են մնալ արդիական նաև Կ-յան զարգացման ժամանակակից փուլում: Երկրի կենսոլորտի ուսումնասիրությունները հնարավորություն տվեցին բացահայտել կենդանի օրգանիզմների կապն անկենդան բնության հետ: Շատ կենսաբանների ուշադրությունը բևեռված է կենդանի օրգանիզմների բնական համակեցությունների և կենսոլորտի արդյունավետության ուսումնասիրությանը, ինչպես նաև երկրագնդի արագ աճող բնակչության ազդեցությանը կենսոլորտի բնականոն գործընթացների վրա և նրա պահպանման ու արդյունավետության բարձրացման ուղիների որոնմանը:
Այս հիմնահարցը ներառում է բնության պահպանության և ժողտնտեսության վարման նպատակահարմար մեթոդների մշակման գիտ. հետազոտություններ (տես Շրջակա միջավայրի պահպանություն), ինչպես նաև երկրի կանաչ գոտու ավելացման արդյունավետ մեթոդների որոնում:
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո կենսաքիմիկոս Հ. Հովհաննիսյանի, ֆիզիոլոգ Տ. Մուշեղյանի, ագրոքիմիկոս և մանրէաբան Պ. Քալանթարյանի, բուսաբան Հ. Բեդելյանի, բուսաբույծ Մ. Թումանյանի, կենդանաբան Ա. Տեր-Պողոսյանի կողմից հիմնադրվել է ժամանակակից հայկ. կենսբ դպրոցը:
ԿԵՆՍԱԶՆՆՈՒՄ, բիոպսիա, ախտորոշման նպատակով կենդանի օրգանիզմի ախտահարված հյուսվածքից վերցրած փոքր կտորի մանրադիտակային հետազոտություն:
Կ-յան միջոցով մեծ ճշտությամբ որոշվում են ֆունկցիոնալ-կառուցվածքային նուրբ փոփոխությունները, որի հիման վրա պարզվում են ախտաբան. գործընթացի (բորբոքում, օրգանների կամ հյուսվածքների սնուցման խանգարում, ուռուցք ևն) բնույթը և առանձնահատկությունները: Կ. անհրաժեշտ է ախտորոշումը ճշգրտելու կամ հաստատելու, ինչպես նաև բուժման մեթոդն ընտրելու, դրա արդյունավետությունը գնահատելու համար: Կ. կիրառվում է կլինիկ. բժշկության տարբեր (վիրաբուժություն, ուրոլոգիա, ուռուցքաբանություն, արյունաբանություն ևն) բաժիններում: Այսպես՝ վիրահատության ժամանակ վերցրած նյութի հետազոտմամբ որոշվում են ախտահարված օջախի ոչ միայն տեսակը և առանձնահատկությունները, այն լրիվ կամ մասնակի հեռացնելու հնարավորությունը, այլև ճշտվում են առողջ հյուսվածքների սահմանները: Կրկնակի Կ-մամբ զանազանվում են իրար նման հիվանդությունները, ընտրում բուժման անհրաժեշտ միջոցներ, ինչպես նաև հետևում դրանց արդյունավետությանը և հիվանդության ելքին:
Ժամանակակից բժշկ. տեխնիկայի շնորհիվ Կ-ման նյութ (բիոպտատ) կարելի է վերցնել գրեթե բոլոր օրգաններից: Ըստ նյութը վերցնելու եղանակի՝ տարբերում են ներհատումային (ինցիզիոն), ընդծակումային (պունկցիոն) և արտածծումային (ասպիրացիոն) Կ-ներ: Ներհատումային Կ-ման դեպքում հյուսվածքը վերցվում է վիրահատ. ճանապարհով, ընդծակումայինի դեպքում՝ հատուկ, սնամեջ ասեղով, իսկ արտածծումայինը կիրառվում է սնամեջ օրգանները և խոռոչները հետազոտելիս (պարունակությունն արտածծվում է ասեղով կամ հատուկ սարքերով):
Կ. կատարվում է միայն բժշկ. հիմնարկներում՝ խստորեն պահպանելով աննեխության (տես Հականեխություն, աննեխություն) կանոնները, հետևելով հիվանդի ընդհանուր վիճակին և բնականաբար, չվնասելով առողջությունը: Որոշ դեպքերում կիրառում են ցավազրկում, հիվանդին բացատրում բուժարարողության անհրաժեշտությունը:
Կ-ման նպատակով վերցրած նյութը հատուկ մշակվում է և պահվում որոշակի պայմաններում: Նյութի մանրադիտակային հետազոտության արդյունքների հիման վրա ախտաբան-անատոմը տալիս է հիվանդության ախտաբան. գործընթացի բնույթի մասին եզրակացություն:
ԿԵՆՍԱԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԵՐԵՎՈՒՅԹՆԵՐ (կենդ. էլեկտրականություն), կենդանի օրգանիզմների հյուսվածքներում և առանձին բջիջներում առաջացող էլեկտր. պոտենցիալներ: Կապված են դրդման և արգելակման գործընթացների հետ:
Կ.ե-ի ուսումնասիրությունն սկսվել է 18-րդ դ. 2-րդ կեսից, երբ հայտնաբերվեց, որ որոշ ձկներ (էլեկտր. կատվաձուկ, էլեկտր. օձաձուկ) որսի ժամանակ էլեկտր. լիցքերով խլացնում և անշարժացնում են որսին: Ենթադրվեց, որ նյարդային ազդակի տարածվելը նյարդի երկարությամբ հատուկ «էլեկտր. հեղուկի» հոսելն է: 1791—92-ին իտալ. գիտնականներ Լ. Գալվանին և Ա. Վոլտան 1-ինը տվեցին «կենդ. էլեկտրականության» գիտ. հիմնավորումը: Դասական դարձած իրենց փորձերով նրանք ապացուցեցին, որ կենդանի օրգանիզմում գոյություն ունեն էլեկտր. երևույթներ:
Հետագայում Կ.ե. հայտնաբերվեցին նաև բուս. հյուսվածքներում:
Օրգանիզմի կենսագործունեությունը սերտորեն կապված է Կ.ե-ի տարբեր ձևերի հետ: Մասնավորապես՝ Կ.ե. պայմանավորում են դրդումն ու դրա հաղորդումը նյարդային թելիկներով, ինչպես նաև կմախքային, հարթ և սրտի մկանաթելիկների կծկումները: Կ.ե. կազմում են ստամոքսաղիքային համակարգում ներծծման գործընթացների, գեղձային բջիջների արտազատ. ֆունկցիայի, համի, հոտի ընկալման (տես Հոտառություն), բոլոր վերլուծիչների գործունեության հիմքը: Կենդանի օրգանիզմում չկա որևէ ֆիզիոլոգ. գործընթաց, որը որևէ ձևով կապված չլինի Կ.ե-ի հետ:
Իսկ ի՞նչ են Կ.ե. և ինչպե՞ս են առաջանում: Ցանկացած կենդանի օրգանիզմ հեղուկների և տարբեր քիմ. միացությունների բարդ խառնուրդ է: Այդ միացություններից շատերը (սննդի ձևով ստացվողները և նյութափոխանակության ընթացքում արտադրվողներն ու այդ ժամանակ առաջացող միջանկյալ նյութերը) օրգանիզմում գտնվում են դրական կամ բացասական լիցքավորված մասնիկների՝ իոնների ձևով: Վերջինների վերաբաշխումը և տեղափոխությունը, որ մշտապես տեղի է ունենում կենսագործունեության ընթացքում, Կ.ե-ի առաջացման պատճառ են դառնում: Գործնականում բոլոր Կ.ե. որոշվում են կենդանի հյուսվածքի 2 կետերի միջև եղած էլեկտր. պոտենցիալների տարբերությամբ, որը կարող է գրանցվել հատուկ ուժեղացուցիչ սարքերով: Միկրոէլեկտրոդների օգնությամբ, օրինակ, կարելի է չափել բջջի թաղանթի արտաքին և ներքին կողմերի միջև պոտենցիալների տարբերությունը: Այդ տարբերությունը կոչվում է հանգստի կամ թաղանթային պոտենցիալ: Դրա առկայությունը պայմանավորված է բջջի ներքին պարունակության (բջջապլազմա) և արտաքին միջավայրի միջև իոնների (1-ին հերթին նատրիումի և կալիումի) անհավասարաչափ բաշխմամբ: Թաղանթային պոտենցիալի մեծությունը նյարդային բջջի համար կազմում է 60-80 մվ, միջաձիգ զոլավոր մկանաթելերինը՝ 80-90 մվ, սրտամկանաթելերինը՝ 90-95 մվ, ընդ որում՝ յուրաքանչյուր տեսակի բջջի համար հանգստի պոտենցիալի մեծությունը խիստ որոշակի է և արտացոլում է այնտեղ տեղի ունեցող նյութափոխանակության ուժգնությունը: Դրդված բջջում գրանցվում է նաև, այսպես կոչված, գործողության պոտենցիալ, որը, ի տարբերություն հանգստի պոտենցիալի, տարածվում է դրդման ալիքի ձևով բջջի մակերևույթով՝ վրկ-ում մի քանի տասնյակ մ արագությամբ: Յուրաքանչյուր դրդված հատվածում պոտենցիալն ունենում է հակառակ նշան: Գործողության պոտենցիալի առաջացումը կապված է նատրիումի իոնների համար բջջաթաղանթի թափանցելիության
