ՍԻՐՈՑ ԵՒ ԱՐԿԱԾԻ ՏԴԱՔԸ ԸՆԾԱՅԱԿԱՆ / աւատացէք, ընկերներ, ձմեռը այն տարին հեծած էր մեր հէք հխղերան վրայ ք մաթ ու ծանր չարիքի մը պէս։ Ձիւնը կը խեղդէր Հայոց երկիրը, ու արդար ու բարի մեր հողը, ծածկաած մեր աչքերին, իր յուսահատութիւնը կալար։ Փետրուարեան ապստամբութեան՛ տղմուտ ու անսպառ գիշերներէն մէկն էր։ Կղսպ– րէինթ այն միակ գիւղաքաղաքին մէջ, որ դեռ գերի էր օտար ու ծանր կրուևկներու տակ, ծուխէ՜խեղդուած, աղքատ, աղտոտ, ցուրտ ու կիսախարխույ հանրակացարանի մը մէջ։ Շատ մը տղաք էինք, ահ, ղեո պզտիկ, բայց մեր հոգիները ընդարձակ էին ատելու– թեամբ, մեր նայուածքները՝ խիստ ու ամուր, ուր մեր ժողովուրդին տառապանքին տակ, այդ զանգուածեղ, այղ հսկայական, այդ զարհուրելի բեռան տակ մեր ուսերը դեռ հաս¬ տատուն էին, հաւատացէք, երիտասարդ տղաք, որ դեռ չէք համբուրած մեր հայրենի ապերախտ հողը... ՜ Գիշերը կը յառաջանար։ Հեռուէև կը լսուէր գնդացիրի ձայն։ Դուրսը կ։ոռնար մեր լեռևերու ահաւոր գիշերը ու կուգար ու կը զարնուէր մեր դրան։ Կարծես պիտի գար վրանիս ու տապալիր մեզ։ Բայց մեր սրտերուն մէջ կը խօսէր դարերու մութին մէջէն հա¬ զացող աղոտը եղջերափող մը։ Քաջակորով ու մեծ ձայն մը կը գոռար ռազմի ու գու¬ պարի մասին։ Տղաք կային, որ կը մարտնչէիև այդ խոժոռ եւ դաժան գիշերով օտար ու բիրտ ուժի դէմ։ Ա՜հ, երբ, երբ պիտի գային անոնք՝ այդ ըմբոստ, այդ «աւազակ տղեր– քը»։ Յանկարծ լսուեցաւ սրտակեղեք, ցաւագին, պղտոր ու աղեկտուր կողկողանքի ձայն։ Ու ձայնը կողար։ Ձայնը պարզ էր, հեզ ու վիրաւոր։ Ձայնը կը թափանցիր մեր մարմիններին ներս ու կը խռովիր մեզ։ Ա՜հ, այդ տխուր, հէք ձայնը։ Դուռը բացինք։ Ու գիշերուան հետ ներս ինկաւ ցնցոտիապատ, կիսամերկ, տառապանքին հիւանդ, հեզ ու հայու անուշ աչքերով պզտիկ, մուրացիկ մանչ մը։ Ու կ՚արտասուէր։ Վարտասուէր աղե– խարշօրէն։ Վախկոտ՝ մօտեցաւ։ Տաքցուց իր վտիտ անդամները մեր յոգնած ու անուժ կրակին շուրջ։ Վտիտ ու կապոյտ բոց մը կարծես պիտի խածնէր անոր այնքան պզտիկ արական անդամը։ Քաջալերուեցաւ մեր բոլորիս ներկայութեամբը։ Այդքան բարի աչ– քերու լոյսին տակ, որ կը նայէին իրեն սիրով ու տրտմութեամբ։ Ցետոյ նայեցաւ աչքե– րուս իր սեւ, իր աղուոր աչքերով. — Ախպէփ ջան, մի կտոր հաց տաս... Մենք ալ աղքատ ու վտիտ էինք։ Հայոց աշխարհի դաժան ճակատագիրը զարկած էր մեզ ալ մեր պարանոցներէն։՝|Մենք ալ կիսամերկ ու անսուաղէինք։ Քաղցի երկար ու դժնի օրերը զոդցած էին մեր առողջութիւնը, եւ բոլորս ալ որբ էինք ու պանդուխտ, շատ մը պզտիկ տղաք՝ մեր իսկ հայրենիքին մէջ։ Ու անօթի։ Անօթի։ Գիշերը մեր քունին մէջ սպիտակ ու փափուկ հացի երազը կը հալածիր, ու մեր տառապանքին մէջէն մելամադ– ձոտօրէև կը ժպտէիևք խնջոյքի ցնորական ժամեր ու։ Ու ատոր համար իսկ վայրենա– 11 Փետրուարեան ապստամբութիւն — Հեղինակը նկատի ունի 1921 թ. քաղաքական յայտնի դէպքերը նոր խորհրդայնացած Հայաստանում։ 117
