՄՄՀՄ սահմաններում առաջացնում է լեռ– նաշղթաների, սարավանդների ու միջլեռ– նային հովիտների մի համակարգ: Եզրա– յին լեռները կոչվում են Փոքր Կ,: Այս հա– մակարգին են պատկանում Մեսխեթական (Աջարա–Իմերեթական), Թրիալեթի, Վի– րահայոց, Բազումի, Փամբակի, Արեգու– նու, Սեանի, Մռավդաղի, Ղարաբաղի լեռ– նաշղթաները: Լեռնաշխարհի կազմում են ներքին՝ հրաբխային բարձրավանդակներն ու լեռնաշղթաները՝ Ախալքալաքի, Շի– րակի, Լոռվա, Արագածի, Գեղամա, Վար– դենիսի, Մյունիքի (Ղարաբաղի), ինչպես նաե ծալքաբեկորավոր՝ Ուրծի, Վայքի, Զանգեզուրի, Բարգուշատի և Մեղրու լեռ– նաշղթաները: Հայկական լեռնաշխարհի սովետական հատվածի ամենաբարձր գա– գաթը Արագածն է (4090 մ): Անդրկովկասի ծայր հվ–արլ. մասում՝ Կասպից ծովի ափին է գտնվում Թալիշ– Լենքորանի շրջանը: Ծովափի երկարու– թյամբ ձգվում է Լենքորանի ոչ լայն դաշ– տավայրը, իսկ սովետա–իրանական սահ– մանով՝ Թալիշի լեռնաշղթան: Քարտեզը տես 632-րդ էջից հետո՝ ներ– դիրում : Երկրաբանական կառուցվածքը, օգ– տակար հանածոները: Կ. մտնում է երի– տասարդ Ալպ–Հիմալայան լեռնային հզոր համակարգի մեջ և ծալքավորվել է պալեո– գենում: Լեռնային հատվածները առ այ– սօր ինտենսիվ բարձրանում են և ենթարկ– վում տեղատարման: Նրա կառուցվածքում, օրոգրաֆիական միավորներին համապա– տասխան, առանձնանում են Նախակով– կասի երիտասարդ պլատֆորմը (սալը), Մեծ Կովկասի խոշոր անտիկլինորիումը, Կուր–Ռիոնի միջլեռնային ճկվածքները և Փոքր Կովկասի խոշոր անտիկլինորիումը: Հայկական բարձրավանդակի սովետա– կան հատվածում տեկտոնական բարձրաց– ման և իջեցման մի շարք զոնաներ կան, որոնց ուղղությամբ առաջացել են կուլի– սային դասավորման լեռնաշղթաներ ու հովիտներ: Կ–ում մեծ տարածում ունեն յուրայի, կավճի, պալեոգենի, նեոգենի նստված– քային ապարները (Մեծ և Փոքր Կովկաս), նեոգենի ու չորրորդականի հրաբխային ծագման ապարները (Հայկական հրաբխա– յին բարձրավանդակ): Կ–ի ռելիեֆի ժա– մանակակից տեսքը նորագույն տեկտո– նական շարժումների արգասիք է: Կ. հա– րուստ է նավթով և գազով, որոնք կապվում են նեոգենի նստվածքների հետ (Կրաս– նոդարի, Մտավրոպոլի երկրամասեր, Չե– չենա–Ինգուշական, Դաղստանի ԻՄՄՀ, Ապ– շերոնյան թերակղզի): Քարածուխ կա Տղիբուլի, Տղվարչելի հանքավայրերում, Կուբանի ավազանում, Դաղստանում, Ախալցխայի մոտ են, երկաթահանք՝ Դաշ– քեսանում, Հրազդանի ավազանում, Զան– գեզուրում, մանգան՝ ճիաթուրիում, պղնձահանք՝ Ալավերդիում, Ղափանում, մոլիբդեն՝ Քաջարանում, Տիրնիաուզում, բազմամետաղներ՝ Հյուսիսային Օսեթիա– յում, նեֆելինային սիենիտներ՝ Փամբակի լեռներում: Հրաբխային ծագման շինա– նյութեր՝ բազալտ, տուֆ, պեմզա են տա– րածված են ամբողջ հրաբխային բարձրա– վանդակում, կրաքար՝ Նովոռոսիյսկում, Արարատում են: Կ. հարուստ է հանքային աղբյուրներով, որոնց մոտ կառուցված են առողջարաններ (Կիսլովոդսկ, Եսեն– տուկի, Պյատիգորսկ, ժելեզնովոդսկ, Սոչի–Մացեստա, Բորժոմ, Ծղալտուբո, Արզնի, Ջերմուկ, Հանքավան, իստի– սու են): Կլիման բազմազան է: Կ. գտնվում է բարեխառն և մերձարեադարձային կլի– մայական գոտիների սահմանում: Մեծ Կ–ի լեռնաշղթան խոշոր անջրպետ է. ձմռանը արկտիկական օդային զանգված– ները դժվարությամբ են թափանցում Ան– դըրկովկաս, ամռանը արևադարձային զանգվածները հնարավորություն չունեն թափանցելու հյուսիս: Տարվա մեծ մասը Կ–ում տիրապետում են բարեխառն օդա– յին զանգվածները, որոնք գալիս են արմ–ից: Հունվարի միջին ջերմաստիճանը տատանվում է –5°Շ–ից (Հյուսիսային Կ–ի արլ. մաս) մինչե 6QC (Կոլխիդա, Լենքորա– նի դաշտավայր), հուլիսինը՝ 25–29°C, ըստ բարձրության ջերմաստիճանն իջ– նում է 100 է/-ին 0,6–0,8CC: Ավելի չոր ու շոգ է Կ–ի արլ. մասը (Կուր–Արաքսյան դաշտավայր, Արեելյան Նախակովկաս): Արմ–ից արլ. խոնավությունը պակասում Է: Տեղումներն առատ են Կոլխիդան եզերող լեռներում՝ 3000 մմ և ավելի, Բաթումում՝ 2500 till: Հյուսիսային Կ–ի արմ–ում՝ 400– 500 մմ, Մտավրոպոլյան բարձրությունում՝ 500–600 մմ, արլ–ում՝ 200–300 մմ, Կուր– Արաքսյան դաշտավայրում, Ապշերոնյան թերակղզում՝ 150–200 մմ, Միջինարաքս– յան գոգավորությունում՝ 200–300 մմ: Լեռներում տեղումների քանակը ավելա– նում է մինչե 600–1000 մմ: Զմռանը լեռ– ներում կայուն ձնածածկույթ է առաջա– նում: ժամանակակից սառցապատումը լավ Է արտահայտված Մեծ Կ–ի կենտրոնական մասում, սառցապատման մակերեսը մոտ 1926 կմ2 է (1977), խոշոր են Դիխսու, Բե–
