աեդոսները (տես Աեդոս) U ռապսոդոս– ները (թափառական ժող. երգիչներ, ասա– ցողներ): Հին Հ–ի երաժշտության նախնա– կան ձևերից եև՝ երգ–լինը (կատարվում էր խաղողի բերքահավաքի ժամանակ՝ ֆորմինգ լարային գործիքի նվագակցու– թյամբ, հարսանեկան երգերը, պեանը (ուրախության հիմն Ապոլլոնի .պատվին) և թրեևոսը (թաղման երգ): Նշանավոր անձանց հուղարկավորությանը մասնակ– ցում էին աեդոսներ և ողբասաց կանայք (տեսարանների պատկերներ պահպան– վել են մ. թ. ա. VIII– VII ղդ. ատտիկյան սափորների վրա): Երաժշտության զար– գացման., հնագույն շրջանը հուն, ավան– դույթն՛երում կապված է առասպելական ավլոսահարներ Մարսիասի և Օլիմպոսի անուններին: Այս երաժիշտների փռյու– գիական ծագումը վկայում է փոքրասիա– կան, առաջին հերթին, խեթական ազդե– ցությունը հուն, մշակույթի վրա: Օլիմ– պոսը համարվել է ավլոս նվազելու հնա– գույև կանոնները (նոմեր) և հարմոնիայի օրենքները (համաձայնեցվածություն, բա– րեհնչյունություն, կատարելություն) սահ– մանող: Ըստ ավանդության, նրա աշա– կերտն է համարվել Թալետաս Գորտինա– ցին, որը Կրետեից Ապարտա է բերել Ապոլ– լոնին նվիրված խմբերգը (պեան) ֆլեյտա– յով նվագակցելու սովորույթն ու խմբեր– գային կատարումը: Հոմերոսյան ավան– դությունը նույնպես հաստատում է, որ խմբ երգեցողությունը սկզբնավորվել է Կրետե կղզում: VII դ. հուն, երաժշտա– կան մշակույթի վրա Փոքր Ասիայի երա– ժըշտության մեծ ազդեցությունը շարու– նակվել է: Այդ շրջանը կապված է Տեր– էցանդրոսի անվան հետ (Լեսբոս կղզի), որն ըստ ավանդության, Ապարտայում, հաղթել է երաժշտական մրցույթի ժամա– նակ (մոտ 676): Նրան է վերագրվում կիֆարա երաժշտական գործիքի կիրառու– մը: Դելփիքում, Պյութիական խաղերի ժամանակ (586) հաղթել է արգոսցի տավ– ղահար Աակադասը: Նա կաաարեւ է մի ստեղծագործություն, որտեղ պատմվել է, թե ինչպես է Ապոլլոնդ սպանել հրեշին: Այն կազմված էր 5 մասից և, թերևս, ծրա– գրային երաժշտության հնագույն նմուշն է: Քաղաքների աճը, այնտեղ անցկացվող պաշտամունքային և քաղաքացիական մեծ տոնախմբությունները նպաստել են փո– ղային նվագարանների մասնակցությամբ խմբ երգեցողության զարգացմանը: Բացի ավլոսից կիրառվել է նաև մետաղե շե– փորը: Երաժշտությունը, առաջին հերթին խմբերգեցողությունը, ձեռք է բերել քաղ. նշանակություն: Հանրաճանաչ է դարձել ռազմական թեմատիկան: Միաժամանակ մեծ վերելք է ապրել քնարական երաժըշ– տությունը (հույների քնարական ոտանա– վորները երգվել են՝ մեներգեցողությամբ և ունիսոն խմբ երգեցողությամբ՝ ավլոսի կամ կիֆարայի նվագակցությամբ), որի ծաղկման սկզբնավորումը կապվում է բանաստեղծ Արքիղոքոսի անվան հետ (մոտ 650-ին հիմնադրել է երաժշտական դպրոց): Հին հուն, երաժշտության զար– գացմանը նպաստել են նաև Աչկայոսը և Սաֆոն. առաջինը՝ որպ^ս քաղ. ուղղու– թյան, երկրորդը՝ քնարական և սիրային երկերի հեղինակ: Նրանց ստեղծագոր– ծությունների կատարման համար ստեղծ– վել են նոր լարային նվագարաններ՝ բար– բիտոնը և պեկտիդան: Խմբերգային քնա– րերգության դասական է համարվում բա– նաստեղծ և երաժիշտ, հիմների, դիֆի– րամբների, սեղանի և հաղթանակի օդա– ների հեղինակ Պինդարոսը: Աբիոնը դի– ֆիրամբը վերածեց խմբերգեցողության: Նրան է վերագրվում երգչախմբից կորի– ֆեյի (խմբերգի ղեկավար) մեներգի առանձնացումը: Այս ամենը հիմք ծառայե– ցին ատտիկյան ողբերգության ստեղծ– մանը, որն իր մեջ միավորում էր դրաման, երաժշտությունը և արվեստի այլ տեսակ– ներ: Ողբերգությունների հեղինակները, հին հուն, քնարական բանաստեղծների նման, միաժամանակ եղել են երաժիշտ– ներ (էսքիլես, Աոֆոկլես, Եվրիպիդես): «Աշխարհում շատ զարմանահրաշ ուժեր կան, բայց մարդուց ուժեղը չկա» խմբերգը Աոֆոկլեսի «Անտիգոնե»-ից դարձել էր Աթենքի ազգային հիմնը: Եվրիպիդեսը իր ստեղծագործություններում սահմանափա– կեց խմբերգային երգամասերը, ուշադրու– թյունը կենտրոնացնելով դերասանների և կորիֆեյների մենակատարումների վրա, համաձայն, այսպես կոչված նոր դիֆի– րամբի՝ երաժշտության մեջ նոր ոճի, որը, ի տարբերություն նախորդի, կրում էր մեծ անհատականացման կնիք, առանձնանում էմոցիոնալ–դինամիկ և վիրտուոզային բնույթով: Այդ ոճի ստեղծողներն էին Կի– նեսիասը (մ. թ. ա. 450–390), Փիլոքսենոս Կյութերացին (մ. թ. ա. 436–380)՝ վիր– տուոզ մենակատարման սիրահար, որ բարձրացրել և հաստատել է բանաստեղ– ծության հիման վրա գրված երաժշտու– թյան նշանակություևը, Տիմոթեոս Միլե– տացին (մ. թ. ա. մոտ 400), որը կիֆառի լարերի թիվը հասցրել է 11-ի և այն (ավլո– սի փոխարեն) դարձրել խմբերգին նվա– գակցող հիմնական նվագարան: Հուն, կենցաղում երաժշտության լայն տարա– ծումը հարկադրել է իմաստավորելու այն և ստեղծելու նրա տեսությունը: Երաժշտու– թյանը ներհատուկ էմոցիոնալ ուժը բա– ցատրելու Փորձերը առկա են Օրվւեոսի, Ապոլլոնի, Աբիոնի և այլոց մասին առաս– պելներում: Անտիկ շատ մտածողներ ըգ– բաղվել են երաժշտության տեսության և երաժշտական, գեղագիտության հարցե– րով: Հերակլիտը (VI–V դդ.) նշել էերա– ժըշտության դիալեկտիկական բնույթը: Պյութագորասը (YI դ.) և նրա դպրոցի ներ– կայացուցիչները բացահայտել են երա– ժըշտության ձայնագիտության մի շարք օրենքներ: Պյութագորասի հետևորդնե– րը (կանոնիկոսներ) ընդունում էին հըն– չյունների միջև առկա մաքուր մաթ. հա– րաբերության վրա հիմնված պյութագո– րասյան լարվածքը, նրանց հակառակորդ– ները (այսպես կոչված հարմոնիկները) լինելով Արիստոքսենեսի (IV դ.) կողմնա– կիցներ, առաջ էին քաշում այն դրույթը, ըստ որի երաժշտական երկի չափանիշը հանդիսանում է լսողությունը, մարդու կողմից երաժշտության կենդանի ընկա– լումը: Երաժշտության վերաբերյալ բա– րոյական–տ եսական ուսմունքներ են մշա– կել անտիկ շրջանի բազմաթիվ գիտնա– կաններ, այդ թվում՝ Արիստոտելը (IV դ.): Հին հուն, տեսաբանների սահմանած հասկացությունները՝ մեղեդի, ռիթմ, գամ– մա ևն* գոյություն ունեն նաև ժամանակա– կից երաժշտական պրակտիկայում, թեև մի Փոքր այլ մեկնաբանությամբ: Հին Հ–ում նոտաները նշանակվել եև հուն, և Փյունիկյան տառերով: Պատկերազարդումը տես 512–513-րդ էջերի միջև՝ ևերդիրում, աղյուսակներ XV-XVI: Աղբյուրներ. Պլուտարքոս, Ջուգա– կշիռք, հ. 1–5, Վնտ., 1832–34: Հոմերոս, Իլիական, Ե., 1955: Նույնի, Ոդիսական, Ե., 1958: KceHo4>oHT, IIojih. co6p. coq., դ. 1–5, 4 M.t 1887; r e p o fl o t, Hcto– phh b fleBHTH KHurax, JI., 1972; Ո o ji h 6 h ft, Bceo6maa hctophh b copoKa KHHrax, t. 1–3, M., 1890–99; Փ y k h a h r, Hctophh, t. 1-2, M., 1915. Գրկ.ԷԿգեւս Ֆ., Ընտանիքի, մասնա– վոր սեփականության և պետության ծագումը, Ե., 1965: M a p k c K, h 9 h r e ji b c Փ., 06 aHTHHHOCTH, JI., 1932; Սուրխաթյան S.# Հին հունական գրականություն, Թ„ 1922: Կուն Ն. Ա., Հին Հունաստանի լեգենդներն ու առասպելները, Ե., 1979: Համբարձում– յ ա ն Հ. Ա., Մտորումներ Հոմերոսի մասին, Ե., 1964: Առաքելյան Ա. Գ., Հունական գրականության պատմություն, 3 լրց. և բարե– Փոխ. հրտ., Ե., 1968: Չալոյան Վ. Կ., Տայոց ՓիլիսոՓայության պատմություն, Ե., 1975: Ey3ecicyji B.II., A4)HHcicaH ae- MOKpaTHH, [XapbKOB], 1920; P a h o b h h A. B., 3ji;ihhh3m h ero HCTOpH^ecicaH pojib, M.–JI., 1950; .ZtpeBHHH rpeijHH, M., 1962; EjiaBaTCKaH T.B., AxeHCKaa rpeijHH bo btopom TMcs^ejieTHH ffo h. 9., M., 1966; lypaKOBCKHH r. E., O^epKH no hcto pHH aHTiriHoii neflarormcH, 2 H3fl., M., 1963; ApesmaTHH C. C., OopMHpOBaime վա– jioco4>ckoh HayKH b flpeBHeii ApMeHHH (V– VI bb.), E.,1973; MaKOBeabCKaii A.O., flocoKpaTHKH, q. 1–3, Ka3am>, 1914–19; Ն ու յ ն ի, .ZlpeBHerpeqecKHe aTOMHCTbi, Baity, 1946; JI օ c e b A. Փ., Hctophh aHTH*moii ac- TeTHKH, t. 1–2, M., 1963–69; ^mhhhk M.A., OqepK hctophh <Jmjioco<imH KJiaccn- qecKofi IpeijHH, M,, 1936; AcMyc B. Փ., Hctophh aHTHHHOH Փ^օշօՓ^, M., 1965; P a fli* h r C.H., Hctophh flPeBHerpeqecKO^ jiHTepaiypM, 3 H3fl., M., 1969; BapHeKe B.B., Hctophh aHTOTHoro TeaTpa, M.–JI., 1940; Bceo6man hctophh apxHTeKTypM, t. 2, kh. 1, ApXHTeKTypa apeBHefi Tpei;HH, M., 1949; MnxaSjioB E. II., BHTpyBH# h djuiana. Ochobm aHTH*raoii TeopHH apxHTeKTypM, M., 1967; MnxassHC A., XyflOHcecTBeHHO- apxeoaorHHecKHe otkphthh 3a cto jieT, nep. c HeM., M., 1913; Baji&flrayep Օ. Փ., AHTHHHan cKy^bnTypa, CIIB, 1923; K o ji- n h h c k h Ճ 10., HcKyccTBO TpenHH anoxn pacnBeTa, [M.], 1937; II o ji e b o h B.M., HcKyccTBO rpenHH. .ZJpeBHHH mhp, M., 1970; CaKKeTTH JI., O My3hiKajn>HOH xyfloacecT- BeHHOCTH flpeBHHX rpeKOB, enB, 1894; Ahthh- nan My3biKajibHH acTeTHKa, M., 1960.
ՀՈՒՆԱՍՏԱՆ (՝EXXag), Հ ni ն ա կ ա ն Հանրապետություն ( ՝EX^vihiJ A^oxpatta)
