են դղյակներ, ծավալվել է եկեղեցական շինարարություն: Սաղմնավորվել են ար– հեստավորական համքարություններ: Պապական վարչության կամայականու– թյուններից և ֆեոդալական երկպառակու– թյուններից դժգոհ առևւորա–արհեաոա– վորական խավերը XII դ. պայքարել են պապերի աշխարհիկ իշխանության դեմ՝ հանուն կոմունայի: 1143-ի ապստամբու– թյան հետևանքով Հ–ում հաստատվել է հանրապետություն: Իննոկենտիոս III պապը (1198– 1216) վերացրել է քաղաքա– յին ինքնավարությունը, թեև անվանապես մնացել է կառավարման հանրապետական ձևը: 1309-ին պապի նստավայրը տեղա– փոխվել է Ավինյոն, տեղափոխվելուց հետո Հ–ում ուժեղացել է առևտրա–արհեստավո– րական խավերի ազդեցությունը: 1347-ին Հ. հռչակվել է հանրապետություն: 1354-ին իշխանությունը քաղաքում զավթել է ավա– գանին (մինչև XV դ. կեսը): Պապերի իշ– խանությունը (որոնք Հ. էին վերադարձել 1377-ին) լիովին վերականգնել ԷՍիքստոս IV պապը (1471– 84): IV դ. կեսին – XVI դ. սկզբին Հ. դարձել է վերածննդի խոշոր կենտրոններից մեկը: Այդ ժամանակաշըր– ջանի Հ–ի հետ է կապված շատ հումանիստ– ների, նկարիչների, ճարտարապետների (Պոջո Բրաչչոլինի, Լ. Բ. Ալբերտի, Ֆ. Բյոն– դո, Դ. Բրամանտե, Ռաֆայել, Միքելան– ջելո և ուրիշներ) գործունեությունը: 1527-ին Հ. ավերել են Կարլոս V-ի զորքե– րը: XVII դ. Հ. ապրել է տնտ. անկում, սա– կայն հակառեֆորմացիայի հետևանքով ավելի ուժեղացել է նրա, իբրև հոգևոր կենտրոնի, նշանակությունը: 1798-ին և 1808-ին Հ. գրավել են ֆրանս. զորքե– րը: 1809-ին Պիոս VII պապի աշխարհիկ իշխանությունը վերացվել է, Հ. միացվել է Ֆրանսիային (մինչև 1814-ը): Իտալիայի միավորման համար ազգային–ազատա– գրական շարժման (XVIII դ. վերջ–1870) սկզբնավորման ժամանակ Հ., որ Պապա– կան պետության մայրաքաղաքն էր և կղերա–ֆեոդալական հետադիմության հե– նարանը, դարձել է Իտալիայի միավորման լուրջ խոչընդոտողը: Իտալիայում 1848– 1849-ի հեղափոխության ժամանակ Պիոս IX պապի աշխարհիկ իշխանությունը տա– պալվել է: 1849-ի փետր. 9-ին Հ–ում հըռ– չակվել է հանրապետություն, որը հեղա– փոխության դեմոկրատական ձգտումների բարձրագույն արտահայտությունն էր: Հ–ի հանրապետության տապալումից հե– տո XIX դ. 50–60-ական թթ. պապի աշ– խարհիկ իշխանությունը քաղաքում պահ– պանվում էր ֆրանս. կայազորի ներկայու– թյան (1849-ից) շնորհիվ: 1862-ին և 1867-ին Հ. ազատագրելու Ջ. Գարիբաւդիի փոր– ձերը հաջողություն չունեցան: 1870-ին (ֆրանս. զորքերի հեռանալուց հետո) պապի աշխարհիկ իշխանությունը վերաց– վեց, Հ. մտցվեց Իտալիայի թագավորու– թյան (1861) կազմի մեջ: 1871-ի հունվ. 26-ին Հ. հռչակվեց Իտալիայի թագավորու– թյան մայրաքաղաք: XIX դ. վերջից Հ. Իտալիայի աշխատավորության սոցիալա– կան և դեմոկրատական պայքարի կենտ– րոնն է: 1922-ին Հ–ում ֆաշիստական հե– ղաշրջման հետևանքով հաստատվեց ֆա– շիստական դիկտատուրա (1922–43): 1929-ին Հ–ի տարածքի մի մասում ստեղծ– Հ ռոմ. Պյացցա դի Սպանիա հրապարակը (վերևում՝ Սանտա Տրինիտա դեի Մոնտի եկե– ղեցին, 1585, ճարտ. Ջ. դելլա Պորւոա, կենա– րոնոսՐ Իսպանական աստիճանները, 1725, ճարտ–ներ՝ Ա. Սպեկկի, Ֆ. դե Սանկտիս) ■C ռ ո մ. Պյացցա Նավոնա հրապարակը (XYII դ.)՝ Չորս գետերի շատրվանով (1648 – 1651, ճարտ. Լ. Բեոնինի) Հ ո. ո մ. Պյացցա դել Պոպոլո հրապարակը (XVI–XYII դդ., ճարտ. Կ. Ռայնալդի և ուրիշ– ներ) ՝՝տոոմ. Քաղաքակրթության պալատը (19 50, ճարտ–ներ՝ Դ. Գուերրինի, է. Լա Պադուլա, Մ.Ռոմանո) ^ոոմի համաշխարհային ցուցա– հանդեսի տարածքում վեց Վատիկան քաղաք–պետությունը: 1943-ի սեպտ. 8-ին Հ. օկուպացրին գերմ. զորքերը: Հ–ի բնակչությունը հերոսաբար պայքարեց զավթիչների դեմ: 1944-ի հու– նիսի 4-ին անգլո–ամերիկյան զորքերը ազատագրեցին Հ.: 1946-ին Հ. դարձավ Իտալիայի հանրապետության մայրաքա– ղաքը: Տնտեսությունը: Հ–ի աշխարհագրա– կան հարմար դիրքը նպաստել է նրա տրանսպորտի, առևտրի և տնտ. այլ ֆունկ– ցիաների զարգացմանը: Տնտեսապես ակ– տիվ բնակչության մոտ 25,5%–ը զբաղված է արդյունաբերության և շինարարության, 15,7%-ը՝ առևտրի, 7,9%–ը՝ տրանսպոր– տի և կապի, 19%–ը՝ պետ. ապարատի, մնացածը՝ սպասարկման ոլորտում: Արդ. արտադրանքի քանակով Միլանից, Թու– րինից, Ջենովայից հետո գրավում է 4-րդ տեղը երկրում: Սննդի, պոլիգրաֆ, կա– րի, կահույքի, թղթի, տեքստիլ, կոշիկի, պարֆյումերիայի ճյուղերում զբաղված է մայրաքաղաքի արդ. աշխատողների մոտ 1/2-ը: Կա էլեկտրատեխնիկական, քիմ. արդյունաբերություն, ճշգրիտ սարքաշի– նություն, երկաթուղային շարժակազմի, գյուղատնտ. մեքենաների, պոլիգրաֆ սարքավորումների, մոտոցիկլետների, հե– ծանիվների, շինանյութերի արտադրու– թյուն, շինարարական ինդուստրիա: Պահ– պանվել են արհեստագործական ավան– դական ճյուղերը՝ ոսկերչական, ապակե, կաշվե իրերի, հյուսածո կահույքի, գոբե– լենների, երաժշտական գործիքների պատ– րաստումը: ՋԷԿ–երի հզորությունը կազ– մում է 3 մլն կվա: Հ. միջազգային տուրիզ– մի խոշորագույն կենտրոններից է (տա– րեկան ավելի քան 10 մլն տուրիստ): Հ–ում են կենտրոնացած Իտալիայի կա– ռավարական և վարչական հիմնարկները, քաղ. կուսակցությունների և մասսայա– կան կազմակերպությունների ղեկավար մարմինները, խոշոր բանկերը, ապահո– վագրական, վարկային և առևտրական հիմնարկները, իտալ. և օտարերկրյա ֆիր– մաների վարչությունները, միջազգային մի շարք կազմակերպություններ (Միջազ– գային առևտրի պալատ ևն): Հ. ներքին և միջազգային հաղորդակցությունն երի տրանսպորտային հանգույց է, որից սկիզբ են առնում 8 երկաթուղի, 10 ավտոմայրու– ղի, 30 ավիագիծ: Օդանավակայաններն են Լեոնարդո դա Վինչի դի Ֆյումիչինոն և Չամպինոն: Հ. գետային նավահանգիստ է (Սան Պաոլո նավահանգստային համա– լիր ևն): Ունի մետրոպոլիտեն (կառուց– վել է 1927–38-ին): ճարտարապետությունը: Ներկայիս Հ–ի կենտրոնական մասի սահմանները համընկնում են Ավրելիանոսի պարսպին (272, մասամբ պահպանվել է): Հ. ունի փողոցների օղակա–շառավղային համա– կարգ: Նրա աշխարհագրական կենտրոնը Պյացցա Վենեցիա հրապարակն է, որից ճառագայթաձև ելնող միջքաղաքային ճա– նապարհները (Սալարի, Ֆլամենիա ևև) Հ. կապում են Իտալիայի գլխավոր քա– ղաքներին: Կազմավորվելով Կապիտո– լիում և Պալատինում բլուրների վրա, քաղաքը տարածվել է հարևան՝ էսքվիլա– նում, Ավենտինուս, Վիմինալիս, Ցելիուս,
