— «Մահարին պահպանում է գեղարուեստական չափի զգացումը, ուստի չի խորանում քաղաքական կուսակցութիւնների առաջացման պատճառների մէջ, ինչը չէր կարող հասու լինել երեխայի գիտակցութեանը»:
Կը վերլուծուին Մահարիի մանուկ ըլլալու պարագայի հոգեբանական մութ պահերը՝ Դաշնակ, Հնչակ, Արմենական Մահարիի հօրը կորուստին հարցերը: Ու կարեւորը՝
— «Մահարին արդէն ունէր իր կայուն համոզմունքները: Ուշադրութեան արժանի է մի կարեւոր հանգամանք եւս: Ինչպէս Եղիշէ Չարենցն էր ՛՛Երկիր Նայիրիում՛՛, այնպէս էլ Մահարին իր ինքնակենսագրական եռագրութեան մէջ եւ ՛՛Այրուող Այգեստաններ՛՛ վէպում շատ քիչ է անդրադառնում թուրքերի կատարած վայրագութիւններին»:
Հասկանալ են պատճառները: Մահարին իր տեսածները կը նկարագրէ:
Ապա, հեղինակը կը ներկայացնէ ու կը վերլուծէ Մահարիի ՛՛Երիտասարդութեան սէմին՛՛ ինքնակենսագրական վիպակը, ուր Մահարին կ՛ըսէ.
— «Այդ այն ժամանակներն էին, երբ հայ ժողովուրդը գաղթելու, պարէնաւորուելու եւ պարէնաւորման քարտը գրպանում մեռնելու արուեստին լիովին տիրապետում էր»:
Մահարիին այս մէկ նախադասութիւնը բազմախօս է: Ջարդուած էր հայ ժողովուրդը, պարապուած էր Արեւմտեան Հայաստանը, հարիւր հազարներով Վասպուրականցի հայեր գաղթի ճամբաներուն վրայ Արեւելեան Հայաստանէն մինչեւ Կովկաս եւ աւելի հեռու անսուաղութենէ ամէն օր մահուան գտիրկին էին… Չխօսի՞լ այդ բոլորին մասին:
