րաբյուրեղացման ջերմաստիճանից ցածր)։ Այդպիսի աուստենիտից հետագա մխումով սաացվում է հատուկ կառուցվածքի և ամրության բարձր սահման ապահովող (մինչե 3 Գպա և ավելի) մարտենսիտ։ Որոշ համաձուլվածքների (ալյումինի, պղնձի, նիկելի են) ՋՄՄ կարելի է կատարել մխումից հետո սառը պլաստիկ դեֆորմացման միջոցով՝ նախքան արհեստական ծերացումը։ Մխված համաձուլվածքում սառը դեֆորմացումից առաջացած բյուրեղների մեծ թվով թերությունները հետագա ծերացման դեպքում բերում են կայունության բարձրացման։ ՋՄՄ կառուցվածքային համաձուլվածքների ամրության բարձրացման հեռանկարային եղանակներից է (տես նաև Ջերմամշակում մետաղների)։
ՋԵՐՄԱՄԵԿՈՒՍԱՑՈՒՄ, ջերմային մեկուսացում, շենքերի, ջերմային արդյունաբերական տեղակայանքների (կամ դրանց առանձին հանգույցների), սառնարանային խցերի, խողովակաշարերի պաշտպանություն՝ շրջապատող միջավայրի հետ անցանկալի ջերմափոխանակությունից։ Օրինակ, շինարարությունում և ջերմաէներգետիկայում Զ․ անհրաժեշտ է դեպի շրջապատող միջավայր ջերմային կորուստները փոքրացնելու, իսկ սառնարանային և կրիոգենային տեխնիկայում՝ ջերմության ներհոսքից սարքավորումը պաշտպանելու համար։ Ջ․ ապահովվում է ջերմամեկուսիչ նյութերից պատրաստած (թաղանթների, պատվածքների տեսքով) և ջերմահաղորդականությունը դժվարացնող հատուկ պաշտպանական ծածկույթներով։ Այդ ջերմապաշտպան միջոցները նույնպես անվանում են Ջ․։ Առավելապես կոնվեկտիվ ջերմափոխանակության (տես Կոնվեկցիա) դեպքում Ջ–ման համար օգտագործում են օդի համար անթափանց նյութի շերտեր պարունակող պաշտպանական ծածկույթներ, ճառագայթային ջերմափոխանակության դեպքում՝ ջերմային ճառագայթումն անդրադարձնող նյութերից (օրինակ, մետաղաթաղանթից, մետաղապատ լավսանային թաղանթից) պատրաստված կոնստրուկցիաներ, իսկ ջերմահաղորդականության դեպքում՝ զարգացած ծակոտկեն կառուցվածքով նյութեր։
Շենքերի Ջ–ման խնդիրն է տարվա ցուրտ ժամանակաշրջանում փոքրացնել ջերմության կորուստները և արտաքին օդի ջերմաստիճանի տատանումների դեպքում, օրվա ընթացքում, սենյակներում ապահովել հարաբերական կայուն ջերմաստիճան (տես Շինարարական ջերմատեխնիկա)՝․ Զ–ման համար կիրառելով արդյունավետ ջերմամեկուսիչ նյութեր՝ հնարավոր է էականորեն փոքրացնել պատող կոնստրուկցիաների հաստությունն ու նվազեցնել դրանց զանգվածը և այդպիսով պակասեցնել հիմնական շինանյութերի (աղյուս, ցեմենտ, պողպատ են) ծախսն ու մեծացնել հավաքովի տարրերի թույլատրելի չափերը։ Ջերմային արդյունաբերական տեղակայանքներ ու մ (արդ․ վառարաններում, կաթսաներում, ավտոկլավներում են) Ջ․ ապահովում է վառելիքի զգալի տնտեսում, նպաստում է ջերմային ագրեգատների հզորության ավելացմանն ու դրանց օ․ գ․ գ–ի մեծացմանը, տեխնոլոգիական պրոցեսների ինտենսիվացմանը, հիմնական նյութերի ծախսի նվազեցմանը։ Բարձր ջերմաստիճաններում աշխատող տեղակայանքների Ջ․ նպաստում է նաև տաք արտադրամասերում սպասարկող անձնակազմի աշխատանքի համար անհրաժեշտ սանիտարահիգիենիկ պայմաններ ստեղծելուն և արտադրական տրավմատիգմը կանխելուն։ Ջ․ մեծ նշանակություն ունի սառնարանային տեխնիկայում, որտեղ սառնարանային ագրեգատների և մեքենաների սառեցումը կապված է էներգիայի զգալի ծախսի հետ։ Զ․ անհրաժեշտ տարր է տրանսպորտային միջոցների (նավեր, երկաթուղային վագոններ են) կոնստրուկցիաներում՝ սրահներում միկրոկլիմայական պայմանների պահպանման (մարդատար տրանսպորտի միջոցներում), էներգիայի նվազագույն ծախսումներով անհրաժեշտ ջերմաստիճանների ապահովման (բեռնատար տրանսպորտի միջոցներում) համար։
ՋԵՐՄԱՄԵԿՈՒՍԻՉ ՆՅՈՒԹԵՐ, շենքերի, կառույցների, տեխնոլոգիական սարքավորումների և տրանսպորտի միջոցների ջերմամեկուսացման համար կիրառվող նյութեր և շինվածքներ։ Բնութագրվում են ցածր ջերմահաղորդականությամբ (ջերմահաղորդականության գործակիցը 0,2 վա/մ–K-ից չի անցնում), մեծ ծակոտկենությամբ (70–98%յ), աննշան ծավալային զանգվածով և ամրությամբ (սեղմման դեպքում ամրության սահմանը 0,05–2,5 Մս/մ2 է)։ Շահագործման պայմաններում Ջ․ ն․ պետք է պաշտպանված լինեն խոնավությունից։ Ջ․ ն․ լինում են կոշտ (սալեր, բլոկներ, աղյուս են), ճկուն (ներքնակներ, կեմեր, քուղեր են), սորուն (հատիկավոր, փոշենման) կամ թելքավոր։ Ըստ հիմնական հումքի տեսակի տարբերում են օրգանական (փայտաթեչքավոր ն փայտատաշեղային սաչեր, ֆիբրոլիտ, փրփրապչաստներ են) և անօրգանական (միներաչային բամբակ, փրփրապակի, թեթև բետոն են) Ջ․ ն․։ Որպես մոնտաժման նյութեր օգտագործվող անօրգ․ Ջ․ ն․ պատրաստում են ասբեստի (ասբեստային ստվարաթուղթ, թուղթ, թաղիք), փքած ապարների (վերմիկուլիտ, պեռչիտ) և կավի հիմքի վրա։ 1000°C–ից բարձր ջերմաստիճանների պայմաններում աշխատող արդ․ սարքավորումների և տեղակայանքների ջերմամեկուսացման համար կիրառում են թեթե հրակայուն նյութեր։
Գրկ․ Китайцев В․ А․, Технология теплоизоляционных материалов, 3 изд․, М․, 1970; Сухарев М․ Ф․, Производство теплоизоляционных материалов и изделий, М․, 1973․
ՋԵՐՄԱՄԻՋՈՒԿԱՅԻՆ ԶԵՆՔ, ջրածնային զենք, զենք, որի պայթյունային գործողությունը հիմնված է գերբարձր ջերմաստիճաններում (մինչե տասնյակ մլն աստիճան), թեթե տարրերի միջուկների միացման ռեակցիայի ընթացքում ակնթարթորեն անջատվող էներգայի օգտագործման վրա։ Այդպիսի ջերմաստիճաններ կարող են առաջանալ ատոմային ռումբի պայթյունից, այդ պատճառով զ–ի լիցքի համար որպես ղետոնատոր է ծառայում Ս235-ով կամ Րս239-ով սովորական ատոմային ռումբը։ Ջ․ զ–ի պայթյունի էներգիան զգալիորեն մեծ է ծանր տարրերի միջուկների ճեղքման շղթայական ռեակցիայի դեպքում անջատվող էներգիայից։ Տես նաև Միջուկային զենք, Միջուկային պայթյուն։
ՋԵՐՄԱՄԻՋՈՒԿԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՎՈՂ ՍԻՆԹԵԶ, ատոմային թեթև միջուկների միացման կառավարվող պրոցես, որն ընթանում է բարձր ջերմաստիճաններում և ուղեկցվում էներգիայի անջատումով։ Ջ․ կ․ ս–ի իրականացման համար առավել նպատակահարմար են ջրածնի ծանր իզոտոպների՝ դեյտերիումի (2Н) և տրիտիումի (3Н) միջե բավական մեծ արագությամբ ընթացող ռեակցիաները․ 2H + 2H–»3He-f-ո–|-3,28 Մէվ, 2Н+2Н->3Н + Р+4,03 Մէվ, 2H+3H-4He+n+17,6 Մէվ, որոնցից առանձնապես կարեոր է վերջինը, քանի որ ընթանում է համեմատաբար ցածր ջերմաստիճաններում և ուղեկցվում զգալի էներգաանջատումով (տես Ջերմամիջուկային ռեակցիաներ)։ Տրիտիումը ռադիոակտիվ է (կիսատրոհման պարբերությունը 12,5 տարի է) և բնության մեջ չի հանդիպում։ Տետեաբար, ենթադրվող ջերմամիջուկային ռեակտորի աշխատանքի ապահովման համար պետք է նախատեսվի տրիտիումի վերարտադրության հնարավորություն, եթե այդ ռեակտորում որպես միջուկային վառեչիք օգտագործվելու է տրիտիում։ Այդ նպատակով դիտարկվող համակարգի աշխատանքային գոտին կարող է շրջապատվել լիթիումի թեթե իզոտոպի շերտով, որում կընթանա վերարտադրության հետնյալ պրոցեսը․ 6Li+n->3H+4He։ Ջերմամիջուկային ռեակցիաների հավանականությունը (էֆեկտիվ չայնական կտրվածքը), որն արագ աճում է ջերմաստիճանի հետ, նույնիսկ օպտիմալ պայմաններում անհամեմատ փոքր է լինում ատոմային բախումների էֆեկտիվ կտրվածքից։ Այդ պատճառով սինթեզի ռեակցիաները պետք է կատարվեն բարձր ջերմաստիճանի լրիվ իոնացած պչազմայում, որտեղ ատոմների իոնացման ու գրգռման պրոցեսները բացակայում են, և դեյտոն–դեյտոնային կամ դեյտոն–տրիտոնային (դեյտոնը դեյտերիումի միջուկն է, տրիտոնը՝ տրիտիումի) բախումները վաղ թե ուշ ավարտվում են միջուկային սինթեզով։ Որպեսզի T ջերմաստիճանի պլազմայում Ջ․ կ․ ս․ ունենա ոչ թե պատահական բնույթ, այլ ընթանա կարգավորված կերպով, այսինքն՝ որպեսզի անջատվող օգտակար էներգիան ավելի մեծ լինի, քան ծախսվողը, անհրաժեշտ է, որ պլազմայում միջուկների խտությունը (ո) մեծ լինի և որ պլազման այդ խիտ ու տաք վիճակում մնա բավական երկար ժամանակ (у)։ Ջ․ կ․ ս–ի իրականացման համար անհրաժեշտ այս պայմանն արտահայտվում է, այսպես կոչված, է ոուսոնի չափանիշով․ n․t>f(T), որտեղ f (Т)-Ъ ռեակտորի օ․ գ․ գ–ի տրված դ արժեքի և վառելիքի ընտրված տեսակի դեպքում ջերմաստիճանի խիստ որոշակի ֆունկցիա է։ Այս–
