հասարակական խավերի ու ազգային խըմ– բերի ստրկացման, շահագործման, եր– բեմն՝ ուղղակի ոչնչացման գնով: Կոմու– նիստական հասարակարգը զարգանում է սկզբունքորեն նոր տիպի Հ. ա– օ–ով, որի բովանդակությունը ժողովրդի նյութական և կուլտուրական աճող պահանջմունքնե– րի առավել լրիվ բավարարումն է (տես Սոցիաչիզմի հիւէնական տնտեսական օրենք):
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՖՈՆԴԵՐ, սոցիալիստական հասարակարգի ազգային հարստության կարևորագույն մասը: Ըստ նշանակման ստորաբաժանվում են արտադրականի և ոչ արտադրականի: Արտադրական Հ. ֆ. աշխատան– քի միջոցներ են, որ գործում են սոցիա– լիստական հասարակարգի նյութական ար– տադրության ոլորտում, արտադրությու– նը սպասարկում են երկար ժամանակա– ընթացքում, արտադրական պրոցեսին մասնակցում են ամբողջությամբ ու բազ– մաթիվ անգամ: Դրանք պահպանում են բնաիրային ձևը և սեփական արժեքն աստիճանաբար (մաս–մաս), մաշվածքի չափով փոխանցում իրենց օգնությամբ արտադրված արդյունքին: Արտադրական Հ. ֆ. տնտ. նոր կատեգորիա է, որն առա– ջացել է կապիտալիզմը սոցիալիզմով փո– խարինելու և «հիմնական կապիտալ» կա– տեգորիայի մահացման հետևանքով: Այն արտահայտում է սոցիալիստական ար– տադրահարաբերությունները, հանդես է գալիս որպես սոցիալիստական հանրայ– նացված աշխատանքի միջոց, որը բացա– ռում է շահագործական հարաբերություն– ները և կազմակերպվում պլանաչափության սկզբունքով: ՍՍՀՄ արտադրական Հ. ֆ. զարգացած սոցիալիստական հասարակարգի նյութա– տեխնիկական բազայի միջուկն են և պայ– մանավորում են արտադրության բոլոր տարրերի ֆունկցիոնալ դերը՝ դրանց միասնության ու փոխկապվածության մեջ: Արտադրական Հ. ֆ–ի ընդլայնված վերար– տադրության ընթացքում, առաջավոր տեխ– նիկայի բազայի վրա, ստեղծվում են նյու– թական բարիքների առատության ու մար– դու համակողմանի զարգացման նախա– դըրյալներ: 1979-ին (հունվ. 1-ի դրու– թյամբ), 1965-ի համեմատ, ՍՍՀՍ ժողտըն– տեսության արտադրական Հ. ֆ. աճել են 2,8 անգամ, կազմել 1006 մլրդ ռ.: Ըստ ՍՍՀՄ–ում ընդունված դասակարգ– ման, արտադրական Հ. ֆ–ին վերաբե– րում են՛ արտադրական շենքերն ու կա– ռույցները, ուժային ու բանող մեքենանե– րը, փոխանցող հարմարանքները, չափող ու կարգավորող սարքերը, լաբորատոր սարքավորումը, հաշվողական տեխնի– կան, տրանսպորտի միջոցները, գործիք– ներն ու գույքը (որ ծառայում են 1 տարուց ավելի և ունեն 50 ռ. ավելի արժեք), բա– նող ու մթերատու անասունները ևն: Թվարկված տարրերի հարաբերակցու– թյունն արտադրական Հ. ֆ–ի ընդհանուր արժեքում արտադրության տարբեր ճյու– ղերում նույնը չէ: Օրինակ, արդյունահա– նող արդյունաբերության մեջ կառույցնե– րի բաժինը, որպես կարգ, մեծ է, քան վե– րամշակող արդյունաբերության մեջ: Ար– տադրական Հ. ֆ–ի կառուցվածքը տարբեր Արդյունաբեր ա–ա րտադրական հիմնական ֆոնդերն ըստ տարրերի ն: Մ Ս Տ Մ արդյունաբերության ճյուղերի՝ 1979-ի և ու ն վ. 1-ի դրությամբ (ըստ ինքնուրույն հաշվեկշիռ, ունեցող ձեռնարկությունների* տոկոսներով) Այդ թվում՝ Արդյունաբերա–արտադրա– կան հիմնական ֆոնդեր, ընդամենը Շենքեր Կառույցներ Փոխանցող հարմարանքներ Ուժային մեքենաներ և սար– քավորումներ 1 A B P ՀՅ CU
- 13
1 Տ S՝ ll G G Ո ՉաՓող և կարգավորող սար– քեր m լաբորատոր սար– քավորումներ Տրանսպորտի միշոցննր Այլ հիմնական ֆոնդեր Ամբողշ արդյունաբե– րությունը 100 29,3 19,1 11,3 7,6 27,5 1,3 2,1 1,8 ԷլեկտրաԷներգետիկա 100 13,6 17,2 33,4 32,0 16,6 1.1 0,4 0,7 Վառելանյութերի ար– դյունաբերություն 100 8,5 53,6 12,9 2,3 19,0 1.0 1.9 0,8 ՍԱ մետալուրգիա 100 19,9 18,4 7,0 3,7 36,0 0,7 3,3 1,0 Քիմ. և նավթաքիմիա– կան արդյունաբե– րություն 100 33,2 14,9 12,1 2,8 31,6 2,1 1,8 1,5 Մեքենաշինություն U մետաղամշակում 100 40,4 7,2 3,9 2,5 37,6 2,4 2,0 4,0 Թեթե արդյունաբերու– թյուն 100 45,4 5,3 3,1 2,1 39,8 0,4 1,4 2,5 Սննդի արդյունաբե– րություն 100 36,3 11,5 3,3 3,1 40,1 0,7 3,9 1,1 է նաև նույն ճյուղի ձեռնարկություննե– րում: Մեքենայացման ու ավտոմատաց– ման, արտադրության համակենտրոնաց– ման առավել բարձր մակարդակ ունեցող ձեռնարկություններում մեծ է սարքավո– րումների, փոքր՝ շենքերի տեսակարար կշիռը: Արտադրական Հ. ֆ–ի առանձին տարրերի հարաբերակցության վրա էա– պես ազդում են աշխարհագրական տեղա– բաշխումն ու կլիմայական պայմանները: Բոլոր արտադրական Հ. ֆ. բաժանվում են ակտիվ (մեքենաներ, սարքավորում*- սարքեր) և պասսիվ (շենքեր, կառույցներ) մասերի: Աշխատանքի արդյունավետու– թյան բարձրացման համար վճռորոշն ակ– տիվ մասն է, որն ապահովում է արտա– դրական պրոցեսների մեքենայացումն ու ավտոմատացումը, տեխնիկայի որակա– կան ու քանակական աճը, անմիջականո– րեն ազդում աշխատանքի արտադրողա– կանության բարձրացման վրա: Պասսիվ մասի ազդեցությունն անուղղակի է, սա– կայն ժողտնտեսության մի շարք ճյուղե– րում (նավթարդյունահանող, ածխի ևն) կա– ռույցները արտադրական Հ. ֆ–ի ակտիվ գործող մասն են և մեքենաների հետ հան– դիսանում են արտադրության աճի կարե– վոր գործոններ: Արտադրական Հ. ֆ–ի ամբողջ մասսայում մեքենաների բաժնի ավելացումն ապահովում է տեխ. զին– վածության և աշխատանքի արտադրողա– կանության աճը: Շենքերը, որ ապահովում են աշխատանքի սանիտարա՜հիգիենիկ պայմանները, նույնպես ազդում են աշ– խատանքի արտադրողական ուժի վրա: Այստեղից էլ՝ օպտիմալ է համարվում արտադրական Հ. ֆ–ի ակտիվ ու պասսիվ մասերի այնպիսի հարաբերակցությունը, երբ աշխատանքի պաշտպանության ու անվտանգության տեխնիկայի բոլոր կա– նոնների լրիվ պահպանման պայմաննե– րում ապահովվում է սարքավորումների առավել բարձր տեսակարար կշիռը: Արտադրական Հ. ֆ. ունեն ոչ միայն բնաիրային ձև, այլև արժեքային (դրամա– կան) արտահայտություն: Դրանք գնա– հատվում են սկզբնական, վերականգնման և սկզբնական կամ վերականգնման ար– ժեքով՝ հաշվի առնելով մաշվածքը: Ար– տադրական Հ. ֆ–ի գնահատումն ըստ սկզբնական արժեքի ցույց է տալիս դը– րանց ձեռք բերման (ներառյալ փոխա– դրումն ու տեղակայումը) կամ արտադրու– թյան փաստացի արժեքի մեծությունը: Այս մեթոդով գնահատելիս, արտադրա– կան Հ. ֆ. արտահայտվում են խառը գնե– րով (սարքավորումների գների ու շինա– րարության արժեքի փոփոխման պատ– ճառով), որի հետևանքով տվյալները դառ– նում են անհամեմատելի: Վերականգնման արժեքով գնահատմամբ որոշվում է ար– տադրական Հ. ֆ–ի վերարտադրության արժեքը արտադրության նոր պայմաննե– րում (տվյալ տարվա): Վերականգնման արժեքը դրանց սկզբնական արժեքն է՝ տվյալ ժամանակաընթացքում կատարված ՓոՓոխությունների (էժանացում կամ թան– կացում) հաշվառումով: Այսպիսով միա– տեսակություն է մտցվում տարբեր տա– րիներում ստեղծված արտադրական Հ. ֆ–ի տարրերի գնահատման մեջ, առավել ճիշտ են արտացոլվում ձեռնարկություն– ների արտադրատեխնիկական հնարավո– րությունները: Վերականգնման արժեքով Հ. ֆ–ի վերագնահատումը կապված է միջոցների, ջանք երի ու ժամանակի մեծ ծախսումների հետ և իրականացվում է միայն պարբերաբար: Սկզբնական և վե–
