Կոտրվածքի հիմնական տե– սակները. /. մի– ջագիծ, 2. ներմխված, 3. պտոաւակաձե, 4. բեկորային, 5. պոկ– ված, 6. ենթավերնոսկ– րային րին (բոլոր Կ–ների մուռ կեսը) և ստորին (բոլոր Կ–ների մուո քառորդը) վերջույթնե– րում, ւողամարդկանցը՝ 3–4 անգամ ավե– լի հաճախ, քան կանանցը: Կ–ի ախտա– նշաններն են. Կ–ի հատվածում ուժեղ ցավ, ախտաբանական շարժունություն, ձևափո– խություն և վերջույթի գործունեության խանգարում: Կ–ի տեղակայումը, բեկորնե– րի տեղաշարժի տեսակը և բուժման եղա– նակի ընտրությունը որոշելու համար ան– հրաժեշտ է ռենտգենախտորոշում: Կ–ի ժա– մանակ ոսկրային հյուսվածքի և ոսկրը շրջապատող փափուկ հյուսվածքների վնասման հետևանքով առաջանում է ներ– քին կամ արտաքին արյունահոսություն: Խոշոր ոսկրերի բազմակի կամ ծանր բաց Կ–ի դեպքում կարող է զարգանալ շոկ: Բ ու ժ ու մ ը. առաջին օգնություն՝ ոսկրի բեկորների անշարժացում հատուկ շինաներով կամ ձեռքի տակ եղած միջոց– ներով, բաց Կ–ի ժամանակ՝ շտապ բժշկ. օգնություն, վերքի ուժեղ արյունահոսու– թյան դեպքում՝ արյունահոսությունը դա– դարեցնող լարան, բեկորների ուղղում և անշարժացում՝ գիպսային կապի և կմախ– քային ձգման ճանապարհով: Կ–ի բարդա– ցումները. խոշոր անոթների ու նյարդերի վնասում, Կ–ի հատվածում հյուսվածքների թարախակալում, ոսկրի ամբողջականու– թյան վերականգնման բացակայություն՝ կեղծ հոդի առաջացմամբ: ԿՈՏՈհԼԵՅ, Կարենյան պետու– թյուն, ազգային ինքնավար պետու– թյուն Բիրմայական Միության կազմում: Գտնվում է երկրի հվ–արլ. մասում, Սա– լուին գետի ստորին հոսանքի ավազանում: Տարածությունը՝ 30 հզ. կմ2, բնակչությու– նը՝ 795 հզ. (1969): Գլխավոր քաղաքը՝ Պհաան: Զբաղվում են անագի, վոլֆրամի, ծարիրի արդյունահանմամբ, տիկ ար– ժեքավոր փայտանյութի մթերմամբ: Մշա– կում են բրինձ:
ԿՈՏՈՒՐ, գետ Հայկական լեռնաշխար– հում, տես Կարմիր: ԿՈՐ տոպոլոգիական տարա– ծությունում, R1 թվային ուղղի ցան– կացած [a, b], (a<b) հատվածի անընդհատ արտապատկերում կամայական աուկո– էոգիական տարածության մեջ: Եթե t€[a, b] թվի իմաստը ժամանակն է, իսկ x=f(t) համապատասխան կետը՝ շարժվող կետի դիրքը է պահին, ապա երբ է–ն a-ից b ուղղությամբ անընդհատ անցնում Է [a, b] հատվածը, f(t) կետը անցնում Է որոշ «անընդհատ Կ.»՝ f Կ–ի «հետագիծը»: Ընդ որում, թույլատրվում Է, որ շարժվող կետը ժամանակի տարբեր պահերին տա– րածության միևնույն կետով անցնի մի քանի անգամ կամ որոշ ժամանակահատ– վածում մնա «անշարժ»: Դեռ ավելին, չեն բացառվում նաև f:[a, b]-»X հաստատուն Կ–եր, որոնց համար f արտապատկերումը հաստատուն Է, այսինքն յուրաքանչյուր է–ի համար f(t)= x0, որտեղ x0-ti X տարա– ծության որևէ սևեռված կետ է: Կ–ի f(t) կետերի անցման կարգը էական է, և այդ պատճառով յուրաքանչյուր f Կ. ստանում է որոշ ուղղություն՝ f(a) սկզբնակետից դեպի f(b) վերջնակետը: Նկարում այդ ուղղությունը նշվում է սլաքով: f:[a,b]–>X Կ. կոչվում է փակ, եթե նրա ծայրակետերը համընկնում են [f(a)=f(b)], և փակ պարզ Կ., եթե նաև ք(էւ)=^ք(էշ) յուրաքանչյուր էւ, էշ–ի համար, որտեղ a<ti<t2<b: Rn ԷՎԿւԻդևսյան տարածության f՝ Կ. կոչ– վում Է անընդհատ դիֆերենցելի, եթե գոյություն ունի անընդհատ f1 ածանցյալ: Անհրաժեշտ Է ընդգծել, որ f:[a,b]->X Կ. դա f արտապատկերումն Է, և ոչ թե նրա x= f(t) կետերի բազմությունը: X տարա– ծության միևնույն ենթաբազմությունը կա– րող Է դիտվել որպես կետերի բազմություն այդ տարածության տարբեր Կ–երի հա– մար: Օրինակ, դիցուք C-ն R2 հարթության որևէ շրջանագիծ է, Օ–ն նրա կենտրոնը, իսկ lczRMi՝ Օ գագաթով սևեռված ճա– ռագայթ: Այդ շրջանագծի վրա ընտրենք շրջանցման դրական ուղղություն և կա– ռուցենք f:[0,l]->R2 փակ Կ. հետևյալ կերպ՝ ք(օ)-ն 1 ճառագայթի և C շրջանագծի հատման կետն է, իսկ ք(է)-ն, O^ ^l, C շրջանագծի այնպիսի կետ Է, որի համար 1 ճառագայթի և Օ կետը ք(է) կետի հետ միացնող հատվածի միջև կազմված ան– կյունը հավասար Է 2յէէ (տես նկ. ): Պարզ Է, որ փոխելով 1 ճառագայթի դիր– քը՝ կստանանք անթիվ բազմու– թյամբ տարբեր Կ–եր, որոնց հա– մար կետերի բազմությունը C շրջանագիծն Է: X տարածության բոլոր կորերի բազմու– թյունում մտցվում Է համարժեքության հարաբերություն հետևյալ կերպ՝ f :[a,b]-»X և g:[c,d]-»X Կ–երը կոչվում են համար– ժեք, եթե տեղի ունի f=goh առնչությու– նը, որտեղ h:[a,b]-»[c,dHi [a,b] հատվա– ծի այնպիսի տոպոլոգիական արտապատ– կերում է [c,d] հատվածի վրա, որի համար h(a)= c, իսկհ(հ)=ճ: Եթե f:[a,b]-»X որևէ Կ. է, ապա կարելի է կառուցել այնպիսի g:[0,l]–»X Կ., որը լինի համարժեք f Կ–ին: Օրինակ, g=foh, որտեղ h:[0,l]->[a,b] տոպոլոգիական արտապատկերումը տըր– վում է h(t)= (b–a) + a բանաձևով: Այս հանգամանքը հնարավորություն Է տալիս դիտարկել միայն այնպիսի Կ–եր, որոնց որոշման տիրույթը [0,1] հատվածն Է: Վերը նշված համարժեքության հարաբե– րության հետևանքով X տարածության բոլոր Կ–երի բազմությունը տրոհվում Է իրար համարժեք Կ–երի դասերի: Լրիվ խստությամբ X տարածության Կ. կոչվում Է յուրաքանչյուր այդպիսի համարժեքու– թյան դաս: Կ–ի նշված գաղափարի հետ սերտորեն կապված Է գ ծ ի բավականաչափ ընդհա– նուր գաղափարը: ժամանակակից տոպո– լոգիան առաջադրեց գծի մասին պատ– կերացման ճշգրտության խնդիրը, որը լուծեց սովետական մաթեմատիկոս Պ. Ուրիսոնը (1921): Ըստ նրա սահման– ման, գիծ Է կոչվում յուրաքանչյուր միա– չափ կոնտինուում, այսինքն միաչափ, կապակցված, բիկոմպակտ, հաուսդոր– ֆյան տարածություն: Հարթ գծի սահմա– նումը (որը համապատասխանում Է Ուրի– սոնի սահմանման հետ) տվել Է դեռևս Գ. Կանտորը, հարթ գծերը հաճախ անվա– նում են կանտորյան գծեր: Որպեսզի Xc;R2 կոնտինուումը լինի կանտորյան գիծ, անհրաժեշտ Է և բավարար, որ X-ը R2 հարթության նկատմամբ չունենա ոչ մի ներքին կետ: Գրկ. 3 e ճ Փ շ p t I, TpejibaJiJib B., TonoJiorHH, nep. c HeM., JI., 1938; Koamo- ropoB A. H., Փ o m h h C.B., 3;ieMeHTW TeopHH (JjyHKUHH H C^yHKUHOHaJIbHOrO aHajiH3a, 4 H3fl., nepepad.» M.» 1976; C t h h p o a H.t H h h h y., IlepBbie iiohhthh TonojiorHH, nep. c aHni., M., 1967; YpwcoH II• C., Tpyaw no TOnOJIOrHH H flpyTHM o6jiaCTHM MaTeMaTHKH, t* 1-2, M.-JI., 1951.
ԿՈՐԱԳԻԾ ԻՆՏԵԳՐԱԼ, մաթեմատիկական անաչիզի հիմնական հասկացություննե– րից: Հարթ, ողորկ T կորի (որը տրված Է x=<p(t),ty=^(t),tt0^ ^Ttպարամետ– րական տեսքով) և նրա վրա որոշված անընդհատ f(x,y) ֆունկցիայի համար առաջին սեռի Կ. ի. կարող Է սահմանվել այսպես՝ T Jf(x,y)ds= J ք(Փ(է), վ>(է))[(Փ՝(է)2+ r t. +0f(t))2]I/2dt: Երկրորդ սեռի Կ. ի. կարող Է սահմանվել T Jf(x,y)dx+g(x,y)dy=J[f(<p(t), |>(t»<p՝(t)+ rtէ. +ց(փ(է),ւ|)(է))փ՝(է)]ժէ բանաձևով: Ինչպես նշված, այնպես էլ ավելի ընդհա– նուր բնույթի Կ. ի–ները բնականորեն սահմանվում են նաև որպես որոշակի ինտեգրալ գումարների սահմաններ: Տես նաև Գրինի բանաձևեր: Ն. Առաքեւյան
ԿՈՐԱԼԱՅԻՆ Ւ ՈՒԹԵՐ, վերջրյա կամ ստորջրյա թմբաշարեր՝ արևադարձային ծովերի ծանծաղ մասերում: Գոյանում են առավելապես կորալային գաղութների կրային կմախքներից: Կորալների աճի վերին սահմանը համապատասխանում Է ծովի մակարդակին (տեղատվության ժա– մանակ): Կ. խ. հասնում են մեծ հզորու– թյունների: Երկրաբանական պրոցեսների
